Sirdaryo viloyatining Sardoba tumanidagi maktablarning birida ayol kishi dars vaqtida o‘qituvchini urgani aks etgan videoni ko‘rgan bo‘lsangiz kerak, albatta. Ayol sinfda o‘qituvchiga qo‘pol muomalada bo‘lib, uning yuziga musht tushirgan va o‘ldirish bilan tahdid qilgan.
Maktabgacha va maktab taʼlimi vaziri darhol nazoratni o‘z qo‘liga oldi, ayol qilgan ishi uchun o‘qituvchi va jamoatchilikdan uzr so‘radi va aqliy zaiflik yengil darajasi bilan xastalangan deb topilib, ruhiy kasalliklar shifoxonasiga joylashtirildi.
O‘qituvchiga tazyiq o‘tkazish holati Sirdaryoda birinchisi emas. Masalan, 2024-yilning oktyabrida Sirdaryo tumanidagi 2-maktabda ikki o‘quvchi qiz o‘qituvchini urgandi. O‘sha yilning aprelida Farg‘onada maktab o‘qituvchisi o‘quvchining qarindoshlari tomonidan kaltaklangandi. 2023-yilning mayida Farg‘ona viloyati Toshloq tumanidagi maktabning boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi o‘quvchisining onasi tomonidan kaltaklangandi. Sentyabr oyida Surxondaryoda maktab direktori o‘qituvchining yaqin qarindoshlari tomonidan kaltaklangandi. Mazkur holatlar yuzasidan huquqbuzarlarga qilmishidan kelib chiqqan holda jazo choralari ko‘rilgan.
“Daryo” o‘qituvchining ish faoliyatiga noqonuniy aralashganlik, haqorat va boshqa turda tazyiq o‘tkazganlik uchun qonunchilikda belgilangan jazo choralari bilan qiziqdi.
Pedagog faoliyatiga aralashish taqiqlanadi
Sirdaryodagi voqeadan keyin maktabgacha va maktab taʼlimi vaziri Hilola Umarova bu kabi holatlar yuz berganda o‘qituvchi-pedagoglarimizni himoya qilish uchun kerakli yuridik, ijtimoiy, psixologik yordam berilishi maʼlum qildi.
Shuni tushunib olishimiz kerakki, maktabga duch kelgan odam (dars vaqtida hatto ota-ona ham) istaganicha kirib-chiqish, dars jarayoni va pedagoglar faoliyatiga aralashish, o‘qituvchiga do‘q qilish u yoqda tursin, madaniyat chegarasidan chetga chiqib gaplashishga haqli emas. Bunday holatlar aniqlansa vazirlik zudlik bilan huquq-tartibot idoralariga murojaat qiladi!, deydi vazir.
Hilola Umarova o‘z chiqishida qonunchilikka muvofiq “pedagogning huquqlari, shaʼni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘si davlat himoyasi ostida bo‘lishi”ni alohida taʼkidlab o‘tgan.
Vazirlik axborot xizmati rahbarining “Daryo”ga maʼlum qilishicha, o‘qituvchining kasbiy faoliyati amalga oshirilishini taʼminlashda aralashish mumkin emas. Yaʼni:
- kasbiy faoliyatiga aralashish;
- faoliyatini asossiz ravishda tekshirish;
- pedagog tomonidan taʼlim oluvchilarning bilimlarini to‘g‘ri va xolis baholashga taʼsir ko‘rsatish;
- unga o‘z xizmat majburiyatlarini bajarishga to‘sqinlik qilish taqiqlanadi.
Matbuot kotibining tushuntirishicha, pedagogning kasbiy faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashish yoki uning o‘z xizmat majburiyatlarini bajarishiga to‘sqinlik qilish qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka sabab bo‘ladi.
Pedagogning huquqlari ham qonunda qatʼiy belgilab o‘tilgan. Yaʼni o‘z kasbiy faoliyatiga g‘ayriqonuniy ravishda aralashuvdan himoyalanadi. Pedagogik faoliyati davomida o‘ziga biriktirilgan sinfdagi (guruhdagi, kursdagi) taʼlim oluvchilarning bilimini mustaqil baholaydi.
Taʼlim oluvchilar va ularning ota-onalari (qonuniy vakillari) tomonidan pedagogning kasbiga hurmat bilan munosabatda bo‘lishni talab qilish ham man etilgan.
