5G tarmoqlari so‘nggi yillarda eng ko‘p muhokama qilingan texnologik trendlardan biri bo‘lib qolmoqda. Mamlakatimizning AKT sohasidagi eng yirik tadbiri - ICT WEEK UZBEKISTAN 2024 bo’lib o’tganini inobatga olgan holda O‘zbekistonda beshinchi avlod tarmoqlarining rivojlanish tarixi bilan tanishishni taklif etamiz.
5G texnologiyasi nimadan iborat va oldingi avlod tarmoqlaridan nimasi bilan farq qiladi?
5G texnologiyasi (mobil aloqaning beshinchi avlodi) simsiz aloqaning yangi standarti bo‘lib, ma’lumotlar uzatish tezligi, kechikish, tarmoq sig‘imi va boshqa ko‘rsatkichlar bo‘yicha oldingi avlodlar — 4G va 3G dan ustun turadi. 5G nafaqat mavjud aloqa texnologiyalarining evolyutsiyasi, balki mobil tarmoqlardan foydalanish uchun yangi imkoniyatlarni ochadi, tibbiyot va transportdan tortib sanoat va odamlarning kundalik hayotigacha bo‘lgan ko‘plab sohalarda sifat jihatidan yaxshilanish imkonini taqdim etadi.
Mamlakat rahbariyati va O‘zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar Vazirligi mamlakatda tarmoqlarni raqamli o‘zgartirish yo‘lidagi muhim element sifatida yangi texnologiyalarni rivojlantirishni faol qo‘llab-quvvatlamoqda. 2021-yildan boshlab mahalliy aloqa operatorlari 5G tarmoqlarini yanada kengaytirish uchun asos yaratishga sezilarli hissa qo‘shdilar va beshinchi avlod "milliy" tarmog‘ini yaratishga salmoqli mahalliy va xorijiy investitsiyalarni jalb etdilar.
5G texnologiyasining qanday asosiy ustunlik jihatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin?
Birinchidan, bu ma’lumotlarni uzatishning ancha yuqori tezligidir. 4G 1 Gbit/s gacha yuklash tezligini ta’minlashi mumkin bo‘lsa, 5G 10 Gbit/s va undan yuqori — 10-100 baravar tezroq bo'lgan tezlikni va’da qiladi . Bu katta hajmdagi fayllarni deyarli bir zumda yuklab olish, videoni yuqori sifatli striming qilish va virtual hamda kengaytirilgan reallik kabi eng yangi texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini anglatadi.
Ikkinchidan, kechikishning pastligi. 5G ma’lumotlarni uzatishda kechikishni (latentlikni) sezilarli darajada kamaytiradi — 1 millisoniyagacha, 4Gda 30-50 millisoniyaga nisbatan. Bu, ayniqsa, avtonom transport vositalari, murakkab tizimlarni masofadan boshqarish va tibbiy telemetriya kabi tezkor javob talab etiladigan ilovalar uchun muhimdir.
Shuningdek, afzalliklar orasida quyidagilarni ham ajratib ko‘rsatish mumkin:
Tarmoq sig’imi. 5G har kvadrat kilometrga millionlab qurilmalarni qo‘llab-quvvatlab, ancha yuqori ulanish zichligini ta’minlaydi. Bu buyumlarning Internet (IoT) kontseptsiyasi doirasida qurilmalarni ommaviy ulash imkonini beradi, bu yerda aqlli uylardan tortib sanoat sensorlarigacha bo‘lgan har bir qurilma tarmoqqa ulanishi mumkin.
Ishonchlilik va barqarorlik. Yangi chastota diapazonlaridan foydalanish va takomillashtirilgan ma’lumot uzatish texnologiyalari tufayli 5G tarmoqning yuqori yuklanganligi yoki ko‘plab ulangan qurilmalar mavjudligi sharoitida ham yanada barqaror va ishonchli ulanishni ta’minlaydi.
Hammasi qay tarzda boshlangan? Aloqa operatorlari bilan qanday loyihalar amalga oshirildi?
