AQSHning saylangan prezidenti Donald Tramp hali o‘z vazifasini bajarishga kirishmasidan oldin bir qancha bayonotlar berib, butun dunyoda muhokamalar sababchisiga aylandi. Uning bayonotlari bo‘yicha turli qatlam vakillari turlicha fikr bildirmoqda.
"Daryo" bu borada AQSHda istiqomat qilayotga o‘zbekistonlik vatandoshlar fikri bilan qiziqdi. Quyida e’tiboringizga AQSHda yashayotgan o‘zbekistonlik Azamat Abdullayev fikrlarini keltirib o‘tamiz.
"Donald Tramp saylovlargacha uzoq va mashaqqatli yo‘lni bosib o‘tdi. Unga nisbatan bo‘lgan qarama-qarshiliklarga qaramay, u prezidentlik saylovida katta ustunlik bilan g‘olib chiqdi va AQSHning 47-prezidenti sifatida tarix sahifasiga kirdi. Bu g‘alaba nimani anglatadi? Donald Tramp AQSH fuqarolarining ishonchini qozonib, ularning qo‘llab-quvvatloviga erishdi. Endi u qabul qiladigan har qanday qaror yoki bayonot fuqarolar tomonidan ma’qullanishi ehtimoldan xoli emas.
Oddiy amerikaliklar Trampning Grenlandiya va Kanada haqidagi bayonotlariga qanday munosabatda?
AQSHda uzoq yillardan beri yashovchi o‘zbekistonlik fuqaro sifatida shuni aytishim mumkinki, Trampning bu qarashlari aslida yangilik emas. U 2019-yilda ham xuddi shunday bayonotlarni bildirgan edi. Buni faqat Trampning istagi sifatida qabul qilish noto‘g‘ri bo‘ladi, chunki AQSH Trampdan avval ham Grenlandiyaga qiziqish bildirgan. Masalan, 2-jahon urushidan keyin, 1946-yilda AQSH Daniyaga Grenlandiyani o‘z hududiga qo‘shib olish maqsadida $100 million taklif qilgan, ammo bu taklif rad etilgan.
Ma’lumki, Grenlandiya dunyodagi eng katta orol bo‘lib, asosan muzliklar va tog‘li hududlardan iborat. Aholisi 60 ming kishidan kam. Grenlandiya o‘zining hukumatiga ega bo‘lib, hududiy jihatdan Daniya Qirolligiga qaram bo‘lgan avtonom hudud sifatida tan olinadi.
2024-yilda Grenlandiya hukumati Daniya Qirolligidan mustaqillikka erishib, mustaqil davlat sifatida NATOga a’zo bo‘lish niyatini bildirdi. Ularning bunday niyati AQSHni yanada xavotirga solib, Grenlandiyani o‘z safiga qo‘shib olish harakatlarini faollashtirdi va Trampni Grenlandiya haqida yana og‘zini ochishga majbur qildi.
Greenlandiya AQSHga nega kerak?
Tarixdan ma’lumki 2-Jahon urushi davomida AQSH Daniyaga tegishli bo’lgan Greenlandiya orolining hafsizligini ta’minlash maqsadida Greenlandiya hududida “Pituffik Space Base” nomli o’zining havo kuchlari bazasini joylashtiradi va bugungi kunga kelib u havo kuchlari bazasi haligacha o’z faoliyatini davom ettirmoqda.
AQSH prezidenti o‘z bayonotida Grenlandiyaning strategik ahamiyatini alohida ta’kidladi. Ushbu orol nafaqat iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash, balki global geosiyosiy raqobatda ham muhim rol o‘ynaydi. Grenlandiyaning boy yer osti qazilma resurslari, jumladan, neft, gaz va nodir metallarning mavjudligi AQSH uchun katta iqtisodiy imkoniyatlar yaratadi. Shuningdek, Grenlandiyaning Arktika hududidagi strategik geografik joylashuvi uni AQSHning mudofaa va harbiy rejalarida muhim ahamiyat kasb etadigan hududga aylantiradi.
