AQSHning saylangan prezidenti Donald Tramp hali o‘z vazifasini bajarishga kirishmasidan oldin bir qancha bayonotlar berib, butun dunyoda muhokamalar sababchisiga aylandi. Uning bayonotlari bo‘yicha turli qatlam vakillari turlicha fikr bildirmoqda.
"Daryo" bu borada AQSHda istiqomat qilayotga o‘zbekistonlik vatandoshlar fikri bilan qiziqdi. Quyida e’tiboringizga AQSHda yashayotgan o‘zbekistonlik Azamat Abdullayev fikrlarini keltirib o‘tamiz.
"Donald Tramp saylovlargacha katta mashaqqatli yo‘lni bosib keldi. Saylovda katta ustunlik bilan g‘olib bo‘ldi. Bu nimani anglatadi? Donald Tramp katta ishonchga ega bo‘ldi, unga ovoz berganlar Tramp nimaiki bayonot qilmasin, uni qo‘llab-quvvatlashadi.
Trampning Grenlandiya va Kanada bo‘yicha bayonotlariga oddiy amerikaliklarning fikri qanday? Men AQSHda yashayotgan o‘zbekistonlik fuqaro sifatida fikr bildiradigan bo‘lsam, Trampning bu qarashlari yangilik emas. U 2019 yil ham shunga o‘xshash bayonotlarni bergan.
Bu faqat Trampning xohishi desak, noto‘g‘ri bo‘ladi. Chunki AQSH Trampgacha bo‘lgan vaqtda ham Grenlandiyaga qiziqib kelgan. 2-Jahon urushidan keyin 1946 yilda AQSH Daniyaga Grenlandiyani sotib olish maqsadida pul taklif qiladi. Lekin Daniya hukumati rad javobini beradi. Grenlandiya dunyodagi eng katta orol hisoblanadi. Hududiy jihatdan u Daniyaga tegishli avtonom mamlakat. O‘zining hukumati bor.
2024-yilda Grenlandiya Daniyadan mustaqil bo‘lish niyatini e’lon qildi. Bundan xavotirga tushgan Daniya va AQSH yana harakatlarni boshlashdi. Grenlandiya muzliklardan iborat tog‘li hudud, aholisi 60 ming. Daniya NATOga a’zo bo‘lganidan keyin, o‘zaro kelishuvga ko‘ra AQSH Grenlandiyaga qurolli kuchlar bazasini qurgan. AQSH fuqarolari bu bazaga ko‘chib o‘tishgan.
Grenlandiya AQSHga nega kerak?
Grenlandiya hududiy joylashuv jihatdan strategik ahamiyatga ega. Yevropani AQSH bilan bog‘lab turadi. Shuningdek, bu orolda qazilma boyliklari ko‘p. Avvallari bu boyliklar usti muzliklar bilan qoplangan edi, shu sababli u yerda qazish ishlarini olib borishning iloji yo‘q edi. Lekin dunyodagi "global warming", ya’ni global isish tufayli muzliklar eriyapti, yangi yo‘llar ochilyapti. Shu sababli AQSH bilib qoldiki, Grenlandiyada muzlar erisa, boyliklarni qazib olish imkoniyatlari paydo bo‘ladi. "Agar AQSH katta pul taklif qilsa, Daniya orolni sotarmikan?" degan savol paydo bo‘ladi.
Daniya sotishni istamasa ham, bunga majbur bo‘ladi deb o‘ylayman. Chunki, Daniya AQSHning taklifini inkor qilsa, Tramp Putinning usulini qo‘llaydi, deb o‘ylayman. Putin Qrimni Rossiyaga qo‘shib olish uchun qanday harakatlarni amalga oshirgan bo‘lsa, AQSH ham shu ishlarni qiladi, degan fikrdaman. Faqat AQSHning Rossiyadan farqi, tarixda Grenlandiyani tortib olgan, degan nom qoldirmaslik uchun AQSH Daniyaga baribir pul beradi. Biz bilamiz, Putin Qrimda qo‘shtirnoq ichida referendum o‘tkazgan.