O‘zbekistonda 5G texnologiyasining birinchi sinovlari 2018-yilda boshlangan bo‘lib, yuqori ma’lumot uzatish tezligi va kechikishning pastligini namoyish etgan. Ushbu sinovlar 5Gni joriy etishga texnik tayyorlikni tasdiqladi va texnologiyani yanada rivojlantirishga zamin yaratdi. 2019-yilda davlatimiz rahbarining Huawei kompaniyasining Xitoydagi bosh qarorgohiga tashrifi chog‘ida O‘zbekistonda barcha sohalarni yangi bosqichga olib chiqadigan 5-avlod tarmog‘ini ishga tushirish bo‘yicha keng imkoniyatlar taqdim etilgan edi. 2021-2022-yillarda operatorlar beshinchi avlod tarmoqlarini rivojlantirish va yangi texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash uchun infratuzilmani yaratish bo‘yicha yirik loyihalarni amalga oshirishda faol ishtirok etdilar. Xususan, yirik shaharlar markazlarida uskunalarni o‘rnatish va sozlash ishlari amalga oshirildi, bu esa 5G qo‘llab-quvvatlanadigan qurilmalarning korporativ mijozlari va foydalanuvchilariga birinchi 5G tijorat xizmatlarini taqdim etish imkonini berdi.
5G milliy tarmog‘ini kengaytirish bo‘yicha UZTELECOM loyihasi.
Milliy aloqa operatori UZTELECOM 2022-yilda Toshkent va Samarqandda, ishga tushirilgan 5G tarmoqlarini kengaytirish loyihasini amalga oshirishga kirishdi va joriy yilning sentabr oyida tarmoq respublikaning barcha viloyat markazlarida ishga tushirildi. Hozirgi vaqtda kompaniya aloqa sifatini yaxshilash uchun yechimlarni ishlab chiqish va joriy etishni davom ettirmoqda, shuningdek, tijorat faoliyatida yangi texnologiyalarni sinovdan o‘tkazish imkoniyatlarini taqdim etmoqda. ICTWEEK 2024 ko‘rgazmasida UZTELECOM o‘z abonentlari uchun 5.5G standartini namoyish etdi.
Mobiuz’ning 5G ni joriy etish bo‘yicha innovatsion yechimlari.
O‘zbekistonda yetakchi mobil aloqa operatorlaridan biri Mobiuz 5G ni joriy etish bo‘yicha Huawei bilan faol hamkorlik qilmoqda. Ushbu tashabbuslar doirasida 2022-yilda Samarqand va Toshkent shaharlarida 5G baza stansiyalari o'rnatildi va ishga tushirildi. Bunday tashabbuslar Samarqand shahri uchun, ayniqsa, 2022-yil 15-16-sentabr kunlari bo‘lib o‘tgan Shanxay hamkorlik tashkiloti konferensiyasi ishtirokchilarining yuqori tezlikdagi aloqa xizmatlari bilan ta’minlanishini hisobga olgan holda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Mobiuz kompaniyasi ishlab chiqarish va iste’mol segmentlarida ishonchli, sifatli va yuqori tezlikdagi xizmatlarni taqdim etishga qaratilgan eng ilg‘or va innovatsion yechimlarni ishlab chiqishni davom ettirmoqda.
Beeline Uzbekistan va Huawei ning Toshkentda 5G ni sinovdan o‘tkazish bo‘yicha loyihasi.
Beeline Uzbekistan 2018-yilda Huawei kompaniyasi bilan hamkorlikda Toshkentda bo‘lib o‘tgan MobiCon mobil anjumani doirasida beshinchi avlod mobil aloqasining birinchi ommaviy sinovini o‘tkazdi. Huawei qarori 5G texnologiyalarini standartlashtirish hali tugallanmaguncha 4.5G tarmoqlarida 5G texnologiyasidan foydalanish imkonini berdi. Sinov davomida 1 Gbit/s dan yuqori tezlikda ma’lumot uzatish imkoniyati namoyish etildi.
Ucell va Huawei kompaniyasining O‘zbekistonda 5G tarmog‘ini yaratish bo‘yicha qo’shma loyihasi.
2021-yil may oyida Ucell mobil operatori Huawei bilan hamkorlikda Tashkent City Park maydonida 5G interneti test-drayvi o’tkazildi va 2022 yilda Samarqandda 5G tarmog‘ini kengaytirish bo‘yicha tijorat loyihasini amalga oshirish ishlari boshlandi. Ushbu loyiha doirasida ilk 5G tayanch stansiyalari o‘rnatildi, shuningdek, biznes va aholi uchun yangi texnologiyaning imkoniyatlarini ko‘rsatish maqsadida namoyish tadbirlari ham o‘tkazildi. Loyiha tarmoqni optimallashtirish bo‘yicha yechimlarni integratsiyalashni o‘z ichiga olgan bo‘lib, bu ma’lumotlarni uzatishning yuqori tezligiga erishish hamda iste’molchilar, biznes va sanoat uchun 5G salohiyatini namoyish etish imkonini berdi.
