Bugungi O‘zbekistonni o‘zining haqiqiy go‘zalligi va ahamiyati bilan dunyo hali to‘liq anglab yetmagan, desam mubolag‘a bo‘lmaydi.
Dunyodagi ko‘plab insonlar bu yurtni tavsiflovchi asl go‘zalligi, yam-yashil manzaralar va yoshlik g‘ayratidan bexabar. O‘zbek xalqining samimiy mehmondo‘stligi va mehribonligi hali millionlab odamlarni o‘ziga rom etganicha yo‘q — har safar bu yurtga tashrif buyurganimda, aynan shu tuyg‘u meni maftun etadi.
Bu yerda mening maqsadim bugungi global oziq-ovqat savdosi sharoitida O‘zbekistonning o‘rnini aniqlashdir.
Tabiat mamlakatni yorqin quyosh va ajoyib iqlim bilan taqdirlagan, bu esa, shubhasiz, dunyodagi eng mazali meva va sabzavotlarni yetishtirishga yordam beradi, ammo hozirgacha ular faqat postsovet davlatlari va qo‘shni mamlakatlar iste’molchilari uchun mavjud. O‘ylashimcha, butun dunyo uchun O‘zbekiston ta’midan bahramand bo‘lish vaqti keldi.
Men Dubayda yashayman, bepoyon sahrolarda oziq-ovqat ishlab chiqarish uchun juda kam imkoniyatlar mavjud. Birlashgan Arab Amirliklari va umuman Yaqin Sharq aholi har kuni iste’mol qiladigan va mehmonlarimizga ulashadigan deyarli barcha mahsulotlarning sof importchisi hisoblanadi. Keling, 2023-yilgi raqamlarga nazar solsak: 3 million aholisi bo‘lgan Dubay 16 million sayyohni qabul qildi. Shuning uchun mamlakat har qanday yaxshi va raqobatbardosh mahsulotning katta xaridoridir. MDH mamlakatlarining oziq-ovqat xavfsizligi birinchi darajali ahamiyatga ega bo‘lib, import oziq-ovqat xarajatlari 53 milliard dollardan oshadi. Agar biz Yaqin Sharq va Markaziy Osiyo mintaqasini ko‘rib chiqsak, raqamlar o‘sib borayotgan tendensiyani aks ettiradi. Shu bilan birga, Afrika qit’asining import oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabi keskin o‘sishda davom etmoqda va 100 milliard dollardan oshadi.
Dubay yoki Ar-Riyod supermarketlariga tashrif buyursangiz, Chili, Ekvador yoki Janubiy Afrika kabi uzoq mamlakatlardan keltirilgan mevalarni ko‘rishingiz mumkin. Taqqoslash uchun, Toshkentdan Dubaygacha bo‘lgan parvoz atigi 3,5 soat davom etadi. COVID pandemiyasi mahalliy ishlab chiqarishning qadri nechog‘lik muhimligini ko‘rsatgan bir paytda, nima uchun Dubayda o‘zbek mahsulotlari mahalliy supermarketlarimizda doimiy asosiy mahsulotga aylanmasdan, faqat vaqti-vaqti bilan paydo bo‘lishini tushunishga qiziqyapman.
Mening kasbiy faoliyatim 1991-yilda Ukrainada boshlangan, u yerda Singapurda joylashgan savdo kompaniyasi tomonidan ishga qabul qilinganman. Yangi mustaqil mamlakat taqdim etayotgan imkoniyatlardan ilhomlangan holda, 1996-yilda AMC OVERSEAS nomli o‘z korxonamni tashkil etib, tadbirkorlik yo‘liga qadam qo‘ydim. O‘shandan beri jamoam bilan birga Qora dengiz mintaqasi mahsulotlarini dunyoning barcha qit’alaridagi 100 ga yaqin mamlakatga eksport qildik va bu jarayonda ularning 75 tasiga sayohat qildik.
Tajribali xalqaro tadbirkor va xalqaro savdo mutaxassisi sifatida, men bir nechta strategik yo‘nalishlar O‘zbekistonni chinakam global o‘yinchi darajasiga ko‘tarishi mumkinligini ta’kidlamoqchiman:
Bozor diversifikatsiyasi
O‘zgarishlar yagona doimiy omil bo‘lgan dunyoda bu aksioma bozorlar va marketing uchun ayniqsa to‘g‘ri keladi. O‘zbekiston uchun bozor ulushini saqlab qolish va qo‘shnichilikdagi hamda MDH mintaqasidagi tarixan rivojlangan bozorlarda tan olinishi muhim bo‘lsa-da, yangi bozorlarga, xususan, hali o‘rganilmagan bozorlarga kirishni kengaytirish ham muhimdir.