Pedagog o‘zining kasbiy faoliyatini amalga oshirish davomida o‘z shaʼni, qadr-qimmati va ishchanlik obro‘sini himoya qilish uchun sudga daʼvo arizasi bilan murojaat qilgan, shuningdek o‘z huquqlarini buzayotgan davlat organlarining g‘ayriqonuniy qarorlari, ular mansabdor shaxslarining harakatlari (harakatsizligi) ustidan shikoyat qilgan taqdirda davlat bojini to‘lashdan ozod qilinadi, — deydi Dilfuza Sobirova.
Milliy gvardiya qayerda edi?
Maktabdagi tartib-nazorat Ichik ishlar vazirligidan Milliy gvardiyaga o‘tkazilganidan keyin tayinki, maktablarda bo‘layotgan noxush holatlar vaqtida “Milliy gvardiya xodimi qayerda edi” degan jamoatchilik tomonidan berilmoqda.
Milliy gvardiya markaziy devoni boshqarma boshlig‘i, polkovnik Zafar Alimovning maʼlum qilishicha, Milliy gvardiya organlari, maktabda bolalarning xavfsiz taʼlim olishini taʼminlab berishimiz kerak.
Kim bo‘lishidan qatʼi nazar, maktabga sovuq yoki o‘qotar qurol, noqonuniy narsa olib kiradigan bo‘lsa, biz uning oldini olishga majburmiz va bu bizning bevosita vazifamiz hisoblanadi. Albatta, har bitta bolaning sumkasini tekshirish yoki telefonini titkilash niyatimiz yo‘q. Lekin maktab xavfsizligini taʼminlash uchun barcha choralar ko‘riladi, — deydi Zafar Alimov.
Milliy gvardiya axborot xizmati rahbari Davron Jumanazarov Sirdaryodagi holat yuzasidan “Daryo”ga izoh berar ekan ayni o‘sha vaqtda qorovul “tashvish” tugmasini bosgan va tezkor xodimlar yetib kelgan.
Eslatib o‘tamiz, 2024-yilning mart oyida Qoraqalpog‘istonning Taxtako‘pir tumanidagi maktabga qo‘lida bolta bilan kelgan fuqaro maktabga kirmoqchi bo‘lib janjal ko‘taradi. “Tashvish” tugmasi bosilganidan keyin maxsus xodimlar kelib uni qo‘lga olingan edi.Voqea joyiga yetib kelgan Milliy gvardiya xodimlari ayolni qo‘lga olib, ichki ishlar organlariga topshirgan.
Har bitta maktabga “tashvish” tugmasi o‘rnatilgan. Yuqoridagi holatlarda chaqiruv tugmasi bosilsa, maxsus xodimlar tezkor ravishda yetib boradi.
Hozirda viloyat, shahar va tuman markazlardagi maktablarga Milliy gvardiya xodimlaridan qorovul tayinlangan. Keyinchalik barcha maktablarda qorovullar gvardiya xodimi bo‘ladi, deydi Davron Jumanazarov.
Gvardiya masʼulining tushuntirishicha, Milliy gvardiyaning bir nafar inspektor-psixolog xodimiga 4-5 tadan 7 tagacha maktab biriktirilgan.
Inspektor-psixologning asosiy vazifasi — o‘quvchilar davomati. U ertalab o‘ziga biriktirilgan maktablarni aylanib chiqadi va sababsiz darsga kelmagan o‘quvchilarni aniqlaydi. Agar o‘quvchi sababsiz maktabga kelmagan bo‘lsa, mahalla yettiligiga axborot beradi, kerak bo‘lsa, uni uyigacha borib, holatni o‘rganadi.
Albatta, maktabda sodir bo‘layotgan huquqbuzarlikni oldini olish har inspektor-psixologning ham vazifasi. Lekin hodisa sodir sodir bo‘lgan ayni o‘sha vaqtda inspektor o‘sha maktabda bo‘lmasligi mumkin.
Baʼzi maktablarning atrofini o‘rab turuvchi devorlar to‘liq emas yoki qo‘shimcha eshiklar bor. O‘sha yerlardan ham boshqa shaxslar o‘quv muassasasiga kirib ketish holatlari uchrab turibdi. Shuning uchun, barcha maktablarning atrofi va hattoki yondosh hududlariga ham kuzatuv kameralari o‘rnatilmoqda. Bu markazlashgan bo‘ladi yaʼni Toshkent shahridan turib Respublikaning istalgan maktabini kuzatib turish tizimi yo‘lga qo‘yiladi, — deydi u.
