Toshkentda uy-joylarning investitsion daromadliligi pasaymoqda

Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti (MHTI) mutaxassislari tomonidan Toshkent shahrida ko‘p qavatli uy-joylarga investitsiyalar daromadliligi o‘rganildi.

Aniqlanishicha, Toshkent shahrida uy-joyga investitsiyalar daromadliligi tushib bormoqda. Xususan, 2024-yil fevralda poytaxtda ko‘p qavatli uy-joyga investitsiyalarning daromadliligi o‘rtacha 32,4 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, oktyabrda ushbu ko‘rsatkich 12,2 foizgacha tushdi. Ushbu ko‘rsatkich uy-joy joylashgan hudud va xonalar sonidan kelib chiqib, bir biridan sezilarli darajada farqlanadi:

• 1 xonali: Mirzo Ulug‘bek – 2,3 foiz (fevralda – 25,7 foiz), Shayxontohur – 17 foiz (50 foiz);
• 2 xonali: Sergeli – 7,4 foiz (19,4 foiz), Shayxontohur – 17,2 foiz (59 foiz);
• 3 xonali: Bektemir – 3,2 foiz (33,7 foiz), Yunusobod – 13,7 foiz (48,7foiz);
• 4 xonali: Bektemir – 2 foiz (37,9 foiz), Yunusobod – 17 foiz (39,8 foiz).

Uy-joyning investitsion daromadliligi uy-joy narxlari yillik o‘zgarishidan olinadigan daromad hamda ularni ijaraga berishdan keladigan yillik daromad yig‘indisi asosida hisoblangan.

Uy-joy narxlari o‘zgarishidan olinadigan daromad

2024-yil fevralda poytaxtda uy-joy va ijara narxlari nisbatan yuqori bo‘lgan hudud — Shayxontohur tumanida uy-joy narxlari ko‘tarilishi hisobiga ko‘rilishi mumkin bo‘lgan foyda o‘rtacha 35,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, oktyabr oyida ushbu ko‘rsatkich 5,5 foizgacha tushdi. Shuningdek, oktyabrda uy-joy narxlari o‘zgarishidan olinadigan o‘rtacha daromad Mirobod (23,2 foizdan 1,9 foizga) va Yakkasaroy (16,1 foizdan 3,5 foizga) tumanlarida sezilarli darajada pasaygan.

Mirzo Ulug‘bek va Uchtepa tumanlarida uy-joy narxlarining o‘sishdan deyarli to‘xtashi yoki biroz arzonlashishi natijasida oktyabr oyida mazkur hududlarda uy-joy narxlari o‘zgarishidan olinadigan o‘rtacha daromadlilik mos ravishda -2,6 foiz va -2,4 foizni tashkil etgan (fevral oyida 24,6 foiz va 15 foiz). 

Uy-joylarni ijaraga berishdan olinadigan daromad

2024-yil oktyabrda uy-joylar ijarasidan olinadigan yillik o‘rtacha daromad Shayxontohur tumanida 10 foiz (fevralda 11,6 foiz), Mirobod tumanida 9,8 foiz (10,4 foiz), Yakkasaroy tumanida 9,5 foizni (10,5 foiz) tashkil etgan. Ushbu ko‘rsatkich ijara narxlari nisbatan arzonroq bo‘lgan tumanlar — Sergelida 9,3 foiz (8,4 foiz), Uchtepada 9,7 foiz (8,6 foiz), Chilonzorda 9,3 foiz (9,3 foiz) va Olmazorda 9,1 foizni (9,4 foiz) tashkil etgan. Ushbu raqamlar ijaradan keladigan o‘rtacha daromad o‘sishi sekinlashganidan dalolat beradi.

Taqqoslash uchun, 2023-yil yanvardan 2024-yil sentyabrgacha bo‘lgan davrda jismoniy shaxslarning milliy valyutadagi depozitlari bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi 21 foizni tashkil etgan.

Daromadlilik darajasi bo‘yicha 1 va 2 xonali xonadonlarning investitsion jozibadorligi yuqori hisoblanadi. 2024-yil fevral oyida 1 va 2 xonali xonadonlarga yo‘naltirilgan investitsiyalar daromadliligi mos ravishda 35,6 foiz va 30,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, oktyabr oyida ushbu ko‘rsatkichlar 16,7 foiz va 12,2 foizga tushdi. Mazkur davrda 3 va 4 xonali xonadonlar uchun ham daromadlilik ko‘rsatkichi sezilarli darajada tushgan (mos ravishda 10,1 foiz (fevralda 33 foiz) va 9,9 foiz (30,3 foiz)).

“Rivojlanayotgan davlatlarda aholi jamg‘armalarining uy-joyga yo‘naltirilishi qisqa muddatda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni oshirishi mumkin. Ammo, uzoq muddatda kapital bozorini rivojlantirish va aholi uchun diversifikatsiyalangan investitsiya imkoniyatlarini taqdim etish muhimdir. Shu yo‘l bilan aholi jamg‘armalari nafaqat saqlanishi, balki milliy iqtisodiyotning turli sohalariga investitsiya qilib, yanada kengroq rivojlanish imkonini beradi” deyiladi tahlilda. 

Tahlilda foydalanilgan ma’lumotlar olx.uz platformasidan veb-skreyping (web-scraping) orqali olingan bo‘lib, bunda ijara narxi uchun 740 mingga va sotuv narxi uchun 1,500 mingga yaqin ma’lumotlardan foydalanilgan.

O‘zbekistonda uy-joy bozori

Avvalroq Makroiqtisodiy va hududiy tadqiqotlar instituti mutaxassislari respublikada uy-joy va ipoteka bozoridagi faollik darajasini tahlil qilgandi. Unga ko‘ra, 2024-yilning III choragida O‘zbekiston uy-joy bozorida faollik darajasi pasaydi. Xususan, iyul-sentyabr oylarida ko‘p qavatli uylardagi kvartiralar oldi-sotdisi uchun 41 861 ta shartnoma rasmiylashtirilgan. Ushbu ko‘rsatkich 2023-yilning mos davridagiga nisbatan 3362 taga (7,4 foizga) kam.

Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tahliliga ko‘ra, oktyabr oyida ko‘chmas mulk bozorining hududlar kesimidagi dinamikasi Toshkent viloyatida (+10 foiz) sezilarli o‘sdi, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasi (+8,1 foiz) va Jizzax viloyatida (+7,5 foiz) ijobiy o‘zgarishlarni ko‘rsatdi.

Tahlillar tijorat banklari tomonidan ajratilgan ipoteka kreditlari va aholi tasarrufidagi daromadlar uy-joy bozoriga taʼsir etuvchi muhim omillar ekanligini ko‘rsatdi.

Vazirlar Mahkamasining 2024-yil 11-noyabrdagi qarori bilan uy-joy sotib olish uchun subsidiyalar ajratish tartibiga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Qaror bilan subsidiyalar bilan qoplanadigan foiz to‘lovlari miqdoriga ham o‘zgartirish kiritildi. Endilikda yangi kreditlar uchun yillik 12 foizdan yuqori qismi, 2025-yildan boshlab esa Markaziy bankning asosiy stavkasidan ortiq qismi qoplanadi.

Boshlang‘ich to‘lov va foizlarning bir qismini qoplash uchun subsidiyalar Iqtisodiyot va moliya vazirligi tomonidan besh ish kuni ichida to‘lanadi.