Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko‘ra, shu yilning 1-mayidan boshlab O‘zbekistonda elektromobillar utilizatsiyasi uchun yig‘im undirish joriy etiladi.
Utilizatsiya yig‘imi miqdori
- ishlab chiqarilgan muddatidan boshlab 3 yildan ortiq bo‘lmagan elektromobillar uchun BHMning 120 baravari (45 mln so‘m);
- ishlab chiqarilgan muddatidan boshlab 3 yildan ortiq bo‘lgan elektromobillar uchun BHMning 210 baravari (78 mln 750 ming so‘m) etib belgilanadi.
Butun dunyoda elektr transport vositalarining soni ortib borayotgan bir paytda ularning akkumulyatorlarini utilizatsiya qilish, eng muhimi, bu jarayonni to‘g‘ri amalga oshirish kun tartibiga chiqayotgani hech kimga sir emas. Quyida elektromobillarning akkumulyatorlarini utilizatsiya qilish usullari haqida so‘z boradi.
Nima uchun akkumulyatorlarni qayta ishlash muhim?
Elektr avtomobil akkumulyatorlarida litiy, nikel, kobalt va mis kabi qimmatbaho metallar mavjud. Ularning qazib olinishi yuqori xarajatlar talab etishdan tashqari, atrof-muhitga salbiy ta'sir ham ko'rsatadi. Akkumulyatorlarni qayta ishlash nafaqat ekologik xavflarni kamaytiradi, balki qimmatli resurslarni qayta ishlab, yangi materiallarni qazib olish zaruratini kamaytiradi.
Qayta ishlash jarayoni qanday amalga oshadi?
Akkumulyatorlarni qayta ishlashning bir necha usullari mavjud. Eng keng tarqalganlardan biri gidrometallurgiya bo'lib, metallarni olish uchun akkumulyatorlar kimyoviy moddalar eritmasiga botiriladi. Bu usul litiy va boshqa elementlarni sof shaklda olish imkonini beradi, bu esa ularni yangi akkumulyatorlar ishlab chiqarishda qayta ishlatishni osonlashtiradi.
Yana bir usul - pirometallurgiya. Bu holatda, akkumulyatorlar yuqori haroratgacha isitiladi, bu esa metallarni boshqa materiallarning qoldiqlaridan ajratib olish imkonini beradi.
Bu jarayon, shuningdek, kobalt va nikel kabi resurslarni bozorga qaytarish imkonini beradi va uni istiqbolli sohaga aylantiradi.
Biroq, elektromobil akkumulyatorlarini qayta ishlash murakkab va qimmat jarayondir. Qayta ishlash kompaniyalari infratuzilmani qurish va texnologiyani takomillashtirish zarurati kabi qator muammolarga duch kelmoqda.
Akkumulyatorlarni qayta ishlashga mo‘ljallangan biznes model
Circular Energy Storage kompaniyasi prognozlariga ko'ra, 2030-yilga kelib, qayta ishlashga mo'ljallangan elektr transport vositalarining hajmi o'n barobardan ko'proq o'sishi kutilmoqda.
2022-yilda akkumulyatorning ishlash muddati taxminan 11,3 GVt/soatga kamaydi. 2030-yilga kelib bu ko‘rsatkich 138 GVt/soatgacha ko‘tarilishi kutilmoqda. Bu taxminan 1,5 million elektromobilga teng.
Elektr avtomobil akkumulyatorlari 10 yil yoki undan ko'proq vaqt xizmat qilishi mumkin. Mutaxassislar 2040-yilga kelib, yangi elektr transport vositalarida ishlatiladigan akkumulyator materiallarining 40 foizi qayta ishlangan zaxiralardan olinishini taxmin qilishmoqda.
Bitta elektromobil akkumulyatori tarkibidagi minerallar – birinchi navbatda litiy, kobalt va nikel o‘rtacha 1000 - 2000 yevro turadi. Kelgusi bir necha yil ichida bu materiallar yetishmasligi mumkin, ammo batareyalarning o'zi quvvatni yo'qotmasdan ko'p marta qayta ishlanishi mumkin.
Altilium Metals texnik direktori Kristian Marstonning so'zlariga ko'ra, elektromobillar ishlab chiqaruvchi har bir kompaniya akkumulyatorlarni qayta ishlash masalasida Xitoyga qaram bo'lishni istamay, o'z ta'minot zanjiriga ega bo'lishni xohlayapti.
Hozirgi vaqtda benzinda harakatlanadigan Yevropadagi avtomobillarining 30 foizi chet elda izsiz yo'qoladi - ular yo rivojlanayotgan mamlakatlardagi yangi egalari qo‘liga o‘tadi yoki metallolomga topshiriladi. Shu sababli, avtomobil ishlab chiqaruvchilarning o'zlari har bir sotilgan elektr transport vositalarini doimiy kuzatib borishga harakat qilmoqdalar.
Xususan, Nissan akkumulyatorlarni nazorat qilish uchun Yaponiyada o‘z elektromobillarini faqat lizingga sotadi. Xitoy elektromobil ishlab chiqaruvchisi Nio kompaniyasi esa mijozlarga akkumulyatorlarni ijaraga berib, ularga egalik huquqini saqlab qoladi.
Renault ham xuddi shunday biznes modeliga ega. Akkumulyatorlarning ishlash muddati tugagandan so'ng, ishlab chiqaruvchi ularni eng arzon narxda yangi akkumulyatorga almashtirib beradi. Ushbu yondashuv bilan akkumulyatorlar qayta tiklanadi va qayta foydalanishga topshiriladi.
Izoh (0)