Milliy gvardiya organlari, shu jumladan, uning voyaga yetmaganlar masalalari bo‘yicha inspektor-psixologlariga Maʼmuriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 4 moddasi bo‘yicha maʼmuriy ishlarni ko‘rish vakolati berilgan:
- bolalarni tarbiyalash va taʼlim berish borasida majburiyatlarini bajarmaslik;
- jamoat joylarida sigaret chekish;
- jamoat joylarida alkogol mahsulotlarini isteʼmol qilish;
- voyaga yetmagan shaxsni g‘ayriijtimoiy xatti-harakatlarga jalb qilish bo‘yicha maʼmuriy ishlarni ko‘rib chiqish va jazo qo‘llash.
Javobgarlik og‘ir emas
Advokat Abdumalik Abdullayevning tushuntirishicha, o‘qituvchining faoliyatga aralashish yoki unga to‘sqinlik qilish, haqoratlash, kuch ishlatish bo‘yicha voqelikka qarab javobgarlik belgilanadi.
Maʼmuriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 197 prim 5-moddasida taʼlim tashkiloti pedagog xodimining kasbiy faoliyatiga qonunga xilof ravishda aralashish yoki o‘z xizmat vazifalarini bajarishiga to‘sqinlik qilganlik uchun javobgarlik ko‘rsatib o‘tilgan.
Taʼlim tashkiloti pedagog xodimining kasbiy faoliyatiga taʼlim oluvchilarning bilimini to‘g‘ri va xolis baholashiga taʼsir ko‘rsatish bilan ifodalangan tarzda qonunga xilof ravishda aralashish yoki taʼlim tashkiloti pedagog xodimining xizmat vazifalarini bajarishiga to‘sqinlik qilganlik uchun:
fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining (BHMning) 5 baravaridan 7 baravarigacha (1 mln 875 ming so‘mdan 2 mln 625 ming so‘mgacha);
mansabdor shaxslarga esa BHMning 7 baravaridan 10 baravarigacha miqdorida (2 mln 625 ming so‘mdan 3 mln 750 ming so‘mgacha) jarima qo‘llaniladi.
Shunday huquqbuzarlik maʼmuriy jazo qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takroran sodir etilsa:
fuqarolarga BHMning 7 baravaridan 10 baravarigacha (2 mln 625 ming so‘mdan 3 mln 750 ming so‘mgacha);
mansabdor shaxslarga esa BHMning 10 baravaridan 15 baravarigacha miqdorida (3 mln 750 ming so‘mdan 5 mln 625 ming so‘mgacha) jarima qo‘llanishi mumkin.
Advokatning taʼkidlashicha, agarda pedagog o‘z xizmat yoki fuqarolik burchini bajarishi munosabati bilan bog‘liq holda uni kimdir haqorat qilsa, huquqbuzar Jinoyat kodeksining 140-moddasining uchinchi qismi “a” bandi bilan ayblanishi mumkin.
Bunda BHMning to‘rt yuz baravaridan olti yuz baravarigacha (150 mln so‘m dan 225 mln so‘mgacha) miqdorda jarima yoki ikki yildan uch yilgacha axloq tuzatish ishlari yoxud bir yilgacha ozodlikni cheklash bilan jazolanadi.
Huquqshunos Abdumalik Abdullayev amaliyotda o‘qituvchiga tazyiq va zo‘ravonliklar maktab binosida, o‘qituvchi va o‘quvchilar oldida ro‘y berishini aytib o‘tdi.
Bu Jinoyat kodeksining 277-moddasi (bezorilik) birinchi qismida nazarda tutilgan huquqbuzarlik sodir etilgan deb baholanadi, — deydi u.
Bezorilik, yaʼni jamiyatda yurish-turish qoidalarini qasddan mensimaslik, urish-do‘pposlash, badanga yengil shikast yetkazish yoki o‘zganing mulkiga shikast yetkazish yoxud nobud qilish ancha zarar yetkazish bilan bog‘liq holda sodir etilsa — bazaviy hisoblash miqdorining ellik baravaridan yuz baravarigacha miqdorda jarima yoki uch yuz soatgacha majburiy jamoat ishlari yoxud uch yilgacha axloq tuzatish ishlari bilan jazolanadi.
Alohida taʼkidlash kerakki, pedagog buzilgan huquqlari yuzasidan moddiy va maʼnaviy zarar undirish uchun fuqarolik sudlariga ham murojaat qilishga haqli.
Izoh (0)