Daniya Qirolligi o‘ziga tegishli Grenlandiya orolini AQSHga sotishga jur’at eta oladimi?
Daniya Qirolligi hozircha o‘z hududlarini sotishni yoki bu borada bayonot berishni istamayotgani aniq. Biroq, oxir-oqibat bunday qarorga kelishga majbur bo‘lishi mumkin, deb o‘ylayman. Yoki aniqrog‘i, majburlashlari ehtimol. Sababi, agar Daniya AQSHning taklifini rad etsa, Tramp Rossiya prezidenti Vladimir Putinning usullarini qo‘llashi mumkin. Putin qanday qilib Qrimni Rossiya tarkibiga qo‘shgan bo‘lsa, AQSH ham shunga o‘xshash yo‘lni tanlashi mumkin. Biroq AQSH Rossiyadan farqli ravishda, “Grenlandiyani tortib oldi” degan nomni tarixda qoldirmaslik uchun Daniyaga katta miqdorda mablag‘ taklif qilishi mumkin.
Ma’lumki, Putin Qrimda “referendum” o‘tkazgan, va unda aholi bir ovozdan Rossiyaga qo‘shilishga rozi bo‘lgan. Shundan keyin Rossiya Qrimni egallab olgan.
AQSH ham shunga o‘xshash strategiyani qo‘llashi ehtimoldan xoli emas. Grenlandiyadagi oz sonli aholi iqtisodiy jihatdan mustaqil rivojlanish uchun zarur mablag‘ va resurslarga ega emas. Shunday ekan, ular AQSH tarkibiga qo‘shilishga rozi bo‘lishi mumkin. Agar Grenlandiya AQSH tarkibiga qo‘shilsa, yangi infratuzilma, yo‘llar va boshqaruv tizimlari yaratiladi, bu esa Grenlandiya uchun yangi imkoniyatlarni ochadi.
Trampning Kanada bo‘yicha ambitsiyalari
Tramp Grenlandiyadan tashqari, Kanadani ham 51-shtat sifatida AQSH tarkibiga qo‘shib olish niyatini hazilomuz tarzda bildirgan bo‘lsa-da, ko‘pchilik bu taklifni jiddiy qabul qilib, o‘z fikrlarini bildirib o‘tdilar. Trampning aytishicha, AQSH har yili o‘zining yaqin qo‘shnisi bo‘lgan Kanadaga iqtisodini qo‘llab-quvvatlash maqsadida 200 milliard dollardan ortiq investitsiya kiritadi va undan avtomobillar, sut mahsulotlari, o‘rmon va boshqa mahsulotlarni sotib oladi. Biroq, evaziga Kanadadan boshqa hech qanday foyda ko‘rmasligini ta’kidlab o‘tadi. Shu sababli, u: “Nega Kanadaga investitsiya qilishimiz kerak? Axir shu mahsulotlarni AQSHda ham ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ysak bo‘ladi,” deydi va hazil aralash: “Kanadaga shuncha pul investitsiya qilayotgan ekanmiz, unda bizga 51-shtat sifatida qo‘shilib qo’yaqolinglar,” dedi.
O’ylashimcha, Tramp prezident sifatida qasamyod qabul qilganidan so’ng, birinchi navbatda mamlakatning tashqi xarajatlarini optimizatsiya qilishni boshlaydi. Shu nuqtai nazardan, AQSH Kanadani ogohlantirayotgan bo‘lishi mumkin: tayyor turinglar, yaqin qo’shni sifatida sizlarga ko’rsatiladigan moliyaviy yordam kamaytirilishi mumkin degan ma’noda.
