Savollarni ko‘paytirgan sud: “Do‘stov ishi”da huquqiy baho berilmagan holatlar

2025-yilning 3-yanvar kuni JIB Toshkent shahar sudi apellyatsiya instansiyasida G‘ayrat Do‘stov ishini ko‘rib chiqdi. Garchi birinchi instansiya sudi tomonidan 15 sutkaga qamalgan kirakashning hibs muddati 8 sutkaga qisqartirilgan va u sud zalidan ozod qilingan bo‘lsa-da, apellyatsiya sudida aniqlangan qator qonun buzilishi holatlariga huquqiy baho berilmadi.

Nega mahbus poytaxt IIBB yerto‘lasida saqlangan?

Amaldagi tartibga ko‘ra, ma’muriy qamoq jazosi tayinlanganlar Toshkent shahar IIBB ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni qabul qilish va saqlash uchun mo‘ljallangan maxsus qabulxonasida saqlanadi. Bu “Ma’muriy qamoqni o‘tash tartibi to‘g‘risida”gi qonunda belgilab qo‘yilgan.

Qonunda jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudi sudyasining qarori ma’muriy qamoqni o‘tash uchun asos bo‘lishi belgilangan. JIB Bektemir tuman sudining 2024-yil 26-dekabrdagi qarorida ham G‘ayrat Do‘stov 15 sutkalik ma’muriy qamoq jazosini maxsus qabulxonada o‘tashi va buning uchun ketadigan xarajatlar fuqaroning hisobidan qoplanishi qayd etilgan.

Biroq G‘ayrat Do‘stov apellyatsiya sudi bergan ko‘rsatmasida faqatgina bir kun, ya’ni 26-dekabrda tunni xalq orasida “Panelniy” nomi bilan mashhur muassasada, qolgan 7 kun davomida esa Toshkent shahar IIBB yerto‘lasida saqlanganini ma’lum qildi.

Qonunning 19-moddasida ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarning maxsus qabulxona hududidan chetga chiqishi tartibi keltirilgan bo‘lib, unga ko‘ra ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarga alohida hollarda, masalan, yaqin qarindoshning vafoti yoki yaqin qarindoshning hayotiga tahdid soluvchi og‘ir kasallik, ma’muriy qamoqqa olingan shaxsga yoki uning oilasiga ancha miqdorda moddiy zarar yetkazgan hodisa munosabati bilan bir sutkadan ko‘p bo‘lmagan muddatga maxsus qabulxona hududidan chetga chiqishga ruxsat berilishi ko‘zda tutilgan.

Biroq na qonunda va na ichki ishlar vazirining 2018-yil 14-avgustdagi 220-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni qabul qilish va saqlash uchun mo‘ljallangan maxsus qabulxonalarning ichki tartib-qoidalarida sud tomonidan ma’muriy javobgarlikka tortilgan shaxs bir necha kun davomida boshqa muassasada saqlash mumkinligiga doir norma belgilangan.

Advokatlarning savoliga javoban fuqaro poytaxt IIBBda saqlangan vaqtida so‘roq qilinganini, biroq uni so‘roq qilganlarning ism-familiyalarini bilmasligini ta’kidladi. Shuningdek, u birinchi instansiya sudida IIBB yerto‘lasida ushlab turilgan vaqtida advokat bilan ta’minlashni so‘raganiga qaramay uning iltimoslari qanoatlantirilmaganini aytadi. Hayratlanarlisi, sud ushbu holatlarning hech biriga e’tibor qaratgani yo‘q.

Boshga kiydirilgan qop

Sud majlisida G‘ayrat Do‘stov yaqinlari va advokatlarining savollariga javob berar ekan, Toshkent shahar IIBB yerto‘lasida saqlangan vaqtda boshiga qop kiydirilganini aytgandi.

Sud majlisi davomida tobi qochgan vaqtda G‘.Do‘stov xuddi o‘zi bilan o‘zi gaplashayotgandek dabdurustdan “Nima bo‘lganda ham vatanga xiyonat qilmadim, xiyonatchi emasman” deya bir necha marta takrorladi. Bu esa Toshkent shahar IIBB yerto‘lasida bo‘lgan vaqtda yoki sudda olib kelinayotganda unga nisbatan ruhiy yoki boshqa turdagi bosim va tazyiq o‘tkazilgan bo‘lishi mumkinligi borasidagi savollarni o‘rtaga chiqaradi.

