• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12653.48
    • RUB159.75
    • EUR14871.64
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +26°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Ko‘p qutbli dunyoda SHHTning o‘rni va Turkmanistonning energetika diplomatiyasi: Afg‘oniston iqtisodiyotini o‘zgartirish uchun yetarlimi?

    Nafaqat aholisi, balki yalpi ichki mahsuloti eng yuqori bo‘lgan baʼzi mamlakatlarni qamrab olgan Shanxay Hamkorlik Tashkilotining (SHHT) Ostonada bo‘lib o‘tgan yillik sammiti ko‘plab yangiliklarga boy bo‘ldi.

    Sammitda Yevrosiyo iqtisodiyotini bir necha qirrada qayta shakllantirish maqsadida baʼzi munozaralar o‘tkazildi, bu yo‘nalishdan biri esa energetika sohasini o‘z ichiga qamrab oldi. Aniqrog‘i, sammit doirasida Turkmaniston Xalqlar kengashi raisi Gurbanguli Berdimuhamedov Afg‘oniston bilan energetika sohasida hamkorlikning ahamiyatini qayta-qayta ta’kidlab, Turkmaniston tashkilot oldidagi barcha majburiyatlarini bajarayotgani va energetika xavfsizligini kengaytirishda o‘z vazifasini bajarishda kafillikni to‘liq o‘z zimmasiga olishini aytib o‘tdi.

    Bu tizim odatda Turkmaniston—Afg‘oniston—Pokiston—Hindiston (TAPI) quvuri bilan bog‘liq bo‘lsa-da, bu safargi muhokamada Afg‘onistonga foyda keltirishi mumkin bo‘lgan energetika loyihalariga ko‘proq e’tibor qaratildi. Ashxobod esa o‘z eksportini kengaytirish, yangi bozorlarga kirishga intilayotgan bir vaqtda bu holat iqtisodiyoti va jamiyatini tiklashga urinayotgan Afg‘oniston uchun ajoyib imkoniyat bo‘lishi mumkin. Biroq asosiy savol bu — ikki tomonlama hamkorlik uchun geoiqtisodiy nuqtayi nazardan qanday ishlar qilinishi kerakligida.

    Nega yangi eksport bozorlariga intilish kerak?

    Yuqorida qayd etilganidek, Turkmaniston o‘tgan yillar davomida dunyodagi eng yirik gaz zaxiralariga ega davlat sifatidagi mavqeyidan foydalangan holda Markaziy Osiyo va undan tashqarida ham “energiya xavfsizligi kafili” rolini o‘z zimmasiga olib kelmoqda. Yevropa Ittifoqi kabi bozorlarga kirish yo‘lida moliyaviy resurslardan foydalanish imkoniyati yo‘qligi, shuningdek, Janubiy Kavkaz va Erondagi noqulay geosiyosiy muhit tufayli hozircha to‘liq muvaffaqiyat qozona olmagan. Janubiy jabhada TAPI quvur liniyasi ham xuddi shunday to‘siqlarga duch keldi, natijasida Turkmaniston gaz savdosi masalalarida Xitoy bilan deyarli eksklyuziv munosabatlarga olib keldi.

    Turkmaniston—Afg‘oniston dinamikasi

    Mamlakatning janubiy chegarasi, yuqorida keltirilgan sabablarga qaramay, muvaffaqiyatli eksport bozori imkoniyatiga ega bo‘lgan mamlakat uchun eshik bo‘lib xizmat qiladi.

    Ikki mamlakat o‘rtasidagi savdo hajmi 2011-yildagi 40 million dollardan 2023-yilda qariyb 500 million dollarga oshgan bo’lib, yillik o‘sish miqdori 30 foizga yaqin. Asosiy savdo mahsulotlari Ashxoboddan neft bo‘lsa, Kobulda esa Turkmanistonga eksport qilinadigan kichik hajmdagi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari ustunlik qiladi. Bu raqamlar Afg‘onistonni Turkmanistonning kichik bo‘lsa ham hamkoriga aylantiradi va bu hamkorlik rivojlanish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.

    Hozirda 40 milliondan ortiq aholisi bo‘lgan Janubiy Osiyo davlati “Tolibon” rejimining qo‘lga olinishi sababli ko‘plab davlatlar tomonidan jahon hamjamiyatidan ajratilganligi jamiyatdan tashqari davlat iqtisodiyotida ham o‘z aksini topdi. Iqtisodiy nuqtayi nazardan, bu demografik o‘sish ishsizlik va ijtimoiy tartibsizliklarga olib keladigan turg‘un iqtisodiyotga zamin bo‘ladi.

    Shunga o‘xshash holatlarda infratuzilmaga kiritilgan investitsiyalar rivojlanishning yaxshi akseleratori ekanligini isbotladi va bu esa rivojlanishga undovchi mustahkam makroiqtisodiy siklni yaratadi. Turkmaniston bu hamkorlikni, ikki yo‘l bilan ta’minlashi mumkin.

