Iyul oyi boshida Toshkentda erkak oilaviy nizo sababli 3 yashar bolani qasddan o‘ldirgani haqidagi xabar ko‘pchilikni dahshatga soldi. Ming afsuski, bu holat birinchisi emas — ayol go‘dak qizini ayiqqa uloqtirgani, ona bolalari bilan o‘zini 8 qavatdan derazadan tashlagani, Qoraqalpog‘istonda ayol Qozog‘istonda ishlayotgan eriga jahl qilib bolalarini muntazam qiynab kelgani, Samarqandda ayol eri bilan janjallashib qolgani sababli farzandini qiynagani kabi holatlarni sanab, sanog‘iga yetolmaysan va yetib bo‘lmayapti ham. Xo‘sh, nega odamlar, xususan, ota-onalar tajovuzkor bo‘lib ketmoqda, ularni deb nega begunoh bolalar azob ko‘rishi kerak? Shu kabi savollarga tibbiyot fanlari doktori, professor Zarifboy Ibodullayev javob berdi.
Er-xotinning og‘ishi
Ming afsuslar bo‘lsinki, bolajon deb nom chiqargan o‘zbek xalqi juda ham xunuk ishlarga qo‘l urmoqda.
Men ham bu xabarni eshitib, larzaga keldim. Hamma illatning tagida bilimsizlik, e’tiqodsizlik va ma’naviyatsiz yotadi. Bu yerda ota o‘gay bo‘lgan, lekin ota-onalar o‘z farzandlarining joniga qasd qilgan, ayiqqa tashlagan, ayovsiz kaltaklayotgan holatlarga guvoh bo‘lyapmiz. Bunday holatlarning aksari eriga yoki xotiniga qasd qilib shu ishga qo‘l urayotganini ko‘ryapmiz. Xo‘sh, nega bunday holatlar ro‘y bermoqda?
Deviantalogiya degan fan bor — xulq-atvor deviatsiyasi, ya’ni og‘ish degan ma’noni anglatadi. Bunda shaxs tashqi tomondan qaralsa, sog‘lom. Lekin uning xatti-harakatlarini kuzatsangiz, o‘zini ruhiy kasaldek tutadi. Bunga nimalar kiradi? Agressiya — tajovuzkorlik, birovning joniga qasddan tan jarohati yetkazish, haqorat qilish, o‘ldirib qo‘yish va boshqalar.
Bu yerda ikkita jihatga e’tibor qaratish kerak: oiladagi faktor va jamiyatdagi omil.
Oiladagi, ya’ni er-xotin o‘rtasidagi o‘zaro yomon munosabat bo‘ladi. Ikkisining birida deviant xulq-atvor kuzatiladi. Bunda ularning tarbiyasi maktabda diskriminatsiyaga uchragan, ya’ni kamsitib katta qilingan, ota-onasidan mehr ko‘rmay ulg‘aygan, jamiyatda doimiy kamsitilganlik kabi salbiy holatlar yig‘ilib-yig‘ilib boradi-da, u qachondir, albatta, otilib chiqadi.
Ko‘pincha salbiy omillar ojizlar bor joyda ularga nisbatan ko‘rsatiladi. Masalan, bu oilada o‘zini namoyon qiladi. Shaxs ishxonada yoki ko‘chada birovni urib yoki o‘ldirib qo‘ymaydi. Bor agressiyasini uyda — xotiniga, bolalariga qiladi. Suv yumshoq tomonga og‘ganidek, bunda ham yumshoq tomonga uriladi. Agressiya xotini yoki bolasini o‘ldirish bilan namoyon bo‘ladi yoki xotin erining oyoq-qo‘lini bog‘lab qo‘yib, pichoq sanchib yoqvoradi.
Tabaqalanish
Jamiyatning katta xatosi: boylar va kambag‘allar o‘rtasidagi tabaqalanish hamda adolatsizlik. Shaxs ertalab ko‘chaga chiqib adolatsizlikni ko‘rsa, kechgacha ishlab topgani sariq chaqaga arzimasa, bolalari yig‘lab “Nimalardir olib bering, oyijon, meni lagerga yuboring, bog‘ga boraylik, sayr qilaylik”, deb yopishaversa-yu, ota-onaning bunga imkoniyati yetmasa, ya’ni moddiy ta’minlanganlik past bo‘lsa ham, agressiyaga olib kelishi mumkin. Bu nafaqat kam ta’minlangan oilalarda, balki badavlat, o‘ziga to‘q, o‘qimishli kishilarning ham hayotida kuzatiladi.
Shaxs tajovuzkorligini anglaydimi?
Psixopatologiyada ikkita tushuncha bor: fiziologik affekt va patologik affekt. Affekt bu hissiy portlash degani.
Fiziologik affekt sog‘lom odamlarda bo‘ladigan hodisa. Ya’ni qattiq jahl ustida xotiniga yoki bolalariga tan jarohati yetkazib qo‘yadigan va bu jarayonni o‘zi anglaydigan holat. Bunday holatda — hissiy portlashda shaxs odam o‘ldirib qo‘ymaydi.
Patologik affekt psixopatlarda, shezifiriniyada, epilepsiyaning ba’zi turlarida kuzatiladi. Psixopatlar shundoq jahl otiga minadi va bu davr — qo‘liga pichoq olgan vaqt esida turadi, pichoqni sanchib tashlagan payt esida turmaydi. Bu holat xotiradan o‘chadi. Voqelik qisqa, 10 soniya yoki bir daqiqa davom etishi mumkin. Jabrlangan shaxs qonga belanib, qichqirib o‘layotgan vaqtda u o‘ziga keladi.
Nima qilish kerak?
Inson qattiq stressga yoki tushkunlikka tushgan vaqtida, kunora oilasiga ozor berib, ertasiga kechirim so‘raydigan holatlarda (bunday holatlar ko‘proq alkogolizmda kuzatiladi) tibbiy psixologga murojaat qilishi kerak.
Izoh (0)