Panama kanali bo‘yicha bayonot
Trampning yana bir bayonoti Panama kanalini AQSHga qaytarish istagi bilan bog‘liq. Trampning fikricha, AQSH Panama kanalini o‘ziga qaytarishi kerak, chunki Panama o‘ziga bergan sovg‘ani suiiste’mol qilib, Xitoy boshqaruviga o‘tkazgan. Tramp bu harakatni xato deb biladi va Panama kanalining Panamaga topshirilishini AQSH ning 39-prezident Jimmi Karterning noto‘g‘ri chiqargan qarori natijasi bo‘lganini ta’kidlaydi.
Meksika ko‘rfazi haqida
Meksika prezidenti Klaudiya Sheynbaum AQSHning saylangan prezidenti Donald Trampning Meksika ko‘rfazini Amerika ko‘rfazi deb qayta nomlash niyati haqidagi so‘zlaridan keyin Amerikaga tarixiy nomni qaytarishni taklif qildi. Trampning bu boradagi bayonoti hazilomuz bo‘lsa ham, lekin ko‘pchilik bunga o‘z munosabatini bildirdi. Tramp shunday shaxsiyatga egaki, uning hazil aralash gaplari ham jiddiy munozaralarni keltirib chiqaradi.
Noqonuniy migrantlar haqida
Noqonuniy migrantlar masalasi Trampning sevimli mavzularidan biridir. AQSHda ko‘plab o‘zbekistonliklar, shuningdek, butun dunyodan kelgan migrantlar yashaydi. Tramp avvalgi prezidentlik muddatida ham noqonuniy migratsiya bo‘yicha keskin bayonotlari bilan tanilgan edi, va hozirgi safar ham aynan shu masalani ko‘tarmoqda. U “Bu safar hammasi jiddiy, hech kim noqonuniy migratsiya bo‘yicha choralardan qutulib qololmaydi,” deb ta’kidladi.
Tramp noqonuniy migrantlar haqida gapirganda, birinchi navbatda o‘z mamlakatida jinoyat qilib, AQSHga kelgan shaxslarni yana o‘z vataniga qaytarib yuborish masalasini ko‘targan. U “Undan keyin esa qolganlar bilan shug‘ullanamiz,” degan mazmunda bayonot berdi.
O‘zbekistonliklar orasida Trampning bu bayonotlari har doim dolzarb mavzu bo‘lib kelgan. Hammamiz bilamizki, bugungi kunda Meksika orqali AQSHga kelayotgan yurtdoshlarimiz soni sezilarli darajada oshgan. Shu bilan birga avval qonuniy yo‘l bilan kelib, keyinchalik noqonuniy maqomda qolib ketganlar ham kam emas. Bunday shaxslar xavotirda bo‘lishlari kerak, chunki Tramp noqonuniy migrantlarni hush ko’rmaydi.
Shu sababli AQSHda yashayotgan noqonuniy yurtdoshlarimiz hujjatlarini tartibga keltirishga harakat qilishlari lozim. Bu nafaqat o‘z manfaatlari, balki O‘zbekistonning xalqaro imidji uchun ham muhimdir. Qolaversa, noqonuniy migrantlar sabab AQSHga qonuniy yo‘l bilan kelmoqchi bo‘lgan boshqa o‘zbekistonliklar uchun to‘siqlar paydo bo‘lishi mumkin.
AQSHda noqonuniy yashayotgan migrantlarning qonuniy yo‘l bilan mamlakatda qolish imkoniyatlari haqida ko‘p savollar tug‘iladi. Bu masalada ko‘plab blogerlar va huquqshunoslar tavsiyalar berib kelishmoqda. Eng avvalo, bunday holatda tajribali huquqshunosga murojaat qilishni tafsiya qilaman.
Farzandi AQSH fuqarosi bo‘lgan, ammo o‘zi boshqa mamlakat fuqarosi bo‘lgan migrantlar uchun ham qiyinchiliklar kutilmoqda. Tramp ularni tanlov oldiga qo‘ymoqda: “Farzandingizni o‘zingiz bilan olib keting yoki uni shu yerda qoldirib, o‘zingiz mamlakatni tark eting.” Biroq, ota-onalarning farzandlarini boshqa davlatda yolg‘iz tashlab ketishi dargumon. Natijada, ular AQSH fuqarosi bo‘lgan farzandlarini ham olib ketishga majbur bo‘lishadi.