Ushbu loyihalar O‘zbekiston mobil aloqa operatorlarining mamlakat telekommunikatsiya infratuzilmasini yaxshilash, raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish shuningdek, biznes va aholi uchun yangi imkoniyatlar yaratishga qaratilgan 5G texnologiyasini joriy etish bo‘yicha sezilarli sa’y-harakatlarini yaqqol namoyish etdi.
Yangi texnologiyalarni joriy etish mamlakat, biznes va aholi uchun qanday afzalliklarga ega?
5G joriy etilishi, shubhasiz, O‘zbekiston iqtisodiyotini yanada raqobatbardosh qilishga yordam berib, raqamli transformatsiyani tezlashtirish hamda asosiy tarmoqlarda unumdorlikni oshirish imkonini taqdim etadi. Yuqori tezlikdagi va ishonchli aloqa raqamli xizmatlar va innovatsiyalarning rivojlanishini rag‘batlantirish orqali ishbilarmonlik muhitini yaxshilaydi, bu esa o‘z navbatida O‘zbekiston kompaniyalari uchun eksportning o‘sishi hamda savdo bozorlarining kengayishiga yordam beradi. Bu mamlakatga qo‘shilgan qiymat yaratishning global zanjirlarida yanada muhim o‘rin egallash, yangi hamkorlar va investorlarni jalb qilish imkonini beradi.
5G virtual va qo'shimcha reallik, telemeditsina, masofaviy ta’lim, aqlli shaharlar, raqamli qishloq xo‘jaligi, raqamli sog‘liqni saqlash va boshqalar kabi yangi soha va xizmatlarni rivojlantirishga zamin yaratmoqda. Masalan, qishloq xo‘jaligida 5G dan foydalanish hosildorlikni monitoring qilish va boshqarishning ilg‘or usullarini qo‘llash, sanoatda esa real vaqt rejimida ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish hamda boshqarish bo‘yicha yechimlarni joriy etish imkonini beradi. Shu tarzda, Huawei “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini mexanizatsiyalash muhandislari instituti” Milliy tadqiqot universiteti va UZTELECOM milliy aloqa operatori bilan hamkorlikda 2021-yilda “aqlli qishloq xo‘jaligi” loyihasini amalga oshirdi, uning doirasida 5G tarmog‘i va dronlar yordamida qishloq xo‘jaligi yerlarini monitoring qilish amalga oshirildi. Bularning barchasi nafaqat raqamli o‘zgarishlarga, iqtisodiyotni yangilashga yordam beradi, balki uning tashqi iqtisodiy omillarga bardoshliligini ham oshiradi.
Bu borada 5G tarmoqlari O‘zbekistonda «aqlli shaharlar»ni yaratish va rivojlantirishga zamin yaratadi, bu yerda shahar tizimlarini boshqarish samaradorligini oshirish hamda odamlarning hayot sifatini yaxshilash uchun Internet buyumlari (IoT), sun’iy intellekt (AI) va bulutli hisoblash texnologiyalari qo‘llaniladi. Yo‘l harakatini boshqarishning intellektual tizimlari, ekologik vaziyatni monitoring qilish, yoritish va quvvat samaradorligini avtomatlashtirilgan tarzda boshqarish, shuningdek, masofadan turib tibbiy va ta’lim xizmatlarini joriy etish ko‘zda tutilgan.
O‘zbekiston davlati, biznesi va aholisi uchun bir qator aniq asosiy ustunliklarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
- Raqamli iqtisodiyot va innovatsion sektorlarni rivojlantirish.
5G texnologiyasi iqtisodiyotning yangi raqamli sektorlarini rivojlantirish uchun katalizator bo‘ladi. Yaqin yillarda virtual va kengaytirilgan reallik, bulutli o‘yin xizmatlari, telemeditsina, masofaviy o‘qitish va sanoat obyektlarini masofadan boshqarish kabi 5Gga asoslangan xizmatlar sohasining o‘sishi kutilmoqda. Shuningdek, bu startaplar, kichik va o‘rta biznes uchun yangi imkoniyatlar ochib, mamlakatda tadbirkorlik faolligini rivojlantirishga hissa qo‘shadi.
- Xalqaro hamkorlikni mustahkamlash va investitsiyalarni jalb etish.
5G joriy etilishi O‘zbekistonda innovatsion loyihalarni rivojlantirishdan manfaatdor yetakchi texnologik kompaniyalar va investorlar bilan xalqaro hamkorlikni faollashtirishga xizmat qilishi kutilmoqda. Bu xorijiy investitsiyalar oqimi va yuqori texnologiyalar sohasidagi sheriklikning ko‘payishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida iqtisodiyotning o‘sishi va modernizatsiyasini jadallashtiradi.
- 6G evolyutsiyasi va yangi standartlarga tayyorgarlik.
