Tramp Grenlandiya ustidan nazoratni qo‘lga kiritmoqchi. U mazkur maqsadiga erishish uchun harbiy kuchni ishga solishga ham tayyor. Daniya rasmiylari bir necha bor Trampning orolni sotib olish bo‘yicha taklifini rad etdi va shu bilan birga mudofaa xarajatlarini oshirishga qaror qildi.
Shu o‘rinda savol tug‘iladi: Daniya qurolli to‘qnashuvga tayyormi yoki yo‘qmi? Grenlandiyaliklarning o‘zi AQSHning harakatlari borasida qanday fikrda?
Trampning bu maqsadi avvaldan mavjud
Tramp Grenlandiyani sotib olmoqchi ekanligini birinchi marta aytayotgani yo‘q. U avvalgi prezidentlik muddatida ham bu maqsadini bayon qilgandi. Daniyadan rad javobini eshitib, Trampning jahli chiqqan.
“U qaysarlik bilan o‘zini gapida turib olgan. Menimcha, Tampning maqsadi jiddiy va potentsiali o‘ta xavfli”, deya AQSH prezidenti Donald Tramp va Daniya bosh vaziri Mette Frederiksen o‘rtasidagi telefon suhbatiga izoh bergan Financial Times manbalaridan biri.
Tramp va Frederiksen o‘rtasidagi suhbat 45 daqiqa davom etgan. Financial Times suhbatdoshiga ko'ra, suhbat “juda yomon ruhda” o‘tgan. Ta’kidlanishicha, Frederiksenning harbiy bazalar va tog‘-kon sohasida hamkorlikni rivojlantirish bo‘yicha takliflariga qaramay, Tramp “tajovuzkor ohangda” gapirgan.
Daniya bosh vaziri idorasi bu izohlarga munosabat bildirar ekan, “anonim manbalar tomonidan berilgan izohlar suhbat talqinini tasdiqlamaydi”, dedi. Ammo suhbatdan ko‘p o‘tmay Daniya Grenlandiya mudofaasiga sarflanadigan xarajatlarni oshirishga qaror qildi. Ammo Daniya mudofaa vaziri Troels Lund Poulsenning so‘zlariga ko‘ra, bu qarorning so‘nggi voqealarga hech qanday aloqasi yo‘q.
Mudofaa xarajatlarining oshirilishi
Daniya mudofaa vaziri Troels Lund Poulsenning so‘zlariga ko‘ra, Kopengagen ko‘p yillardan beri mudofaa xarajatlarini qisqartirib keladi. Grenlandiyani himoya qilish uchun harbiy kemalar va samolyotlar qurish va sotib olishga yetarlicha sarmoya kiritmagan. Endi rasmiylar bu xatoni tuzatishni rejalashtirmoqda.
Ular uchta yangi harbiy kemalarni sotib olmoqchi, shuningdek, razvedka uchun chanaga qo‘shilgan itlardan iborat patrul bo‘linmalari sonini ko‘paytirmoqchi. Bundan tashqari, hukumat Arktika va Shimoliy Atlantikada kuzatuv hamda razvedka tizimini ishlab chiqish, uzoq masofalarga uchuvchi ikkita dron apparati xarid qilish uchun 400 million dollar ajratdi.
Bundan tashqari, 27-yanvar kuni Kopengagen Grenlandiya va Faryer orollari bilan yangi mudofaa shartnomasini imzoladi. Arktikadagi harbiy ishtirokni kuchaytirish uchun Daniya 14,6 milliard krona (2,1 milliard dollar) ajratishini e’lon qildi. Taqqoslash uchun, o‘tgan yili Daniya o‘zining o‘n yilga mo‘ljallangan mudofaasi uchun 26 milliard dollar yoki yiliga 2,6 milliard dollar ajratgan. Bu mablag‘ning faqat bir qismi Arktikaga sarflanishi rejalashtirilgan edi.
Biroq, BBC xabariga ko‘ra, mudofaani kuchaytirish rejasi anchadan beri muhokama qilinib kelinmoqda va uni AQSH prezidentining bayonotlariga to‘g‘ridan to‘g‘ri javob sifatida qaramaslik kerak.
Daniya o‘zini himoya qila olmaydi, shuning uchun Yevropa davlatlaridan yordam olmoqchi
Mudofaa xarajatlarini oshirish Daniya rasmiylari tomonidan amalga oshirilayotgan chora-tadbirlardan biri xolos. Bundan tashqari, ular tashqi yordam olishga harakat qilmoqdalar. 28-yanvar kuni bosh vazir Frederiksen bir kunda Yevropaning uchta davlatiga tashrif buyurdi va u yerdagi chiqishlari chog‘ida “o‘z xavfsizligi uchun ko‘proq mas’uliyatni zimmasiga oladigan kuchliroq va qat’iyatliroq Yevropa” haqida gapirdi.
Yevropa rasmiylari Daniya bosh vazirini qo‘llab-quvvatladi. Germaniya kansleri Olaf Shols “chegaralarni kuch bilan o‘zgartirib bo‘lmasligi” va “butun Yevropa bunga qarshi birlashishi”ni ta’kidladi. Fransiya prezidenti Emmanuel Makron "Yevropadagi hamma endi AQSh bilan hamkorlik boshqacha bo'lishini tushungani”ni ta’kidladi.