    CASA-1000 energiya uzatish xaritasi
    Foto: CASA-1000

    Elektr energiyasi diplomatiyasi

    Birinchisiga Turkmanistonning elektr energiyasi diplomatiyasi kiradi. Ashxobod o‘z eksportini kengaytirish uchun yetarlicha elektr quvvati ishlab chiqaradigan stansiyalar qurmoqda. Bunga Meri-Ahaldagi 1574 MVt quvvatga ega bug‘-gaz elektr stansiyasi va Bolqon mintaqasida qurilayotgan kombinatsion elektr stansiyasi misol bo‘ladi. Ikki davlat o‘zaro aloqalar jabhasida, jumladan, Turkmanistonning Yolotan va Afg‘onistonning Serhatobod shaharlari o‘rtasidagi 220 kV liniyani o‘z ichiga olgan liniya mavjud, shunga qaramay, ularning aloqalarini yana ham kengaytirish mumkin. TAPI va CASA-1000 qo‘shimcha quvvatni ta‘minlovchi ikki ulkan loyihadir. Bu borada ikkita asosiy masala bor.

    Birinchisi moliyaviy muammolar. Turkmanistonning kengaytirilgan elektr faoliyati ishlari hozirda uning g‘arbiy qismida amalga oshirilmoqda, shu sababdan o‘zaro hamkorlik qimmatroq bo‘lishi kutilmoqda.

    Ikkinchisi, o‘zaro aloqa hali Tolibon rejimini tan olmagan hamkorlar tomonidan amalga oshirilishi kutilayotgan loyihalarga tayanadi. CASA-1000 OTB va Jahon banki tomonidan ishlab chiqilgan loyiha bo‘lsa, TAPI esa OTB ham hissa qo‘shadigan loyihadir. Har ikkisining ko‘p tomonlama moliya institutlari tarkibiga Kobuldagi mavjud rejimni qo‘llab-quvvatlamaydigan hamkorlar kiradi, shuning uchun ikkala loyiha investorlari ishlarning qayta tiklanishiga e‘tiroz bildirilishi mumkin.

    Nihoyat elektr energiyasi mamlakat iqtisodiyotida cheklangan rolga ega, chunki elektr energiyasi infratuzilma sohasini qo‘llab-quvvatlaydigan, mamlakat rivojiga hissa qo’shishi mumkin bo‘lgan sanoatni to‘liq qamrab ola olmaydi.

    Gaz diplomatiyasi

    Yana bir yechim Afg‘oniston va Turkmaniston o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri gaz savdosini va Afg‘onistonda sanoat, elektr energiyasi ishlab chiqarish infratuzilmasini rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Bu loyiha agar Kobulda puxta sanoat siyosati olib borilsa, mamlakat taraqqiyotiga turtki bo’lishi mumkin. Bu buyuk maqsadli loyiha bo‘lib, uni amalga oshirish transport infratuzilmasini yakunlash, elektr stansiyalari va og‘ir sanoat bilan bog‘liq infratuzilmalarni qurish uchun o‘nlab milliardlab mablag‘larni talab qiladi.

    Shu bilan birga, bu borada hech qanday ko’p tarmoqli bank bilan aloqalar o’rnatilmagan. Demak, loyiha Xitoy yetakchiligidagi SHHT proyektiga aylanishi mumkin. Jumladan yuqorida qayd etilgan mintaqaviy blokning birinchi moliyalashtirish loyihasiga aylanishi va xavfsizlik darajasidan tashqari faollashgan hamkorlikning boshlang‘ich nuqtasi bo‘lish potensialiga ega bo‘lib, o‘zini CAREC’ning yanada kattaroq, kuchliroq va muvofiqlashtirilgan versiyasiga aylantiradi. Bu haqida fikr yuritar ekanmiz, keyingi yechim topilishi kerak bo‘lgan muammo SHHT a’zolari tomonidan Tolibon rejimining hozirgi holatiga munosabati, ularning qarashlari qandayligi va bu mavzuda qanday muvofiqlashtirilgan harakatlar amalga oshirilishi bo‘ladi? Ushbu savolga javob berish esa har tomonlama mashaqqatli tahlilni talab qiladi.

    Umuman olganda, Belarusning SHHTga kiritilishi SHHTning Ostona sammitidagi eng muhim voqealaridan biri bo‘ldi, biroq energetika sohasida olib borilgan muzokaralar Markaziy Osiyo va Afg‘onistonga kuchli ta‘sir ko’rsatishi mumkin. Turkmaniston va Afg‘oniston o‘rtasidagi muzokara, ikki tomonlama hamkorlik va Afg‘onistonga qaratilgan loyihalarga yo‘l ochish Kobulni iqtisodiy turg‘unlik chuquridan olib chiqa oladigan strategiya bo’lishi mumkin. Shunga qaramay, moliyaviy jihatlardan tashqari, SHHTning barcha iqtisodiyotlarda rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash maqsadida to‘liq potensialini ro‘yobga chiqarishga to‘sqinlik qilishi mumkin bo‘lgan siyosiy e‘tirof masalalari hamon mavjud.