Garchi 5G joriy etilishi keyingi 7-10-yil davomida ustuvor bo‘lib qolsa-da, ushbu davrning oxirida oltinchi avlod (6G) aloqa standartlariga o‘tishga tayyorgarlik boshlanadi. O‘zbekiston Xalqaro Elektraloqasi Ittifoqining (XEI) faol a’zosi sifatida kelajakda 6G ni joriy etishga tayyorligini ta’minlashga intilib, yangi texnologiyalarni o‘rganish hamda ularni sinovdan o‘tkazishda faol ishtirok etishi mumkin.
- Raqamli savodxonlikni oshirish va kadrlar salohiyatini rivojlantirish.
Mamlakatda 5G tarqalishi bilan yangi avlod tarmoqlarini boshqarish, kiberxavfsizlik, ma’lumotlarni tahlil qilish va ilg‘or texnologiyalarni joriy etish bilan bog‘liq yangi ko‘nikma va malakalarga ehtiyoj paydo bo‘ladi. Yaqin yillarda ta’lim va kadrlar tayyorlashga katta e’tibor berish davom ettirilishi, buning natijasida axborot texnologiyalari sohasida barqaror va malakali mehnat bozorini yaratish imkonini berilishi kutilmoqda. Undan tashqari, AKT-iqtidorlarni rivojlantirishning ushbu vektori 2030-yilgacha bo‘lgan O‘zbekiston strategiyasida aniq belgilab o'tilgan.
Aytish joizki, Huawei ushbu ko‘rsatmani amalga oshirishni faol qo‘llab-quvvatlamoqda. Masalan, shu yilning o'zida O‘zbekistonda «Seeds for the Future» AKT-iqtidorlarni tayyorlash dasturining 10 yilligi nishonlandi. Ushbu tadbir doirasida O‘zbekistonda Yaqin Sharq va Markaziy Osiyoning 14 ta davlatidan 150 dan ortiq ishtirokchi ishtirok etdi.
5G ni joriy etish yo‘lida qanday muammolar yuzaga kelishi mumkin?
5G texnologiyasi O‘zbekiston iqtisodiyoti va jamiyatiga keltirishi mumkin bo‘lgan sezilarli afzalliklarga qaramay, uni joriy etish bir qator muammolarga duch kelmoqda. 4G/LTE tarmoqlarining amaldagi ommabopligi va umuman iste’molchilarning talabini qondirish bilan bir qatorda, 5G tarmoqlarining rivojlanishi 2025-yil oxirigacha past va o‘rtacha sur’atlar bilan davom etadi. O‘zbekistonda 5G ning jadal rivojlanish davri 2026-2028-yillarda bo‘lishi kutilmoqda. Bu, ayniqsa, mamlakat aloqalarning yangi avlodiga muvaffaqiyatli o‘tish uchun bir qator asosiy to‘siqlarni yengib o‘tishi uchun muhim bo‘ladi.
5G ni joriy etish ham mobil aloqa operatorlari, ham davlat tomonidan katta kapital sarmoyalarini talab etadi. Operatorlar yangi infratuzilmani rivojlantirish va mavjud tarmoqlarni modernizatsiya qilish uchun zarur mablag‘larni jalb qilishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Bundan tashqari, 5G ni muvaffaqiyatli joriy etish uchun spektrni, xavfsizlik standartlarini samarali tartibga solish imkonini beradigan me’yoriy-huquqiy asosni ham mutanosiblashtirish zarur.
5G texnologiyasini joriy etish yo‘lidagi yana bir muhim to‘siq terminal qurilmalari ekotizimining tayyorligidir. Hozirda mamlakat bo‘ylab 5G qo‘llab-quvvatlanadigan terminallarning kirib borish darajasi 10-12% atrofida. Texnologiyaning jadal rivojlanishi uchun bu ko‘rsatkich 20% dan oshishi lozim.