NATO bosh kotibi Mark Ryutte, o‘z navbatida, alyans a’zolari Arktikada mudofaani kuchaytirishga harakat qilishlari kerakligini tasdiqladi. Eng balandparvoz bayonotni avstriyalik general va Yevropa ittifoqi harbiy qo‘mitasi raisi Robert Briger aytdi. U Yevropq ittifoqi qo‘shinlarini Grenlandiyaga yuborish imkoniyatini ko'rib chiqishni taklif qildi.
Mette Frederiksen 3-fevral kuni bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida Grenlandiya “mamlakat hududining bir qismi ekanligini va sotilmasligini” yana bir bor ta’kidladi. Shuningdek, u yevropalik hamkorlarni Tramp orolni egallash bilan tahdid qilishda davom etsa, uni qat’iy rad etishga chaqirdi.
Biroq, qat’iy pozitsiyaga qaramay, Daniya rasmiylari Qo‘shma Shtatlar bilan ochiq qarama-qarshilikka kirishni xohlamayapti. Financial Times nashriga ko‘ra, ular Yevropa ittifoqi va NATO ittifoqchilaridan bu masalada vazminlik ko‘rsatishni so‘radi.
Sababi oddiy: Daniyaning TV2 telekanalida Daniya xalqaro munosabatlar institutining katta ilmiy xodimi Ulrik Pram Gad taʼkidlaganidek, Daniya Grenlandiyani himoya qilishga qodir emas.
Diplomatik darajada Vashington va Kopengagen muloqotni davom ettirmoqda. 24-yanvar kuni Daniya tashqi ishlar vaziri Lars Lokke Rasmussen AQSH Davlat kotibi Marko Rubio bilan uchrashdi: rasmiylar ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar mustahkamligicha qolayotganini tasdiqladi. Bir hafta o‘tgach, Rubioning intervyusini sharhlar ekan, Rasmussen “Amerikaning ba’zi manfaatlari aslida bizdagi manfaatlar bilan mos keladi”, deb ta’kidladi.
Grenlandiyaliklarning o‘zlari mojaro haqida qanday fikrda?
AQSHning yangi shtatiga aylanish istiqboli grenlandiyaliklarni u qadar hovliqtirmayapti: aholining 85 foizi bunga qarshi, 55 foizi esa Daniya fuqaroligini saqlab qolishni afzal ko'radi. Shu bilan birga, respondentlarning 45 foizi Trampning orolga bo‘lgan qiziqishi yangi imkoniyatlarni ochib berishi mumkin, deb hisoblasa, 43 foizi buni tahdid deb biladi.
Mahalliy hokimiyat vakillari bu qarashlarga quloq solmoqda: Grenlandiya bosh vaziri Mutye Egede hamkorlik qilishga tayyorligini, ammo AQSHga qo‘shilmasligini ma’lum qildi. Orol aholisini xotirjam va birdam bo‘lishga chaqirdi. Shuningdek, Grenlandiyaning asosiy maqsadi to‘liq mustaqillikka erishish ekanini qo‘shimcha qildi. Muxolifatdagi “Siumit” sotsialistik partiyasi ham uning fikriga qo‘shildi.
Biroq mahalliy hokimiyat organlarining harakatlariga shubha bilan qaraydiganlar ham bor. Grenlandiya munitsipalitetlari assotsiatsiyasining sobiq direktori Marta Labansenning aytishicha, hukumatning mavjud vaziyat va xavf-xatarlar haqida ochiq gapirishni istamasligi “demokratik mamlakat uchun sharmandalik”. Ilgari Grenlandiyada yuqori lavozimlarni egallagan Kay Kleistning ta’kidlashicha, Egedening pozitsiyasi “oxir-oqibat orolni nazorat qiladigan aholi o‘rtasida tushunmovchilikni keltirib chiqaradi”.
Shu bilan birga, hukmron koalitsiyaning o‘zagini tashkil etuvchi “Xalq hamjamiyati” partiyasi asoschisi Akkaluk Linge tushuntirganidek, mahalliy hokimiyat organlarining ehtiyotkorligini tushunish mumkin, chunki Grenlandiya rahbari hech qachon “mamlakatning mavjudligi xavf ostida bo‘lgan” vaziyatga tushib qolmagan.
Egede va uning koalitsiyasi keskin harakatlardan qochmoqda, chunki ikki oydan keyin Grenlandiyada parlament saylovlari o‘tkazilishi kerak. Tashqi aralashuvga yo‘l qo‘ymaslik uchun 3-fevral kuni hukumat parlamentga ko‘rib chiqish uchun maxsus qonun loyihasini taqdim etdi. U siyosiy partiyalarga “xorijiy yoki anonim donorlardan badallarni qabul qilishni” taqiqlaydi va shaxsiy xayriyalarning umumiy miqdorini 200 ming Daniya kronasigacha cheklaydi.
Ayni paytda Grenlandiya matbuoti xavotirga tushayotgan o‘quvchilarni tinchlantirishga harakat qilmoqda. “Bunday paytlarda o‘zingizni xotirjam saqlash juda muhim. Chuqur nafas oling va yomon ssenariylar haqida o'ylamang”, deydi psixolog Niina Isaksen mahalliy nashrga bergan intervyusida.
Izoh (0)