    Muallif: Dimitris Simeonidis

    19.07.2024, 20:25   Izoh (0)   5797
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Tramp xalqni yaqinlashayotgan halokatdan “faqat o‘zi qutqara olishini” ma’lum qildi

    19.07.2024, 20:15

    Isroil G‘azoda o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha muzokaralarda qatnashmadi — Politico  

    19.07.2024, 19:50

    WP: Obama Baydenning saylovdagi imkoniyatlari pasaygan deb hisoblamoqda 

    19.07.2024, 17:43

    Tramp Rossiya AQSHning Afg‘onistondagi mag‘lubiyatini ko‘rib, urush boshlaganini aytdi

    19.07.2024, 17:20

    Shols Zelenskiyning Ukrainaga uchirilgan raketalarni urib tushirish bo‘yicha iltimosini rad etdi

    19.07.2024, 16:25

    Singapur sohillari yaqinida ikki yirik neft tankeri to‘qnashib, yonib ketdi

    19.07.2024, 16:05
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Sug‘urta sohasidagi uzoq kutilgan islohotlar: manfaatlar qonun himoyasida 


    OKMKda yangi sulfat kislota sexi qurilmoqda


    Biznes va tadbirkorlik oliy maktabi magistratura dasturlariga qabul jarayonlari davom etayotganini ma’lum qiladi


    “Euromoney” talqinida “O‘zsanoatqurilishbank” O‘zbekistonning eng yaxshi banki deb e’tirof etildi


    “Biznesni rivojlantirish banki” BMT Taraqqiyot Dasturi bilan hamkorlik qiladi


    “Biznesni rivojlantirish banki” 2025 yilda 138 mingdan ortiq fuqaro bandligini ta’minladi


    Mirzo Ulug‘bek tumanida joylashgan yirik ko‘chmas mulk auksionga qo‘yildi


    Visa Kapitalbank bilan Xitoyga: WeChat Pay va Alipay orqali naqd pulsiz to‘lovlar – erkin, oson va xavfsiz


    O‘zbekistonda tibbiy sug‘urta nima uchun zarur: shifokor qarashi va Neo Insurance tajribasi


    Vaqt sinovidan o‘tgan tarmoq: 33-yillik faoliyat, 12 million foydalanuvchi tanlovi va mobil aloqaning yangi arxitekturasi


    Yandex Music’da jazirama kayfiyat uchun maxsus “Chilla” bo‘limi paydo bo‘ldi


    Navoiy innovatsiyalar universiteti 2 milliard so‘mlik grant dasturini e’lon qildi 


    Kia Sonet va ADM Global: O‘zbekiston avtomobil klasterini mahalliylashtirilishiga qariyb 260 mln AQSH dollari miqdorida sarmoya


    “O‘zbekinvest” sug‘urta kompaniyasi 2025-yilning I yarim yilligi yakunlarini eʼlon qildi


    Mobiuz — 8 milliondan ortiq abonentlar tanlovi 

     

    Tavsiya etamiz

    Audio Icon

    Andijoncha hotamtoylik: “Dunyo sadolari”ga sarflanayotgan milliardlar va shubhali shartnomalar

    24 iyul, 21:25

    “Rossiya allaqachon katta og‘alik maqomini yo‘qotib bo‘ldi”. Ukraina urushi postsovet hududida nimalarni o‘zgartirdi?

    24 iyul, 15:15

    Nildan Frot daryosigacha: maxfiylikdan tobora reallikka aylanib borayotgan “Katta Isroil” konsepsiyasi

    22 iyul, 12:22

    KGB soxtalashtirgan jinoyat – SSSR parchalanishi arafasida o‘lim jazosi berilgan qariya kim edi?

    21 iyul, 21:06
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Prezident huzuridagi Xavfsizlik kengashining uch mulozimi ishdan olindi

    O‘zbekiston | 25 iyul, 23:40

    “Manchester Siti” sobiq futbolchisini ortga qaytaradi — Romano

    Sport | 25 iyul, 22:50

    Davlat oliygohlari uchun kvotalar tasdiqlandi

    O‘zbekiston | 25 iyul, 22:39

    “Amerikaliklarning 53 foizi Epshteyn ishi Tramp tufayli e’lon qilinmayapti deb hisoblaydi” — so‘rovnoma

    Dunyo | 25 iyul, 22:15

    “Kanada Falastin davlatining BMTda tan olinishiga intilmoqda” — Mark Karni

    Dunyo | 25 iyul, 21:53

    ESPN. Dunyoning eng yaxshi bokschilari reytingi yangilandi

    Sport | 25 iyul, 21:45

    Braziliya AQSHni prezidentga qarshi to‘ntarish tayyorlashda gumon qilmoqda

    Dunyo | 25 iyul, 21:27

    Moskvada 50 yoshli nogironni o‘ldirgan o‘zbekistonlik migrantga jinoyat ishi qo‘zg‘atildi

    Dunyo | 25 iyul, 20:50
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.