Hamma bir ovozdan Rossiyaga qo‘shilishga rozi bo‘lgan, shundan keyin Rossiya Qrimni egallagan. AQSH ham xuddi shunday qiladi. Grenlandiyadagi oz sonli aholi AQSHga qo‘shilishga rozi bo‘lsa kerak. Chunki ular oyoqqa turishi uchun puli yo‘q, resursi yo‘q. Agar AQSHga qo‘shilishsa, ularda yangi infrastruktura, yangi yo‘llar, yangi tizim paydo bo‘ladi.
Trampning Kanada bo‘yicha ambitsiyalari
Tramp Grenlandiyadan tashqari, Kanadani ham 51-shtat sifatida AQSH tarkibiga qo‘shib olish niyati haqida hazilomuz tarzda bo‘lsa ham bildirdi. Lekin bu taklifni ko‘pchilik jiddiy qabul qilib, o‘z fikrlarini bildirishdi. Tramp Kanadaning bosh vaziri Tryudo bilan telefon orqali suhbatlashganda, nega biz sizlarga bekorga pul berishimiz kerak, degan savolni o‘rtaga qo‘ydi.
Ma’lumki, AQSH Kanadaga yiliga 2 mlrd dollar investitsiya qiladi. Qo‘shnisiga yordam berish uchun. To‘g‘ri, AQSH Kanadadan sut va yog‘och mahsulotlari sotib oladi. Lekin Tramp aytdiki, biz bu mahsulotlarni boshqa davlatlardan ham olishimiz mumkin. Shunday ekan, nega Kanadaga investitsiya qilishimiz kerak? deb savol berdi. Tryudo Trampning savollariga tayinli javob bera olmadi. Sizlarga shuncha pul berayotgan ekanmiz, undan ko‘ra bizni shtatga aylaninglar, dedi Tramp hazil aralash.
Mening fikrimcha, Tramp prezident sifatida qasamyod qabul qilganidan keyin, birinchi ishni mamlakatning tashqi xarajatlarini optimizatsiya qilishdan boshlaydi. Bu topshiriqni Tramp Ilon Maskka topshirgan. Shulardan kelib chiqib, AQSH Kanadani ogohlantirmoqda. Agar bizni shtatga aylanmas ekansizlar, tayyor turinglar, sizlarga boshqa pul bermaymiz, deyapti.
Grenlandiyaga qaytadigan bo‘lsak, mening fikrimcha, Tramp to‘rt yillik muddat ichida orolni o‘z safiga qo‘shib ololmasa kerak. Shunchaki Tramp dunyoga messej berdi: hech kim Grenlandiyana ko‘z tikmasin, biz hali ham Grenlandiya tarafmiz.
Panama kanali bo‘yicha bayonot
Trampning yana bir bayonoti Panama kanalini yana AQSHga qaytarish bilan bog‘liq. AQSH Panama kanalini nega o‘ziga qaytarmoqchi? Chunki, Trampning aytishi bo‘yicha, AQSH bergan sovg‘asini Panama yana boshqa davlatga — Xitoyga berib yubordi. Bu ishni Tramp xato deb o‘ylashini ma’lum qildi.
Meksika ko‘rfazi haqida
Meksika prezidenti Klaudiya Sheynbaum AQSHning saylangan prezidenti Donald Trampning Meksika ko‘rfazini Amerika ko‘rfazi deb qayta nomlash niyati haqidagi so‘zlaridan keyin Amerikaga tarixiy nomni qaytarishni taklif qildi. Trampning bu boradagi bayonoti hazilomuz bo‘lsa ham, lekin ko‘pchilik bunga o‘z munosabatini bildirdi. Tramp shunday shaxsiyatga egaki, uning hazil aralash gaplari ham jiddiy munozaralarni keltirib chiqaradi.
Noqonuniy migrantlar haqida
Noqonuniy migrantlar mavzusi Trampning eng yaxshi ko‘rgan mavzularidan biri hisoblanadi. Biz bilamizki, Amerikada juda ko‘p o‘zbekistonliklar yashashadi. Nafaqat o‘zbekistonliklar, balki butun dunyodan kelgan migrantlar istiqomat qilishadi. Tramp avvalgi prezidentlik muddatida ham noqonuniy migratsiya haqidagi keskin bayonotlari bilan ommaga tanilgandi. Bu safar ham xuddi shu masalani ko‘tarmoqda.
