20-avgust kuni prezident Shavkat Mirziyoyev Nukus shahrida 300 ga yaqin tadbirkor va investorlar bilan uchrashdi. Muloqotda tadbirkorlik uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratish masalasida qator yangiliklar aytildi.
Ichki bozorda teng raqobat bo‘ladi
“Ertangi kunimiz bu — teng raqobat muhiti va eksportga qaratilgan sanoat va savdo siyosati. Iqtisodiyotimizga oldinlari proteksiya qaysidir maʼnoda kerak edi. Yana shu yo‘lda davom etsak, imkoniyatlarimiz cheklanib qoladi. Chunki, xalqaro ishlab chiqarish zanjirlariga kirmasak, iqtisodiy o‘sish biz kutgandek bo‘lmaydi”, dedi prezident.
Muloqotda ikki oy oldin alohida farmon bilan metallurgiya, kimyo, energetika va telekommunikatsiya tarmog‘ida eksklyuziv huquqlar bekor qilingani aytildi. Shu bilan birga, korporativ xaridlarda ishlab chiqarish uchun olinadigan mahsulotlarga ham narx ustuvorligi bekor qilinishi qayd etildi.
Prezident bundan buyon hech kimda alohida huquq bo‘lmasligi, xoh davlat strategik korxonasi, xoh xususiy korxona yoki xorijiy investor bo‘lsin, iqtisodiyotda barcha teng sharoitda ishlashini aytdi.
Yig‘ilishda so‘nggi ikki yilda bozorga kirishdagi 13 ta eksklyuziv huquq bekor qilingani, yaqinda yana 7 tasi bekor bo‘lishi maʼlum qilindi. Bu orqali 1,5 mingdan ortiq tadbirkorlar uchun bozorga kirish imkoniyati yaratilishi taʼkidlandi.
Endi banklar yirik davlat korxonalariga kamroq, xususiy biznesga ko‘proq kredit beradi
Uchrashuvda davlat banklari bergan kreditning 92 trillion so‘mi (30 foizi) 10 ta yirik davlat korxonasiga to‘g‘ri kelishi tanqid ostiga olingan. Yirik korxonalar transformatsiya qilinayotgani, ular moliya bozorlariga mustaqil chiqib, o‘zi mablag‘ jalb qilishga o‘rgatilayotgani aytilgan.
“Shu sababli, endi davlat jalb qilgan mablag‘larni yirik korxonalarga berish amaliyotidan bosqichma-bosqich voz kechiladi. Bunday mablag‘larni berish ikki yil ichida kamida 40 foizga qisqaradi. Banklar buning hisobidan kamida 30 trillion so‘mni xususiy biznesga yo‘naltiradi”, degan prezident.
Banklarga islom moliyasi uchun yo‘l ochiladi
Muloqotda O‘zbekistonda o‘tkazilgan so‘rovda tadbirkorlarning 38 foizi islom moliyasi asosida resurs olish istagini bildirgani ochiqlandi. O‘tgan oyda mikromoliya tashkilotlariga islomiy shartlar asosida xizmat ko‘rsatishga ruxsat berilgani eslatildi.
Shu bilan birga, banklarga islom moliyasi bilan ishlashga imkon beruvchi yangi qonun loyihasi tayyorlangani aytildi. Hujjat qabul qilinsa, islom moliyasi bilan banklar ham ishlashi mumkin bo‘ladi. Bu yangi moliyaviy xizmatlar taqdim etilishi, ko‘p investorlar kirib kelishi va 5 milliard dollarlik qo‘shimcha resurs paydo bo‘lishiga turtki beradi.
Mikrokredit miqdori oshiriladi
Muloqotda 100 million so‘mgacha mikrokredit bor-yo‘g‘i 9 foiz tadbirkorlar ehtiyoji uchun yetarli ekani o‘rtaga tashlandi.
Endilikada banklar tomonidan beriladigan mikrokreditlar miqdori uch karra oshirilib, 300 million so‘mga yetkazilishi maʼlum qilindi. Bunda kreditning 100 million so‘mgacha bo‘lgan qismiga garov talab etilmaydi. Mazkur yo‘nalishdagi kreditlar uchun yiliga 10 trillion so‘m ajratiladi.
Tadbirkorga yer sotib olish osonlashtiriladi
Endilikda tadbirkor auksiondan yer sotib olganda unga qo‘shilgan qiymat solig‘i hisoblash bekor qilinadi.