Demografik tendentsiyalar, iste’mol quvvati, biznes yuritish qulayligi va o‘zbek mahsulotlariga xos bo‘lgan kuchli tomonlarni tahlil qilganda, Yaqin Sharq va MENA mintaqalari bozorlari O‘zbekistonning tijorat kengayishi markazi bo‘lishga tayyor ekanligi yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Afrika qit’asining turli qismlarida sayohat qilish va biznes yuritish bo‘yicha keng tajribamga asoslanib, bu yosh va serharakat mintaqa bilan aloqalarni o‘rnatish vaqti kelganini sezyapman.
Mamlakatni tan olish va hikoya so‘zlash san’ati – mohirona ijro etilganda, hikoya aytish qudrati barcha yosh guruhidagi tinglovchilarni o‘ziga jalb qilishi mumkin.
To‘qsoninchi yillarning o‘rtalarida men MDH mintaqasidan yuqori sifatli kimyoviy mahsulotlarni targ‘ib qila boshladim. Rubejnoe shahridagi (Lugansk viloyati) Zarja kompaniyasi PNT (Para Nitro Toluene) deb nomlangan juda yuqori sifatli mahsulotni ishlab chiqargan. Ushbu kimyoviy mahsulotning global ishlab chiqaruvchilari juda kam edi va Germaniyaning BAYER giganti uzoq vaqtdan beri Xitoy, Hindiston va Yaponiyaning Osiyo bozorlarida ustun mavqega ega bo‘lgan.
PNT’ni Xitoyga sotish loyihasini boshlaganimizda, biz duch kelgan eng katta muammo narx yoki sifat bo‘yicha odatiy xavotirlar emas edi. Ukraina bor-yo‘g‘i bir necha yil oldin paydo bo‘lgan, uning mavjudligi ko‘pchilik kimyo zavodlari joylashgan Xitoyning eng chekka hududlarida deyarli ma’lum emas edi. Ushbu xabardorlikning yetishmasligi Ukrainaning yaxshi yo‘lga qo‘yilgan nemis raqobatchisiga barqaror muqobil sifatida ishonchiga shubha uyg‘otdi. Qolaversa, bizning kompaniyamiz global miqyosda maqtanadigan katta obro‘ga ega bo‘lmagan yangi o‘yinchi edi.
Menga ma’lum bo‘ldiki, ishlab chiqaruvchi mamlakat uchun ishonchli dalil bo‘lmasa, bizning mahsulotimiz bozorda juda kam imkoniyatga ega.
Dmitriy Mendeleyev menga yordamga keldi. Men xitoylik mijozlarimga zamonaviy kimyoning barchasi Mendeleyevning davriy jadvalidan boshlanganini va professor nafaqat Kiyevda yashab, ishlabgina qolmay, balki mashhur Kiyev politexnika institutida (KPI) kimyo fakultetini ham tashkil etganini aytdim. Tinglovchilarim kimyo sohasida yaxshi bilimga ega bo‘lganlari uchun, bu ma’lumot ularga darhol ta’sir qildi va mamlakat kimyo fanlari bo‘yicha chuqur bilimga ega ekanligini tushunishlariga imkon berdi.
Keyin men vertolyot texnologiyasidagi kashfiyotlari bilan butun dunyoga mashhur bo‘lgan yana bir shaxs, Igor Sikorskiyning hikoyasini aytib berdim. Men Kiyevdagi idoramiz joylashgan hududda, Turgenev ko‘chasidagi u yashagan binoning suratlarini oldim.
Bunday hikoyalar bo‘lajak xaridorlarimning ongiga sehrli ta’sir ko‘rsatardi. Ular kelib chiqqan mamlakat haqida ko‘p narsa bilmasalar-da, xalqning kimyo va muhandislik sohasidagi chuqur bilimi — yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish uchun muhim omil ekanligini anglab yetishardi. Uch yil ichida biz Xitoy, Hindiston va Yaponiyaga bozor qamrovini muvaffaqiyatli kengaytirib, zavodning oylik ishlab chiqarish quvvatini to‘liq talabga moslashtirdik.
Xuddi shu ko‘nikmalar kungaboqar moyini Yaqin Sharq va keyinchalik Markaziy hamda Sharqiy Afrika mamlakatlariga sotishni boshlaganimizda yana muhim ahamiyat kasb etdi. Mahsulotni samarali sotish uchun avvalo mamlakatni “sotish” zarur edi. Bu jahon bozoriga nisbatan kam tanilgan mamlakatlardan mahsulot taklif qilganingizda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Tan olishimiz kerakki, “yangi” O‘zbekiston atigi 7 yillik tarixga ega bo‘lib, unga jahon bozorida e’tiborni tortish va ishonch qozonish uchun shunday ta’sirli hikoyalar kerak.
