Joriy yilning 21-may kuni O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Rossiya Federatsiyasi prezidenti Vladimir Putin bilan telefon orqali muloqot qildi. Kreml matbuot xizmati Vladimir Putin hamkasbi Shavkat Mirziyoyev bilan Rossiya prezidentining O‘zbekistonga bo‘ladigan tashrifi haqida suhbatlashganini maʼlum qildi.
Xo‘sh, nima uchun Vladimir Putin Xitoydan keyin O‘zbekistonga kelmoqda? Tashrifdan ko‘zlangan asosiy maqsad nima?
Geosiyosiy raqobat
Markaziy Osiyoning geopolitik manzarasida O‘zbekiston alohida o‘rin tutadi, bu mintaqada siyosiy barqarorlik va iqtisodiy taraqqiyotning asosiy manbasi sifatida eʼtirof etilgan. So‘nggi vaqtlarda rasmiy Toshkentga xorijiy mamlakatlarning muhim lavozimdagi insonlari, masalan, Buyuk Britaniya tashqi ishlar vaziri va Malayziya bosh vazirining tashrifi O‘zbekistonning tashqi o‘yinchilar, xususan, Rossiya oldidagi ahamiyatini oshirishga xizmat qildi.
Siyosiy manfaatlar
O‘zbekiston uchun Rossiya muhim savdo-iqtisodiy hamkor hisoblanadi. O‘zbekistonning dengizga chiqish imkoniyatlarining cheklangani sababli transport-logistika masalasida O‘zbekiston, asosan, Rossiya portlaridan foydalanib kelgan. Bu esa, o‘z navbatida, rasmiy Toshkentni Moskvaga ma’lum ma’noda bog‘lovchi omil bo‘lgan.
Lekin 2022-yilda Ukraina urushining boshlanishi, Rossiya va Yevropa mamlakatlari munosabatlarining sovuqlashishi, Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun “Shimol” yo‘lagining ahamiyatini tushirib yubordi. Shundan so‘ng mintaqa mamlakatlari transport-logistika masalasida alternativ yo‘llarni izlashni boshladi.
.jpg)
Aslida, O‘zbekiston oldida “Shimol” yo‘nalishiga muqobil hisoblangan transafg‘on temiryo‘l loyihasi mavjud bo‘lib kelgan. Lekin Afg‘onistondagi ichki beqarorlik bu loyihani amalga oshirishga asosiy to‘siq edi. Shuningdek, bu loyihaning istiqbolda ishga tushishi Markaziy Osiyo mamlakatlarini, xususan, O‘zbekistonni ham transport-logistika masalasida Rossiyaga bo‘lgan bog‘liqligini pasaytirishga xizmat qiladi. Shu sababli Rossiya transafg‘on temiryo‘lining ishga tushishidan manfaatdor bo‘lmagan. Ammo bugungi kunda rasmiy Moskvaning bu boradagi pozitsiyasi 180 gradusga o‘zgargan.
Rossiyaning global Janub tomon yuzlanishi
Afg‘onistonda “Tolibon”ning iqtidorga kelishi bilan qisman mamlakat ichida barqarorlik qayta tiklandi. Hozirgacha “Tolibon” hukumatini hech qaysi davlat tan olmagan bo‘lsa-da, Xitoy, Rossiya va Markaziy Osiyo mamlakatlari “Tolibon” bilan aloqalarni mustahkamlashga intilmoqda. Masalan, Rossiya “Tolibon”ni terrorchilik tashkiloti ro‘yxatidan chiqarish masalasini ko‘rib chiqmoqda.
2023-yilning noyabr oyida Toshkentda Shanxay hamkorlik tashkiloti davlatlarining birinchi transport forumi bo‘lib o‘tgandi. Forum doirasida Belarus–Rossiya–Qozog‘iston–O‘zbekiston–Afg‘oniston–Pokiston va Rossiya–Kaspiy dengizi–Turkmaniston–O‘zbekiston–Qirg‘iziston yangi xalqaro transport yo‘laklarini yaratish bo‘yicha memorandumlar imzolangan edi. Joriy yilning aprel oyida esa Belarus—Rossiya—Qozog‘iston—O‘zbekiston—Afg‘oniston—Pokiston multimodal transport koridorini rivojlantirish bo‘yicha “yo‘l xaritasi” imzolandi. Shu o‘rinda “Rossiya nega Janub tomonga intilmoqda”, degan tabiiy savol tug‘iladi.