"Bu safar hammasi jiddiy, hech kim noqonuniy migratsiya bo‘yicha choralardan qutulib qololmaydi" degan mazmunda bayonot berdi. Tramp birinchi marta hokimiyatga kelganda katta siyosatda hali yangi edi, kuchli jamoaga ega emasdi. Boshqalarga taqlid qilardi. Jumladan Putinga. Trampning Grenlandiya va Kanada bo‘yicha bayonotlari ham Putinga taqlid deb o‘ylayman. Mening fikrimcha, Tramp Putin tarafdori. Putin Sobiq Ittifoqini tiklash rejalari haqida qog‘ozga o‘rab ko‘p gapirgan. Tramp ham Putinga o‘xshaydi. Faqat u o‘z fikrlarini qog‘ozga o‘ramasdan, ochiqcha bayon qiladi.
Migrantlar mavzusiga qaytadigan bo‘lsak, bu safra qanday qonunlar chiqishini bilmaymiz. Tramp noqonuniy migrantlar haqida gapirganda, birinchi navbatda o‘z mamlakatida jinoyat qilib, AQSHga kelganlarni yana o‘z vataniga qaytarib yuborish masalasini ko‘targan. "Undan keyin esa qolganlar bilan shug‘ullanamiz" dedi Tramp.
O‘zbekistonliklar orasida Trampning bu bayonotlar hamisha asosiy mavzulardan biri bo‘lib kelgan. Lekin mening gapim shuki, o‘zbekistonliklar hech xavotir olishmasin. Agar hujjatlar joyida bo‘lsa, grin kartasi bo‘lsa, AQSH fuqarosi bo‘lsa, xavotirga o‘rin yo‘q. Lekin Meksika orqali kelganlar, avval legal yo‘l bilan kelib, keyin nolegal bo‘lib qolib ketganlar bo‘lsa, ular xavotirga tushishlari zarur. Chunki AQSH shunaqa davlatki, noqonuniy yurgan migrantlarni xush ko‘rmaydi. O‘zi umuman hech qaysi davlat noqonuniy migrantlarni xush ko‘rmaydi.
Shu sababli AQSHda noqonuniy yurganlar bo‘lsa, hujjatlarini to‘g‘rilab olishlari kerak. Bu O‘zbekistonning imidji uchun ham zararli. Qolaversa, AQSHga qonuniy kelmoqchi bo‘lgan o‘zbekistonliklarga ham to‘siqlar yaratishi mumkin. Noqonuniy yurgan migrantlar qanday qilib AQSHda qolishlari mumkin, degan savol tug‘iladi. Bu bo‘yicha juda ko‘p blogerlar, huquqshunoslar chiqishlar qilishdi, savollarga javoblar berishdi. Qonuniy yo‘llari bor.
Fuqarolik uchun ariza topshirish shulardan biri. Qolaversa, sudga murojaat qilsa bo‘ladi. Sud bu murojaatni ko‘rib chiqquncha, migrantlarni mamlakatdan chiqarib yuborish taqiqlangan. Lekin Tramp bu qonunni ham o‘zgartirsa kerak. Chunki bunday insonlarning sudlari uzoq muddat davomida, 10-15 yillab ko‘rilardi. Bu payt davomida ularga AQSHda ishlash huquqi berilardi. Lekin Tramp bu muddatni qisqartirishni talab qilmoqda. Sudlar murojaatlarni tezroq ko‘rib chiqishi kerak, shunga qarab migrantlar yo vataniga qaytarib yuborilishi yoki AQSHda ishlashga rasmiy ruxsat berilishi kerak, demoqda Tramp. Shu sababli endi AQSHda noqonuniy yurgan fuqarolarga oson bo‘lmasa kerak.