Natijada qop kiydirish kimning tashabbusi bo‘lgani, bundan qanday maqsad ko‘zlangani noma’lumligicha qoldi, tabiiyki, aybdorlar jazoga tortilmadi. Bu esa jamoatchilikda kelgusida ma’muriy javobgarlikka tortiladigan har qanday shaxs mana shu taxlit bosim, g‘ayriinsoniy muomala yoki qiynoqqa solinishi mumkinligi xususida xavotirlarni tug‘dirdi.

Aslida amaldagi tartib-qoidalar qo‘pol ravishda buzilgani sababli sudya F.Ergashev IIV hamda Toshkent shahar IIBB mas’ullarini sudga guvoh sifatida chaqirishi yoxud masalaning ushbu qismini alohida ish yurituviga olishi lozim edi.

“Yopishmagan gajaklar”

Apellyatsiya instansiyasida Do‘stov ustidan jabrlanuvchi sifatida IIBga arz qilgan Niyoz Hasanovning ham vajlari tinglandi. U Do‘stov o‘zini va metan zapravka ishchilarini haqorat qilganini aytdi. Biroq birinchi instansiya sudining qarorida huquqbuzar ularni nima deb haqorat qilgani, aynan qaysi so‘zlarni ishlatgani keltirilmagan. G‘ayrat Do‘stov bu iddaolar tuhmat ekanini ta’kidlab, hech kimni haqorat qilmaganini, buni ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan video ham tasdiqlashini aytdi.

Biroq jabrlanuvchi internetda tarqalgan video montaj qilingani, huquqbuzar haqorat qilgan joylari kesib tashlanganini aytdi. Do‘stov uning so‘zlarini inkor qilib, video kesilmagani, holat qanday ro‘y bergan bo‘lsa, shundayligicha tasvirga olinganini bildirdi.

O‘sha kuni soat to‘qqizdan uchgacha ishlashimiz kerak edi, asosiy magistral quvurda gaz bosimi tushib ketgani sababli maktab, bog‘cha va shifoxonalarga gaz yetkazib berish maqsadida bizga ishlashga ruxsat berilmadi. Bungacha navbatda turganlarning 70 foiziga gaz quyib bergandik, ular chiqib ketgandi. Ishni to‘xtatishimizni aytganimizdan keyin bittasi operatorni urmoqchi bo‘lyapti deb aytishdi. U yerga borsam bittasi operator derazasini urib: “Seni chavaqlab tashlayman, menga gaz quyib berasan, “p*z”, “g*n”, haromxo‘rlar deb haqorat qilib o‘tiribdi.

Oldiga borib yoshim undan katta bo‘lsa ham qo‘limni ko‘ksimga qo‘yib: “Aka, unday qilmang, zapravka ishga tushishi bilan birinchi navbatda sizga gaz quyib beraman” dedim unga. U: “Menga gazing kerak emas, hammaga gazni navbatsiz qilib qo‘ygin” deb taklifimni rad etdi. Keyin orqamga qarasam bular videoga olib o‘tiribdi. Qarasam ularning gaz olish niyati yo‘q, ijtimoiy-siyosiy o‘yin qilayotganini bilib, orqamga qaytib chiqib ketdim. Uzoqdan qarab tursam har xil videolarni olib, yuqorida turgan mansabdor shaxslarniyam so‘kkanini ijtimoiy tarmoqdagi videodan ko‘rgansizlar, deya ko‘rsatma berdi jabrlanuvchi.

Sudya N.Hasanovga murojaat qilib, G‘.Do‘stov uni haqorat qilganda atrofda boshqa fuqarolar ham bo‘lgan-bo‘lmaganini so‘radi. Bunga javoban zapravka muhandisi Do‘stovning 10-20 nafarcha tarafdorlari qo‘lida telefon bilan barcha jarayonni tasvirga olib turishgani bildirdi. G‘ayrat Do‘stov esa ro‘y bergan vaziyatni tasvirga olgan yigitlarni tanimasligi, videoni ijtimoiy tarmoqda tarqalib ketganidan keyin ko‘rganini aytdi.

Jabrlanuvchi o‘z ko‘rsatmasida huquqbuzar hodisaning ertasi kuni ham kelib zapravka hududida to‘polon ko‘targanini iddao qildi. Advokatning aniqlashtiruvchi savoliga javoban G‘ayrat Do‘stov qo‘lida telefon bilan blogerlik qilib yurganini nazarda tutganini tan oldi (aftidan u mana bu videoni aytyapti) va “Nima bu to‘polon hisoblanmaydimi?” deya pisanda qildi.