Toshkent shahri va viloyat markazlarida sotilgan yer bo‘yicha xarid summasini uch yilgacha, qolgan hududlarda besh yilgacha, 4 va 5-toifa tumanlar uchun esa o‘n yilgacha bo‘lib-bo‘lib to‘lashga ruxsat beriladi. Tadbirkorlar darhol to‘lov qilaman desa, ularga 20 foizgacha chegirma beriladi.
Shuningdek, yirik loyihalarda yer qiymatini tadbirkor ustav fondiga davlat ulushi sifatida kiritishi mumkin bo‘ladi. Tadbirkor istagan paytda bu ulushni o‘zi sotib olishi mumkin. Bu orqali shu yilning o‘zida tadbirkorlar ixtiyorida 3 trillion so‘m qoladi.
Qurilish davrida yer solig‘iga imtiyoz
Endi yangi yerlarni ajratishda binolarni loyihalashdan obyektni topshirishgacha bo‘lgan muddatlar majburiy ko‘rsatiladi. Bunda qurilish davriga yer solig‘i bo‘yicha 50 foiz imtiyoz beriladi (viloyat markazlaridan tashqari).
Qurilishga ruxsat olish muddati davlat organi aybi bilan o‘tkazib yuborilsa, qurilish vaqti shu muddatga uzaytirib beriladi. Muddatida bo‘lmasa, yer sud orqali qaytarib olinadi yoki boshqa tadbirkorga sotiladi.
Elektr va gaz to‘lovida yengillik
Muloqotda sanoat korxonalari elektr va gazga o‘rnatilgan limit oshib ketsa, to‘lov ikki karra ko‘p undirilayotganidan norozi bo‘layotgani aytilgan.
“Endilikda elektr va gaz isteʼmoli limitdan 20 foizgacha oshib ketsa ham bazaviy tarif saqlanib qoladi. Agar isteʼmol 20 foizdan o‘tib ketsa, oshgan qismiga to‘lov 20 foiz qimmatlashadi”, dedi davlat rahbari.
Tadbirkorlik reytingida “yuqori”, “o‘rta” toifadagi korxonalarga elektr uchun oldindan to‘lovni bir oyda ikkiga bo‘lib to‘lashga ruxsat beriladi.
Byudjetdan, kreditdan va boshqalardan qarzi bor tadbirkorlarni hisob raqamiga “inkasso” qo‘yilgani uchun, ular elektr, gaz va suvga to‘lov qila olmayapti. Vaholanki, ishlab chiqarish to‘xtamasa, qarzdorlik tezroq uziladi. Endi “inkasso” bo‘lganda ham, kommunal xizmatlarga to‘lovlar to‘xtatilmaydi.
Xususiy sektor energetika sohasiga kiradi
Yig‘ilishda prezident hududiy elektr tarmoqlarining boshqaruvini xususiy sektorga berishda amaliy bosqich boshlanishini maʼlum qildi. Xususan, oktabrda Samarqand viloyatidagi elektr tarmoqlariga xususiy operator jalb qilish bo‘yicha tender eʼlon qilinadi. Kelgusi yil Jizzax va Sirdaryoda ham xuddi shunday ishlar amalga oshiriladi.
Mikromoliya banklari ochishga imkon beriladi
O‘zbekistonda ustav kapitali kamida 50 milliard so‘m bo‘lgan mikromoliya banklarini tashkil etishga ruxsat beriladi. Bunday banklar kredit portfelining kamida 70 foizi kichik va o‘rta biznesni moliyalashtirishga yo‘naltiriladi.
Mikromoliya tashkilotlari tomonidan tadbirkorlarga xorijiy valyutada xizmat ko‘rsatish va litsenziya asosida to‘lov tashkiloti sifatida faoliyat yuritishga ruxsat beriladi.
Sunʼiy intellekt va startaplar
IT parkda sunʼiy intellekt markazi ochiladi. Bu yo‘nalishda yangi loyihalarni amalga oshirish uchun barcha sharoitlar yaratiladi. Loyihalarni moliyalashtirish uchun 50 million dollar ajratiladi.
