Shu kunlarda huquqshunoslik kasbini egallash niyatida hujjat topshirgan yoshlarning ko‘pchiligini bir savol qiynamoqda: test topshiriqlari qanday mezonlar asosida tuzilgan? Abituriyentlarning e’tiroz bildirishicha, ro‘yxatda shunday savollar borki, ularning javobini nainki kechagi bitiruvchi, balki ko‘p yillik tajribaga ega yuristlar ham bilmaydi. Test sinovlarini topshirgan, ehtimol, topshira olmagan abituriyentlarning so‘zlariga ko‘ra, ular imtihonga to‘rtta darslik va konstitutsiya — jami beshta manba asosida tayyorlangan, imtihonda esa jinoiy, ma’muriy va boshqa kodekslardan savollar tushmoqda, axir shu adolatdanmi?
Bo‘lg‘usi huquqshunoslarning e’tirozlariga javob bera oladigan va javob berishi lozim bo‘lgan tashkilot bor, bu — Bilim va malakalarni baholash agentligi. Biz bilan suhbatda bo‘lgan mazkur tashkilot vakili test sinovlarini tashkil etish va nazorat qilish bo‘limi boshlig‘i Jamshidbek Odilovga dastlabki savol: test savollari darsliklar asosida tuzilganmi?
— Darslik — savol shakllantiriladigan manba emas. O‘zbekiston Respublikasi prezidentining 48-84-sonli qaroriga ko‘ra, test topshiriqlari darsliklar asosida emas, davlat ta’lim standartlari (DTS) va o‘quv dasturi asosida tuzilishi belgilangan. Lekin ijtimoiy tarmoqlarda fikr bildirayotgan abituriyentlar va boshqa shaxslar test savollari darslik asosida tuzilishi kerak, degan fikrni bildirishmoqda. Vaholanki, unday emas. Agentlik rasmiy veb-saytida har bir fan bo‘yicha test variant tafsiloti e’lon qilingan. Fan mutaxassislari mazkur test variant tafsiloti asosida o‘quv dasturi va DTSga tayangan holda test topshiriqlarini shakllantiradi. Huquqshunoslik fanida ham xuddi shunday. Huquqshunoslik fanidan test variant tafsiloti 2023-yilda tasdiqlangan. 2023/24-o‘quv yilida ham spetsifikatsiya asosida test topshiriqlari shakllantirilgan va abituriyentlarga diagnostik test topshiriqlari shaklida tayyorgarlik ko‘rish uchun berilgan. Internet tarmoqlarida oldin bu mazmunda savollar bo‘lmagan, deyayotganlar ham mavjud. Savollar bu yil uchungina yangilik emas. Avvalgi yillarda ham mana shu spetsifikatsiyadan foydalanilgan, deydi bo‘lim boshlig‘i.
Demak, ma’lum bo‘ldiki, test savollari darsliklar asosida emas, o‘quv dasturlari asosida shakllantiriladi. Abituriyentlarni va mavzu yuzasidan fikr bildirayotgan blogerlar-u faollarni qiynayotgan keyingi masala, aniqrog‘i, e’tiroz — testga turli kodekslardan savollar kiritilgani. Axir kodekslarni yodlash tergovchi-yu prokurorlardan ham talab etilmaydi-ku. Ustiga ustak, darsliklardagi QR-kodli havolalar har doim ham ishlayvermaydi.
— Agentlik tomonidan abituriyentlar qonunchilikdagi barcha hujjatlarni o‘qishi kerakligi so‘ralmagan. DTS, o‘quv dasturi va darsliklarda kodekslarning ayrim bob va qismlari o‘rgatilgan. Demak, kodekslarning tegishli qismlarigina o‘zlashtirilishi kerak, to‘liq barchasi emas. Darsliklardagi QR-kodli havolalarning ishlamasligi bo‘yicha tegishli tashkilotga murojaat qilish mumkin. Barcha hujjatlarning eng oxirgi holati “lex.uz” saytida mavjud, kirib, tanishib chiqish mumkin. Ammo to‘liq yodlash kerak, degan talab yo‘q, deydi Jamshidbek Odilov.
Asosiy e’tiroz, yuqorida aytilganidek, huquqshunoslik fanidan tuzilgan test savollari bilan bog‘liq. Mutaxassislar savollarni tuzishda qanday mezonlardan kelib chiqqan, maktab bitiruvchilarining bilim saviyasi, tayyorgarlik darajasi e’tiborga olinganmi? Aynan ana shu savollarga javob berishi mumkin bo‘lgan mutaxassislar, ta’bir joiz bo‘lsa, “xizmat doirasida emas”.