Shuningdek, Tramp ota-onasi AQSH fuqarosi bo‘lmagan bolalarga AQSHda tug‘ilgani uchun avtomatik fuqarolik berilmasligi masalasini ko‘tarmoqda. U bu qonun faqat AQSHda mavjud bo‘lib, boshqa davlatlarda bunday tartib yo‘qligini ta’kidlamoqda.
AQSHda islomofobiya qay darajada?
Bugungi kunda Yevropa, ayniqsa, Angliyada islomofobiya avj olmoqda. Mening fikrimcha, AQSHda ham azal-azaldan islomofobiya bo‘lgan. Bu hech qachon yo‘qolmaydi. Chunki dinlar soni ko‘p, dinlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, qarama-qarshiliklar shuncha ko‘p bo‘ladi. Hamma o‘zini dinini targ‘ib qiladi. Islom dini dunyoning tezlik bilan o‘sib borayotgan dinlaridan biri hisoblanadi. Butun dunyodagi musulmonlar soni 1,6 mlrdni tashkil qiladi. Bu boshqa dinlar vakillari qalbiga g‘ulg‘ula soladi. Angliyada juda ko‘p musulmonlar yashaydi.
Mamlakatda tug‘ilish soni pasayib ketgan. Migrant bo‘lib kelayotgan musulmonlar soni o‘sib bormoqda. Hayit kunlari musulmonlar namoz o‘qishi uchun yo‘llar yopiladigan darajaga yetgan. Musulmonlarning ko‘payotgani, ularning ahilligi, birlashishi kuchayayotganini ko‘rib, yevropaliklar qo‘rquvga tushayotgani tabiiy hol. Shundan kelib chiqib, ular har xil nayranglar ishlab chiqishmoqda, Islom dinini yomon ko‘rsatish uchun har xil terroristik aktlar uyushtiriladi. Hozirda musulmonlan terrorchi degan fikrni butun dunyoga singdirishga urinishlar kuchayib ketgan. Mediya ham bu narsada kuchli ishlaydi.
Amerikada ham bunday islomofobiyalar kuchayib bormoqda. Mashhur UFC jangchisi ham Islom dinini yomonlab, shu ma’noda gapirib o‘tdi. AQSH faqat xristianlar mamlakati, musulmonlar o‘z yurtiga ketsin, deb ochiq-oydin gapirib o‘tdi. Tramp ham islomofob. Kim nima desa ham, u islomofob. U hukumatga keldi degani endi hamma Islomga qarshi o‘z fikrini ochiq gapira oladi, degani. Chunki Amerikada islomofoblar juda ko‘p.
To‘g‘ri, qonun ustuvorligi bor, lekin endi hammasi boshqacha bo‘ladi, islomofobiya kuchaysa kerak, degan fikrdaman. Bunga javoban musulmonlar nima qilishi mumkin? Ko‘p hollarda yurtdoshlarimiz ko‘chada yurishganda namoz vaqti bo‘lib qolsa, qazo qilmaslik uchun, ko‘chaning o‘zida birgalashib namoz o‘qishganiga guvoh bo‘laman. Shu narsadan sal chetlashishsin degan tavsiyani bergan bo‘lardim. Iloji boricha, amerikaliklarni g‘ashini keltirmaslik kerak, namozlarini uyda yoki masjidlarda o‘qish kerak. Musulmonlar qanchalik ko‘p birlashib, namoz o‘qishganini ko‘rishsa, bu hol ularda shunchalik ko‘p g‘azab uyg‘otadi. Shu sababli ehtiyot bo‘lga afzal".
Izoh (0)