Bolalikda “Chayonning nomi aytma, aytsang paydo bo‘lib qoladi” degan ogohlantirishlar quloqqa ko‘p chalingan. Ammo haqiqatan ham bu hasharotni o‘z nomini eshitganda paydo bo‘lish xususiyati bormi? Ishonish qiyin bo‘lsa-da, jonini xavfga qo‘yib, chayonlarni boqib, oziqlantirib, kerak bo‘lsa shirin so‘zlar bilan erkalatadigan insonlar ham bor.
Toshkent hayvonot bog‘ining “Umurtqasizlar” bo‘limida 2017-yildan buyon zootexnik ishlovchi Gulbahor Samadova xalq tili bilan aytganda “oti yo‘q” hasharotlarning xususiyatlari haqida ma’lumot berdi.
— Kattaligi 10 sm gacha bo‘lgan oddiy Kavkaz chayoni toshlar ostida, zax joylarda uchraydi. Eski uylarda, bog‘larda ham chiqib qoladi. Uning zahri odamlarga turlicha ta’sir qiladi, ya’ni immunitet va sog‘liqqa bog‘liq. Zahar kichik yoshdagi bolalarga nisbatan tezroq ta’sir ko‘rsatadi. Kattalarda esa jarohatlangan joyda og‘riq seziladi, darhol og‘riq qoldiruvchi dori ichish yoki ukol olish kerak. Insonda yondosh kasalliklar bo‘lsa, chayon zahri yanada xavfli bo‘lishi va o‘lim holatiga ham olib kelishi mumkin.
Chayon zahri kattalar va bolalarga turlicha ta’sir qiladi. Katta odam uchun chayon chaqishi kuchli og‘riq, shish va biroz holsizlik bilan o‘tishi mumkin. Lekin bolalar uchun xavf ancha jiddiyroq! Ularning organizmi kichik va zaifroq bo‘lgani uchun zahar butun tanaga tez tarqaladi. Natijada yurak urishi tezlashishi, nafas olish qiyinlashishi va hatto hushidan ketish holatlari kuzatiladi. Ayrim hollarda chayon chaqishi bolalar uchun o‘limga ham olib kelishi mumkin. Shuning uchun bunday paytda darhol shifokorga murojaat qilish lozim.
— Chayon chaqqanda zahar tarqab ketmasligi uchun uy sharoitida jarohatlangan joyni tibbiyot jguti bilan bog‘lash kerak. Ozroq siqib bo‘lsa ham zaharni chiqarib tashlash lozim. Ko‘pchilik chayon chaqqanda loy surtish kerak deb o‘ylaydi. Yo‘q, bunday qilish mumkin emas. Sababi tuproq tarkibida mayda qurt-qumursqalar, mikroblar bo‘ladi. Jarohatlangan joyni qizdirish ham mumkinmas. Chayonning o‘zini yog‘ini surtish kerak. O‘sha chayonni ushlab olgan bo‘lsangiz, bankaga o‘simlik yog‘i solib, o‘sha yog‘ni malham qilib surtish mumkin, deydi zootexnik.
Chayonlar odatda issiq va qorong‘i joylarni afzal ko‘radi. Ular tashlandiq hududlarda, yerto‘lalarda va hatto uyingizning yoriqlarida yashirinishi mumkin. Agar uyga chayon kirib kelsa, bu bejiz emas — demak, ular uchun qulay muhit bor. Chayonlarning uyga kirishining oldini olish uchun nimalarga e’tibor berish kerak? Yoriqlarni berkitish, uyning atrofiga maxsus vositalar sepish va gigiyenaga rioya qilish — eng muhim choradir.
— Chayon ko‘payib ketmasligi uchun uy sharoitida tipratikan boqish mumkin. Zag‘izg‘on, mayna, hakka ham chayon bilan oziqlanadi. Hovlilarda tozalikka e’tiborliroq bo‘lib, daraxtlarda mayda qurtlar bo‘lmasligining oldini olish muhim. Daraxt tanasini tez-tez ohaklab turish lozim. Birgina misol, chumoli qanchalik ko‘paysa, chayon uni yeyish uchun keladi.
Chayonlar tirik tug‘adi. Uning bolalari oq rangda bo‘lib, onasining yelkasidagi maxsus shira bilan oziqlanadi. Bir-ikki kundan so‘ng bolalari boshqa akvariumga o‘tkaziladi, sababi ona bolalarini yeb qo‘yishi mumkin. Shaxsan o‘zim chayonni boqish jarayonida ozuqasini pinset orqali beraman. Ular mayda qurt-qumursqalar va hasharotlar bilan oziqlanadi. Faqat qo‘lqop kiysamgina ularni qo‘limga olishim mumkin, deydi Gulbahor Samadova.
Tabiatning eng xavfli jonzotlaridan biri bo‘lgan chayonning zahri nafaqat kuchli zahar, balki tibbiyot uchun bebaho ne’mat. Dunyo bo‘yicha eng qimmat suyuqliklardan biri hisoblanadigan chayon zahri saraton va asab kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Ammo uni yig‘ish juda mushkul. Bir grammini olish uchun minglab chayonlar zahar ajratishi kerak. Shuning uchun ham uning narxi millionlab dollarga yetadi. Ma’lumotlarga qaraganda, Farg‘ona viloyatida chayonlar ko‘paytiruvchi maxsus ferma faoliyat yuritadi.
— Chayonni ko‘rganda darhol uni banka yoki shunga o‘xshash idishga solib olib qo‘yish kerak. Hayvonot bog‘iga olib kelishsa, olib qolamiz. Kamayib ketgani sabab o‘ldirib bo‘lmaydi, lekin ularni ham ovlaydigan hayvonlar bor. Tipratikan yoki maynalar chayonni yeb qo‘yishi mumkin.
Chayonlar kiyimga yoki buyumlarga ilashib olishi, uning bor-yo‘qligi, harakati sezilmasligi mumkin. Ammo meni chaqib, jarohat yetkazgan vaqtlari bo‘lmagan. Bo‘limda hozircha chayonlar kam, yangi baryerlar olib kelingach, ularni ko‘paytiramiz. Qishda, sovuqda chayonlar kamharakat bo‘lib qoladi, maxsus akvariumida sharoit yaratib berilgan. U11 yilgacha umr ko‘rishi mumkin. Hayvonot bog‘idagi chayon ham besh yildan buyon yashab kelmoqda, deydi mutaxassis.
Videoni Daryo Media YouTube sahifasida tomosha qilishingiz mumkin.
Izoh (0)