Samarqand va Buxoro kabi tarixan mashhur shaharlar, shuningdek Ulug‘bek, Al-Xorazmiy yoki Navoiy singari buyuk olimlar mahsulotingiz yoki xizmatingiz mohiyatiga mos keladigan jozibali hikoyalar yaratish uchun boy manba bo‘lib xizmat qiladi.
Dengizga chiqishning yo‘qligi — fikrlash tarzi
Globallashuv jarayonida mamlakatning geografik joylashuvini hisobga olmasdan ilojimiz yo‘q. O‘zbekiston dunyoda dengizga chiqish imkoniyati bo‘lmagan ikki davlatdan biri bo‘lib, bu fakt ko‘pincha chet el bozorlariga chiqish uchun to‘siq sifatida tilga olinadi. Biroq, dengizga chiqa olmagan ko‘plab davlatlar bu qiyinchiliklarni muvaffaqiyatli yengib o‘tishdi. Misol uchun, Shveysariyaning ajoyib shokoladlari va pishloqlari butun dunyoda sevib iste’mol qilinadi. Efiopiyaning Arabika qahvasi, mamlakat dengizga chiqa olmagan maqomiga qaramay, butun dunyoda qadrlanadi.
May oyidagi TIIF’da men Yamayka bananlari katta logistika to‘siqlarini yengib o‘tib, Toshkent bozorlariga yetib kelganini ta’kidlab o‘tdim. Nima uchun O‘zbekiston mahsulotlari ham shunday global miqyosga erisha olmaydi?
Biz taklif qilayotgan mahsulotlarni sinchkovlik bilan tahlil qilishimiz, ularning ham miqdor, ham sifat jihatidan raqobatbardosh ustunliklariga e’tibor qaratishimiz lozim. Shveytsariya muvaffaqiyati tarixidan so‘ng, mahsulot qiymatini va brendini oshirish maqsadga muvofiq yechim bo‘lishi mumkinligini ko‘rishimiz mumkin. Demak, menimcha, muammo ongni dengizga chiqish imkoniyatidan quruqlikka o‘zgartirishda bo‘lishi mumkin.
Mintaqaviy hamkorlikni rivojlantirish
Prezident Shavkat Mirziyoyevning oliy darajadagi sa’y-harakatlari bilan amalga oshirilayotgan ahil qo‘shnichilik siyosati barchamizga ilhom beradi. O‘zbekistonning strategik geografik joylashuvi va geosiyosiy vaziyatini hisobga olgan holda, ushbu mintaqaviy hamkorlik nafaqat siyosatda, balki yuk tashish yo‘llarini optimallashtirish, samaradorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish va xavfsizlikni mustahkamlashda ham mamlakatga juda zarur afzallik berishi mumkin. O‘zbekiston butun Markaziy Osiyo bo‘ylab turli savdo yo‘laklarini (O‘rta yo‘lak, Xalqaro Shimol-Janub transport yo‘lagi, Olmaota-Tehron-Istanbul yo‘lagi va boshqalar) rivojlantirishda faol ishtirok etib, mintaqaning iqtisodiy integratsiyasiga katta hissa qo‘shmoqda.
Kadrlar tayyorgarligi
Mahsulot, bozor, logistika va to‘g‘ri siyosatning asosiy elementlari bilan HRning asosiy rolini ortiqcha baholab bo‘lmaydi. Xurofot va stereotiplardan xoli, madaniyatlararo muloqot qobiliyatiga ega, keng dunyoqarashli, yaxshi tayyorlangan ishchi kuchi bo‘lmasa, jahon bozorida ko‘p narsaga erishib bo‘lmaydi.
Millatning eng qimmatli boyligi — bu uning g‘ayratli va yaxshi tarbiyalangan yoshlaridir. O‘zbekiston yosh va faol aholi bilan ajralib turadigan kuchli demografik dividendga ega. Global fuqarolik ta’limi ularning jahon sahnasida muvaffaqiyat qozonish salohiyatini ochib berishi mumkin.
Xulosa. Butun dunyo investorlari o‘z mablag‘larini kiritishdan oldin mamlakatning savdo dinamikasini o‘rganishga qiziqishadi. Shu sababli, barqaror tashqi savdoni rivojlantirish katta xorijiy investitsiyalar oqimining muhim bosqichi hisoblanadi.
Bugun O‘zbekistonning har bir xonadoni kunni Hindiston choyi yoki Afrika qahvasi bilan boshlasa, keling, o‘sha olis yurtlarda har tong eng yaxshi o‘zbek quruq mevalari va murabbolari bilan boshlanadigan kunga intilaylik.
Eksport tasodifan sodir bo‘lmaydi, eksportni barqaror rivojlantirish uchun puxta o‘ylangan milliy strategiya zarur.
Izoh (0)