Rossiya prezidenti Vladimir Putin Toshkentga tashrifi yakunlari bo‘yicha o‘tkazilgan matbuot anjumanida O‘zbekistonni “mintaqadagi eng yirik davlat” deb atadi. Mazkur bayonot hududi bo‘yicha O‘zbekistondan qariyb olti baravar katta Qozog‘istonda muhokamalarga sabab bo‘ldi. Siyosatchilar “Orda.kz” nashriga bu boradagi fikrlari bilan bo‘lishdi.
Qozog‘iston Markaziy Osiyodagi eng katta davlatdir. Biroq, Rossiya prezidenti bayonotida buning aksini aytib, amalda respublikani mintaqadagi eng yirik davlatlar ro‘yxatidan chiqarib tashladi.
Sizning O‘zbekistonga tashrifingizdan oldin ham AQSH Moliya vazirligi va sanksiyalar rejimini amalga oshiruvchi boshqa idoralardan delegatsiyalar kelgandi. Markaziy Osiyo davlatlari poytaxtlariga Rossiya bilan hamkorlik istiqbollarini bostirish uchun qilingan bosimga qanday qaraysiz? Rossiya bu bosimning o‘rnini ta’minlay oladimi, jumladan O‘zbekistonga?, — deya savol bergandi Rossiya ommaviy axborot vositalari Putinga.
Rossiya prezidenti o‘z javobini hamkor davlat masshtabini gapirishdan boshladi:
“O‘zbekiston nafaqat Markaziy Osiyoda, balki aholi soni bo‘yicha ham Rossiyadan keyin ikkinchi o‘rinda turadi — 37 million. Ammo AQSHdan dunyoning barcha mintaqalariga “sayohatchilar” parvoz qilmoqda. Albatta, o‘ziga ishonchi yo‘q zaif davlatlar, ayniqsa, o‘nlab nodavlat tashkilotlari faoliyat yuritayotgan davlatlar qo‘llariga berilganini qabul qiladi. Bu mamlakatlarda mahalliy aholi ongini manipulyatsiya qilish va hokimiyatga bosim o‘tkazish osonroq. Hokimiyat ishonchni his qilgan, butun faoliyatini xalq hamda davlat manfaatlariga bag‘ishlagan joyda, okean ortidagi bu “qiyqiriq”larga hech qanday munosabat bildirilmaydi”, — degan Putin.
Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jo‘mart To‘qayev qayta-qayta ta’kidlaganidek, Qozog‘iston bilan yaqin, ittifoqchi munosabatlarga ega bo‘lgan Rossiya prezidentining so‘zlarini “yurakka yaqin olish” arziydimi? Siyosatshunoslar Putinning bayonotiga turlicha fikr bildirmoqda.
Masalan, xalqaro ekspert Anuar Baxitxonovning fikricha, G‘arb bilan qarama-qarshilik kontekstida mamlakat hududining tilga olinishi tasodifan emas.
“Bu 100 foiz qasddan qilingan harakat. Chunki u avvalroq Qozog‘istonda davlatchilik yo‘qligini aytgandi va bu provokatsion bayonot. Mamlakat bog‘iga otilgan tosh, Qozog‘iston siyosiy birlik sifatida Rossiya va G‘arb o‘rtasidagi bu masalada o‘z irodasini ko‘rsatishi uchun qilingan.
Bizning yo‘l oraliqda — Xitoy, Rossiya va G‘arb o‘rtasidadir. Lekin Rossiya uchun Qozog‘iston qaror chiqarishi nihoyatda muhim. Chunki mamlakat eng katta sherikdir. Davlat ommaviy axborot vositalari savollariga prezident oldindan tayyorlanadi. Putinning javobida Qozog‘istonga yashirin ishora bo‘lishi mumkin”, — dedi ekspert.
O‘z navbatida, siyosatshunos Valeriy Volodin Rossiya prezidentining so‘zlarida hech qanday ishora yo‘qligini aytdi. Uning fikricha, Putin shunchaki sovet terminologiyasidan foydalangan, ya’ni Qozog‘istonni Markaziy Osiyoga aloqador sifatida qaragan. Mintaqa respublikalari qatoriga esa Turkmaniston, O‘zbekiston, Tojikiston va Qirg‘izistonni kiritgan.
1992-yilda Qozog‘istonning birinchi prezidenti Nursulton Nazarboyev “O‘rta Osiyo va Qozog‘iston” ta’rifidan mintaqadagi barcha beshta postsovet davlatini qamrab olgan “Markaziy Osiyo” foydasiga voz kechishni taklif qilgandi. 1993-yil Toshkentdagi sammitda bu qaror tasdiqlangan.
“An’anaga ko‘ra, sovet tafakkurimiz uchun O‘rta Osiyo tushunchasi mavjud edi va Qozog‘iston hech qachon uning tarkibiga kirmagan, lekin Markaziy Osiyo davlatlarining bir qismi bo‘lgan”, — deydi Volodin.
Ekspertning fikricha, Putin sovetcha tafakkurga ega, chunki sovet geografiyasida Qozog‘iston hududi Markaziy Osiyoga tegishli bo‘lmagan.
“Shuning uchun Putinning gapi haqiqatga mos. Bu yerda firklash uchun hech qanday sabab ko‘rmayapman. Ko‘p hollarda bugungi kunda O‘rta Osiyo va Markaziy Osiyo sinonimdir”, — deya xulosa qilgan mutaxassis.
Putinning Toshkentga tashrifi
Eslatib o‘tamiz, Rossiya prezidenti 26-may kuni davlat tashrifi bilan Toshkentga keldi. Uni aeroportda prezident Shavkat Mirziyoyev kutib oldi. Shu kuni davlat rahbarlari birgalikda “Yangi O‘zbekiston” majmuasiga tashrif buyurdi, Rossiya rahbari Mustaqillik monumenti poyiga gulchambar qo‘ydi.
27-may kuni tor va kengaytirilgan tarkibda oliy darajadagi muzokaralar bo‘lib o‘tdi, ular davomida prezidentlar ikki tomonlama kun tartibidagi dolzarb masalalarni atroflicha muhokama qildilar, delegatsiyalar aʼzolarining asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha hisobotlarini tingladilar, xalqaro va mintaqaviy ahamiyatga molik masalalar yuzasidan fikr almashdi. Davlat rahbarlarining qo‘shma bayonoti imzolandi, hukumatlararo va idoralararo hujjatlar almashildi.
Mirziyoyev hamrohligida Putin G‘alaba bog‘iga tashrif buyurib, “Matonat madhiyasi” monumenti poyiga gulchambar qo‘ydi va O‘zbekistonning Ikkinchi jahon urushidagi g‘alabaga qo‘shgan hissasi haqida hikoya qiluvchi muzey bilan tanishdi.
O‘sha kuni prezidentlar raisligida O‘zbekiston va Rossiya hududlari kengashining birinchi majlisi bo‘lib o‘tdi, unda hududlararo muloqotni yanada mustahkamlash va uni yangi amaliy mazmun bilan boyitish bo‘yicha ustuvor yo‘nalishlar belgilab olindi.
28-may kuni Shavkat Mirziyoyev Putinni uyiga taklif qilgani, tonggi soat uchgacha muloqotni davom ettirgani ma’lum bo‘ldi. Ikkala davlat rahbarlari qisman norasmiy ruhda, qisman esa ish masalalarini muhokama qilgan holda, aeroportga chiqishdan oldin birgalikda nonushta qilgani ta’kidlandi.
Izoh (0)