— Munosabat bildirishdagi asosiy kamchiligimiz — mutaxassislar yopiq ish rejimida faoliyat yuritayotgani. Ular bir oydan ortiq vaqt davomida maxsus nazoratda ishlaydi. Shu sababli hozir aynan huquqshunoslik fanidan test topshiriqlarini tuzishda ishtirok etgan fan mutaxassislari va mas’ullar fikrini jamoatchilik e’tiboriga havola etolmaymiz. Haqiqiy mutaxassislar tushuntirish berolmayotgani sababli bizda tegishli kamchiliklar bo‘lyapti. Test tuzuvchi mutaxassislarning yopiq rejimdagi faoliyati tugagach, jamoatchilik bilan o‘zaro ochiq muloqot tashkil qilishga agentlik tayyor, deydi mutaxassis.
Jamshidbek Odilovning so‘zlariga ko‘ra, mutaxassislar, xususan, huquqshunoslik bo‘yicha ekspertlar ayni paytda yopiq rejimda ishlayapti, ularning nafaqat ommaviy axborot vositalari, balki oila a’zolari bilan ham muloqot qilish imkoniyati cheklangan. Bunday sharoitda test savollaridan yoki test natijalaridan norozi bo‘lgan abituriyent qanday yo‘l tutishi va kimga murojaat etishi lozim?
— Har yili test sinovlaridan so‘ng 10 kun davomida onlayn appelyatsiya berish mumkin. Ilgari abituriyent shaxsan Toshkent shahriga kelib ariza berardi, hozir 24/7 shikoyat yubora oladi va darhol xabarnoma oladi. Unga ko‘ra, ariza qachon va qayerda ko‘rib chiqilishi haqida ma’lumot beriladi. Abituriyent kelganda, test savollari kitobining haqiqiysi va javoblar varaqasining nusxasi beriladi. Sababi, haqiqiy titulga o‘zgartirish kiritib qo‘yilmasligi kerak. Abituriyent to‘g‘ri va noto‘g‘ri javoblarini ko‘rib olgach, o‘zini tayyor deb hisoblaganda muhokama boshlanadi. Ko‘plab abituriyentlar o‘sha yerning o‘zida xatosini tan oladi. Agar abituriyent to‘g‘ri javobni belgilagan bo‘lsa-yu, lekin tekshirilganda noto‘g‘ri deb topilgan bo‘lsa, uning foydasiga hal qilinadi. DTS dan chetga chiqilgan bo‘lsa ham, abituriyent foydasiga hal qilinadi. Bali yetsa, talabalikka tavsiya qilinadi. Appelyatsiya jarayonidan ham ko‘ngli to‘lmasa, sudga murojaat qilish mumkin, bu ham abituriyentning huquqi. Avval ham bunday holatlar bo‘lgan, sud hukm chiqargan, deydi Jamshidbek Odilov.
Shu o‘rinda ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgan mana bu videoga e’tiboringizni qaratsak:
Ijtimoiy tarmoqlarda Bilim va malakalarni baholash agentligini sudga beramiz, degan insonlar ham bo‘ldi. Haqiqatan ham suddan chaqiruv bo‘ldimi?
— Test sinovlari yuzasidan hali hech kim sudga bermadi, balki hali bizga sud chaqiruv qog‘ozi yetib kelmagandir. Agar sud bo‘lsa, albatta, mustaqil mutaxassislar ishtirok etadi. 5-6 yil ichida shaxsan o‘zim o‘nga yaqin sudda qatnashganman va hech birida O‘zBMB yutqazgan holat bo‘lmagan, deydi mutaxassis.
Demak, 14-iyul kuni boshlangan test imtihonlari 25-iyulga qadar davom etadi. Suhbatdan olinadigan asosiy xulosalar esa quyidagicha:
- Bilim va malakalarni baholash markazi test savollarini shakllantirishda xatolikka yoki adolatsizlikka yo‘l qo‘yilgan deb hisoblamaydi.
- Savollar darsliklar asosida emas, o‘quv dasturlari asosida tuziladi.
- Huquqshunoslik fani bo‘yicha savollar qay tarzda shakllantirilganini tushuntirib bera oladigan mutaxassislar ayni paytda yopiq rejimda ishlamoqda, ular bilan bog‘lanishning imkoni yo‘q.
- Test savollaridan norozi bo‘lgan abituriyentlar appelyatsiya berishi yoki sudga murojaat etishi mumkin. Biroq suhbatdoshimiz aytganidek, Bilim va malakalarni baholash markazi shu paytgacha birorta sudda yutqazmagan.
Izoh (0)