Startaplarni “oyoqqa turg‘azish” uchun venchur jamg‘armalar faoliyati yo‘lga qo‘yiladi. Buning uchun IT park ham 10 million dollarlik jamg‘arma tashkil qiladi. Shuningdek, startap xorijdan olib kelgan har 1 dollar investitsiyasiga davlat ham 1 dollar resurs beradi. Startap ishlanmalarini patentlash va savdo belgilarini ro‘yxatdan o‘tkazish kabi xarajatlarni davlat qoplab beradi. Umuman olganda, bu sohaga 50 million dollar yo‘naltiriladi.
Mahalliylashtirish kuchaytiriladi
Kimyo, metallurgiya korxonalari, nasos stansiyalari va GESlar, to‘qimachilik va tibbiyotda ham bunday xizmatlarga talab katta. Shu bois, bir yil ichida 3 ming nafar mahalliy mutaxassis Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy va Turkiyadagi ishlab chiqaruvchi kompaniyalarga malaka oshirishga yuboriladi. Ularning xarajatlarini davlat qoplab beradi.
Iqtisodiyot va moliya vazirligiga yirik korxonalarga servis ko‘rsatishda mahalliy korxonalar ishtirokini kengaytirish dasturini ishlab chiqish topshirildi.
Restoran va kafelarga imtiyozlar
2025-yil 1-yanvardan umumiy ovqatlanish korxonalariga QQSning bir qismi “keshbek” sifatida qaytarib beriladi. Bunda oylik aylanmasining 60 foizini naqd pulsiz amalga oshirgan korxonalarga QQSning 40 foizi to‘langan zahoti qaytariladi. Agar naqd pulsiz aylanma 60 foizdan kam bo‘lsa, keshbek 20 foiz bo‘ladi.
QQS to‘lashga o‘tgan restoran va kafelarga foyda solig‘i ikki karra kamayadi. 1-dekabrdan bu korxonalar naqd pulga sotib olgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini kirim qilishda hech qanday hujjat talab qilinmaydi. Ularga bahor va yoz mavsumida o‘zlariga tutash maydonlarda stol-stul va soyabon qo‘yib ishlashga ruxsat beriladi.
Restoran va kafelar ishchilar bilan qisqa muddatli, soddalashgan mehnat shartnomasini tuzishi mumkin bo‘ladi. Xuddi shu kabi 1-oktyabrdan mehmonxona va turoperatorlarga ham to‘langan QQSning 20 foizi “keshbek” qilib beriladi.
Tadbirkorni javobgarlikka tortish liberallashtiriladi
Tadbirkor to‘lamagan soliq 100 million so‘mdan oshsa, u jinoyatchi bo‘lib qolmoqda. Shu bois, prezident soliq to‘lamaganlik uchun tadbirkorga jinoyat ishi qo‘zg‘atishga asos bo‘ladigan miqdorni ikki baravargacha oshirishni taklif qildi.
Garov masalasida yengillik
Kredit vaqtida qaytmasa, garovga qo‘yilgan mulk shartnoma tuzilgan paytdagi qiymatida sotuvga chiqariladi. 3–4-yil oldin kredit olinganda 100 million so‘mga baholangan mulkning bugungi narxi 30–40 foiz qimmatlashsa, uni qanday qilib eski qiymatida sotish mumkin, deya savol qo‘ydi prezident.
“To‘g‘ri, muammoli kredit bilan qattiq shug‘ullanish kerak, lekin bu tadbirkorni “tugatish” hisobidan bo‘lmasligi zarur”, dedi davlat rahbari.
Endilikda garovdagi mulkni savdoga chiqarishdan oldin uning hozirgi bozor qiymati aniqlanadigan, qaytmagan qarzdorlik garov qiymatining 15 foizidan kam bo‘lsa, undiruv mulkka qaratilmaydigan tizim yaratiladi. Bank mijoziga qarzni boshqa manba hisobidan qoplashga imkon beradi.
Yer pullari “snos” kompensatsiyasiga yo‘naltiriladi
Muloqotda ko‘chmas mulk buzilishi bo‘yicha kompensatsiya to‘lashda haligacha muammolar borligi taʼkidlandi. Hozirda ushbu xarajatlar viloyat byudjeti hisobidan qoplanayotgani aytildi. Lekin ayrim viloyatlar byudjetida mablag‘ kam qolayotgani uchun tadbirkorning pulini qoplab berish 5–6 yilga cho‘zilib ketmoqda.
Endilikda yer savdosidan tushgan mablag‘lar avvalo, buzilishlar bo‘yicha tadbirkorlardan qarzni so‘ndirishga qaratiladi.
Izoh (0)