IIB xodimlari olib ketgan kamera yozuvlari

Sudda advokatlarning savoliga javoban Niyoz Hasanov metan zapravkada kameralar mavjudligi va hodisa ro‘y bergan kuni ular ishlab turganini ma’lum qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, ichki ishlar xodimlari zapravkaga kelib videoyozuvlarni ko‘rishgach, ularni o‘zlari bilan olib ketishgan.

Ammo JIB Bektemir sudining 2024-yil 26-dekabrdagi qarorida ushbu videoyozuvlar mavjudligi haqida lom-mim deyilmaydi.

Huquqbuzar G‘.Do‘stovning mazkur huquqbuzarlikni sodir etganlikdagi aybi ish hujjatlaridagi N.Hasanovning G‘.Do‘stovga nisbatan qonuniy chora ko‘rishni so‘rab yozgan arizasi, tushuntirish xatlari, G‘.Do‘stovning jamoat tartibini buzganligi holati bo‘yicha internetning Instagram tarmog‘ini ko‘zdan kechirish va videotasvirni olish bayonnomasi hamda ma’muriy ishda to‘plangan boshqa hujjatlar bilan to‘liq o‘z isbotini topgan, deyiladi sud qarorida.

Nima uchundir apellyatsiya sudi sudyasi jabrlanuvchining ko‘rsatmasida keltirilgan videoyozuvlarning taqdiri bilan qiziqib ham ko‘rmadi.

Yana bir muhim jihat: O‘zbekiston Respublikasining yangilangan konstitutsiyasi 28-moddasida “agar shaxsning o‘z aybini tan olganligi unga qarshi yagona dalil bo‘lsa, u aybdor deb topilishi yoki jazoga tortilishi mumkin emas”ligi belgilab qo‘yilgan esa-da, “Do‘stov ishi”da N.Hasanovning arizasi va G‘.Do‘stovning qilmishidan pushaymonligini tan olib yozgan tushuntirish xati huquqbuzarlikni dastaklovchi asosiy dalil vazifasini o‘tagan.

Apellyatsiya instansiyasida Do‘stovga huquqiy yordam ko‘rsatgan 12 nafar advokatdan biri – Abdumalik Abdullayevning savoliga javob berar ekan, jabrlanuvchi N.Hasanov G‘.Do‘stov bilan munosabatga kirishganlik fakti videotasvirga olinganligini inkor etmadi, buni Do‘stov ham tasdiqladi, bunday holda ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan videotasvirlar dalil bo‘lib xizmat qilsa, videoyozuv yuridik tahlil qilinib, tegishli baho berilishi kerak edi. Shunday ekan, jabrlanuvchi ko‘rsatuvi bilan Do‘stov tushuntirishidagi qarama-qarshilik birga bir bo‘lgani uchun ham bu holat huquqbuzarlikda ayblanayotgan shaxs foydasiga ishlashi kerak edi.

Sudyaning xatosiga huquqiy baho berilmadi

Birinchi sud instansiyaning qaroridagi noaniqliklar faqat shulardangina iborat emas. Bu haqda advokat Abdumalik Abdullayev Telegram kanaliga quyidagilarni yozdi.

Mazkur keysda 15 sutka ma’muriy qamoq jazosi tayinlagan Toshkent shahar jinoyat ishlari bo‘yicha Bektemir tuman sudi raisi Durdona Dadaxanovaning odil sudlovni amalga oshirishdagi qo‘pol xatosi — sudga ishi tushgan Do‘stovning adolatli eshituvga bo‘lgan huquqini ta’minlamagani.

Adolatli eshituvga bo‘lgan huquqni ta’minlash sudlovning odilligiga hissa qo‘shadigan muhim elementlardan biri bo‘lib, u eshitilishdan tashqari eshitilgan har bir vajlarga tegishli huquqiy munosabat bildirilishini ham qamrab oladi. 

Lekin ish hujjatlaridagi qaydlarda buni ko‘rmaysiz. 

Sudga ishi tushgan har qanday shaxs jinsi, irqi, millati, tili, dini, e’tiqodi, ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy mavqeyidan qat’i nazar, sud oldida teng. Shunday ekan, odil sudlovni amalga oshirishda shaxsning adolatli, ishonchli eshituvga bo‘lgan huquqi ta’minlanishi shart.