Farzandi AQSH fuqarosi, o‘zi boshqa mamlakat fuqarosi bo‘lgan migrantlarga ham qiyin bo‘lishi kutilmoqda. Tramp ularga aytmoqdaki, farzandingizni o‘zingiz bilan olib keting, yoki ular qolsin, o‘zingiz chiqib keting. Hech qaysi ota-ona farzandini bir o‘zini boshqa davlatda tashlab ketmaydi. O‘z-o‘zidan ma’lum bo‘ladiki, ular AQSH fuqarosi bo‘lgan farzandini ham olib ketishlariga to‘g‘ri keladi.
Bundan tashqari, Tramp ota-onasi AQSH fuqarosi bo‘lmagan farzandlar AQSHda tug‘ilsa ham, ularga avtomatik fuqarolik bermaslik masalasini ko‘tarmoqda. Chunki bunday qonun faqat Amerikada bor, boshqa davlatlarda yo‘q, demoqda Tramp.
AQSHda islomofobiya qay darajada?
Bugungi kunda Yevropa, ayniqsa, Angliyada islomofobiya avj olmoqda. Mening fikrimcha, AQSHda ham azal-azaldan islomofobiya bo‘lgan. Bu hech qachon yo‘qolmaydi. Chunki dinlar soni ko‘p, dinlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, qarama-qarshiliklar shuncha ko‘p bo‘ladi. Hamma o‘zini dinini targ‘ib qiladi. Islom dini dunyoning tezlik bilan o‘sib borayotgan dinlaridan biri hisoblanadi. Butun dunyodagi musulmonlar soni 1,6 mlrdni tashkil qiladi. Bu boshqa dinlar vakillari qalbiga g‘ulg‘ula soladi. Angliyada juda ko‘p musulmonlar yashaydi.
Mamlakatda tug‘ilish soni pasayib ketgan. Migrant bo‘lib kelayotgan musulmonlar soni o‘sib bormoqda. Hayit kunlari musulmonlar namoz o‘qishi uchun yo‘llar yopiladigan darajaga yetgan. Musulmonlarning ko‘payotgani, ularning ahilligi, birlashishi kuchayayotganini ko‘rib, yevropaliklar qo‘rquvga tushayotgani tabiiy hol. Shundan kelib chiqib, ular har xil nayranglar ishlab chiqishmoqda, Islom dinini yomon ko‘rsatish uchun har xil terroristik aktlar uyushtiriladi. Hozirda musulmonlan terrorchi degan fikrni butun dunyoga singdirishga urinishlar kuchayib ketgan. Mediya ham bu narsada kuchli ishlaydi.
Amerikada ham bunday islomofobiyalar kuchayib bormoqda. Mashhur UFC jangchisi ham Islom dinini yomonlab, shu ma’noda gapirib o‘tdi. AQSH faqat xristianlar mamlakati, musulmonlar o‘z yurtiga ketsin, deb ochiq-oydin gapirib o‘tdi. Tramp ham islomofob. Kim nima desa ham, u islomofob. U hukumatga keldi degani endi hamma Islomga qarshi o‘z fikrini ochiq gapira oladi, degani. Chunki Amerikada islomofoblar juda ko‘p.
To‘g‘ri, qonun ustuvorligi bor, lekin endi hammasi boshqacha bo‘ladi, islomofobiya kuchaysa kerak, degan fikrdaman. Bunga javoban musulmonlar nima qilishi mumkin? Ko‘p hollarda yurtdoshlarimiz ko‘chada yurishganda namoz vaqti bo‘lib qolsa, qazo qilmaslik uchun, ko‘chaning o‘zida birgalashib namoz o‘qishganiga guvoh bo‘laman. Shu narsadan sal chetlashishsin degan tavsiyani bergan bo‘lardim. Iloji boricha, amerikaliklarni g‘ashini keltirmaslik kerak, namozlarini uyda yoki masjidlarda o‘qish kerak. Musulmonlar qanchalik ko‘p birlashib, namoz o‘qishganini ko‘rishsa, bu hol ularda shunchalik ko‘p g‘azab uyg‘otadi. Shu sababli ehtiyot bo‘lga afzal".
Izoh (0)