E’tibor qaratilishi lozim bo‘lgan yana bir muhim jihat bor. 5G tarmoqlarini ikki yo‘l bilan kengaytirish mumkin. Birinchi yo‘l evolyutsion, 5G tarmog‘i mavjud 4G/LTE infratuzilmasi asosida quriladi. Bu tarmoqlar ko‘pincha 5G NSA (Non-Standalnone) tarmoqlari deb ataladi. Evolyutsion yo‘l dunyoda eng ommabop hisoblanadi. Dunyodagi aksariyat operatorlar (80% dan ortig‘i) aynan 5G NSA tarmoqlarini quradi. Birinchidan, bunday yondashuv tarmoqning ba’zi elementlaridan ortiqcha foydalanish hisobiga iqtisodiy jihatdan o‘zini oqlaydi, ikkinchidan, 5G NSA tarmoqlari uchun qurilmalar ekotizimining tayyorlik darajasi yuqori, ya’ni 5G NSA qo‘llab-quvvatlaydigan keng turdagi mavjud smartfonlar mavjud. Agar 5G SA (Standalone) tarmog‘ini qurishni nazarda tutuvchi ikkinchi yo‘l haqida gapiradigan bo‘lsak, bunday ssenariyda infratuzilmani noldan qurish kerakligi sababli tarmoqni qurish xarajatlari sezilarli darajada ortadi. Bundan tashqari, hozirgi vaqtda 5G SA texnologiyasini qo‘llab-quvvatlaydigan smartfon yoki boshqa qurilmani sotib olish tijoratda mavjud bo‘lgan qurilmalar soni kamligi sababli ancha mushkuldir.
5G tarmoqlari yangi imkoniyatlarni taqdim etishdan tashqari, shu bilan birga kiber tahdidlar xavfi ham ortib borayotganini hisobga olish muhimdir. 5G tarmog‘i orqali uzatilayotgan ma’lumotlar hajmining jadal sur’atlar bilan ortib borishi sharoitida ma’lumotlar himoyasi va foydalanuvchilarning maxfiyligini ta’minlash vazifalari yanada dolzarblashib bormoqda.
Yuqorida aytib o’tilganlarga qo‘shimcha tarzda, 5G muvaffaqiyatli joriy etilishi tarmoq muhandisligidan tortib kiberxavfsizlikkacha bo‘lgan turli sohalarda malakali mutaxassislarni talab etadi. Bu borada O‘zbekistonda zarur ko‘nikma va yangi texnologiyalar bilan ishlash tajribasiga ega bo‘lgan kadrlarni muntazam tayyorlashni davom ettirish nihoyatda zarur. Kelgusi besh yillik davr yangi raqamli landshaft sharoitida ishlay oladigan mutaxassislarni o‘qitish va tayyorlash dasturlarini amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Odamlar 5G nima ekanligini va innovatsion texnologiyalar nima uchun kerakligini tushunishi uchun qanday choralar ko‘rilmoqda?
Garchi 5G sezilarli afzalliklarni va’da qilsa-da, O‘zbekistondagi ko‘plab foydalanuvchilar va korxonalar yangi texnologiyalarning salohiyati va ularning kundalik hayot va biznesga ta’sirini to‘liq tushunib yetmasligi ham mumkin. 5G haqida ma’lumot berish va targ‘ib qilish, shu jumladan keng auditoriya uchun o‘quv dasturlari hamda namoyish tadbirlarini o‘tkazish bo‘yicha birgalikdagi faol sa’y-harakatlar zarur.
5G texnologiyasini ommalashtirish va aholining uning ustuliklari haqida xabardorliligini oshirish uchun O‘zbekistonda ko‘rgazmalar, anjumanlar va namoyishlar o‘tkazilib, ularda Huawei, aloqa operatorlari va boshqa valikillar 5G imkoniyatlarini namoyish etmoqda.
O‘zbekistonda yaqin yillarda 5G rivojlanish istiqbollari qanday?
O‘zbekistonda 5G joriy etilishi mamlakatda raqamli o‘zgarishlarning muhim bosqichiga aylanishini, iqtisodiy o‘sish va texnologik rivojlanish uchun yangi imkoniyatlar yaratishini va’da qilmoqda. Kelgusi yillarda O‘zbekistonda 5G tarmoqlarini sezilarli darajada kengaytirish va ularning iqtisodiyotning turli tarmoqlariga ta’sirini oshirishni kutish mumkin.
2028—2030-yillarga kelib 5G mamlakatda yangi qurilmalar uchun asosiy standartga aylanishi kutilmoqda, bu esa sog‘liqni saqlash, ta’lim, transport va ishlab chiqarish kabi turli sohalarda ilg‘or raqamli yechimlarni joriy etishni yanada jadallashtiradi.
Yaqin 5-10-yil ichida O‘zbekistonda 5G tarmoqlarini rivojlantirish iqtisodiy o‘sish, texnologik innovatsiyalar va aholi turmush sifatini yaxshilashning asosiy drayverlaridan biriga aylanadi. 5G asosidagi yangi texnologiyalar va xizmatlarni joriy etish mamlakatning global raqamli iqtisodiyotga yanada chuqurroq integratsiyalashuvini ta’minlaydi va barqaror rivojlanish uchun qulay shart-sharoitlar yaratadi.
Reklama huquqi asosida.
Izoh (0)