Bunday holda “Sudlar to‘g‘risida”gi qonunning 11-moddasi (qonun va sud oldidagi tenglik) talabi buzilgan.

Shuning uchun ham Durdona Dadaxanovaning bunday harakatsizligiga tegishli huquqiy baho berilishi kerak, deb yozgan advokat.

Apellyatsiya sudida advokatlar birinchi instansiya sudi tomonidan yo‘l qo‘yilgan yana qator kamchiliklar yuzasidan ham e’tiroz bildirishdi. Jumladan, advokatlar Allayev hamda Sharipov protsessual tartib-qoidalar va amaldagi qonunchilik normalarini buzgan Toshkent shahar IIBB va JIB Bektemir tuman sudining mansabdor shaxslariga nisbatan taqdimnoma kiritishni so‘radi.

Advokat Ruslan Mahamadiyevga ko‘ra, sud hujjatlarida G‘ayrat Do‘stovning aybini tasdiqlovchi biror bir dalil yo‘q, internetda tarqalgan videoda uning jamoat tartibini buzganligi ko‘rinmaydi. Qolaversa, birinchi instansiya sudi tomonidan Oliy sud plenum qarorlariga amal qilinmagan.

Sudda G‘ayrat Do‘stov manfaatlarini himoya qilgan Maharamqul Ermatov JIB Bektemir tuman sudi raisi Durdona Dadaxonova tomonidan fuqaroning konstitutsiyaviy huquqlaridan foydalanib bildirgan tanqidiy fikrlarini mayda bezorilik deb malakalanishi xato ekanini ta’kidlagan.

Birinchi instansiya sudi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 2 va 3-moddalari talablarini qo‘pol ravishda buzgan. Himoyam ostidagi G‘ayrat Do‘stov tomonidan mayda bezorilik sodir etilmagan. U zapravkada 6–8 soatlab turib, ayni navbati kelganda gaz berish to‘xtatilgani sabab kuchli ehtiros bilan hayajonlanib gapirgan. Prezidentning aholini gaz bilan ta’minlash bo‘yicha topshiriqlarini bajarmayotgan mas’ullarnigina tanqid qilgan. Shuning uchun biz tanqidni mayda bezorilik deb aytishimiz mumkin emas. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi ishni tugatishni so‘rayman.

Yana bir gap. Jabrlanuvchining ko‘rsatmalaridan ayon bo‘ldiki, IIB xodimlari zapravkadagi kuzatuv kameralari yozuvlarini olib ketishgan ekan. U holda nega ushbu videoyozuvlar ish hujjatlariga qo‘shilmagan?Bundan bitta xulosa kelib chiqadiki, G‘.Do‘stovning birovlarni haqorat qilgani bu videoyozuvlarda aksini topmagan. Shuning uchun bu videoyozuvlarni ish hujjatlariga qo‘shmagan, degan M.Ermatov.

Advokat Ibragimov Do‘stovning ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan chiqishida haqorat yoki tuhmat alomatlari yo‘qligi, shu sababli unga nisbatan birinchi instansiya sudi tomonidan Ma’muriy javobgarlik kodeksi 183-moddasiga asoslanib tayinlangan jazo qonun normasidan og‘ishish hisoblanishi, chunki bu MJtK 183-moddasi dispozitsiyada ko‘rsatilmaganini ta’kidlaydi.

Advokatlar tomonidan keltirilgan shuncha vajlarga qaramay, sudya F.Ergashev apellyatsiya shikoyatini qisman qanoatlantirdi xolos. Garchi qonun buzilishi holatlariga yo‘l qo‘yilgani ro‘y-rost ko‘rinib turgan hamda ish hujjatlari, tomonlarning ko‘rsatmalariga muvofiq isbotini topgan bo‘lsa-da, u birinchi instansiya sudi va surishtiruv organi jazo tayinlashda to‘g‘ri xulosaga kelgan deb topdi. Jabrlanuvchining tuhmat qilgani holati, uning iddaosini tasdiqlovchi dalillar mavjud emasligi yuzasidan esa huquqiy baho berilmadi.

Apellyatsiya instansiyasi qaroridan norozi tomonlar 6 oy ichida Oliy sudga taftish tartibida shikoyat berish yoki protest kiritish huquqiga ega. G‘ayrat Do‘stov buzilgan haq-huquqlari tiklanishi uchun oxirigacha kurashadimi yoki yo‘q, bu endi vaqt masalasi.