.jpg?itok=agEVh49P)
Maʼlumki, Ukraina urushi fonida Rossiya o‘zining eng katta daromad keltiruvchi xomashyosi hisoblangan gaz va neft mahsulotlarini Yevropa bozorlariga sotishni taqiqladi. Ikki yarim yildan beri davom etayotgan Ukraina urushi Kreml xazinasining tubini ko‘rsatib qo‘yganini hisobga oladigan bo‘lsak, Rossiya o‘zining uglevodorod mahsulotlari uchun yangi bozorlarni izlab topishga faol tarzda kirishib ketdi. Bu borada Rossiya uchun eng maqbul bozor bu — Janubiy Osiyo.
“Unutmaslik kerakki, transafg‘on marshruti bo‘ylab nafaqat temiryo‘l qurish, balki gaz quvurlari va elektr uzatish tarmoqlarini tortish ham ko‘zda tutilgan. Bu infrastruktura Rossiya xomashyo eksportini Janubiy Osiyoga burish uchun juda qulay hisoblanadi”, — deya fikr bildirgan edi siyosiy tahlilchi Nargiza Umarova “Daryo” bilan suhbatda.
Rossiyaning O‘zbekiston gaz omborlariga qiziqishi
“Bu yerda faqat uglevodorod resurslarini emas, balki elektr energiyasini sotish ham juda katta ahamiyatga ega. Chunki 70-yillarda Yevropa komissiyasi tomonidan CASA-1000 loyihasi ishlab chiqilgan. Shu loyiha transafg‘on temiryo‘li loyihasi yuzaga kelishiga sabab bo‘lgan. Bu loyihada O‘rta Osiyo mamlakatlaridagi ortiqcha elektr energiyasini Afg‘onistonga va Pokiston orqali Hindistonga eksport qilish ko‘zlangan edi. Aynan shuning uchun Rossiya bugungi kunda o‘z gazini ko‘proq O‘zbekistonga sotish va O‘zbekistondagi gaz omborlarini sotib olishga qiziqmoqda. Ular O‘zbekistonni o‘ziga xos bir xab qilmoqchi. Bu yerda gaz orqali elektr energiyasi ishlab chiqarib, ishlab chiqarilgan elektr energiyasini Pokiston, Hindiston va boshqa mamlakatlarga sotish mumkin. Ularning qiziqishi ham shunda”, — degan Abdulla Abduqodirov “Daryo” bilan suhbatda.
Biroq transafg‘on temiryo‘l loyihasiga Rossiya investor bo‘lib kirishi dargumon. Lekin ayrim mutaxassislar Moskva bunga o‘zining yaqin do‘sti hisoblangan Pekinni jalb qilmoqchi ekanligini taʼkidlamoqda.
Xitoy bilan masala hal bo‘ldi. Eʼtiborimizga energetika va transportda “yechim” havola qilinadi degan gumondamiz, — deya yozdi o‘zining X tarmog‘ida iqtisodiy tahlilchi Abdulla Abduqodirov.
Xulosa qilganda, Rossiya O‘zbekistonni o‘zini global Janub bilan bog‘lovchi markaz sifatida ko‘rmoqda. Ammo “bu yerda O‘zbekistonning manfaatlari qayerda bo‘ladi” va “Moskva va Pekinning bu loyihaga qo‘shilishi O‘zbekiston uchun qay darajada manfaatli”, degan savol ochiq qolmoqda.
Maʼlumot uchun, Rossiya prezidenti yangi muddatga saylanganidan so‘ng, Xitoyga davlat tashrifini amalga oshirgan edi. Vladimir Putin shu vaqtga qadar O‘zbekistonga 9 marta tashrif buyurgan. Rossiya prezidentining O‘zbekistonga so‘nggi tashrifi 2022-yil 15–16-sentyabr kunlari bo‘lib o‘tgan va bu tashrif doirasida Vladimir Putin Samarqandda bo‘lib o‘tgan SHHT sammitida ishtirok etgan edi.
Sardor Ali
Izoh (0)