Bundan 64 yil oldin 11-may kuni “Mossad” razvedka xizmati xodimlari Buenos-Ayresda Isroil tomonidan qidiruvda bo‘lgan harbiy jinoyatchi Adolf Eyxmanni qo‘lga oladi. Natsist Quddusga olib kelinib, sud qilinadi va unga o‘lim hukmi chiqariladi. Isroilliklarning muvaffaqiyatli operatsiyasi Ikkinchi jahon urushidan keyin Argentinadan qo‘nim topgan Uchinchi reyxning boshqa tarafdorlari orasida vahima uyg‘otadi.
Qochoq natsistlar nima uchun Argentinadan qidirilgan?
Ikkinchi jahon urushidan keyin ko‘plab natsist jinoyatchilar jazodan qochishga muvaffaq bo‘ladi. Ular “kalamush yo‘llari” tizimi orqali Yevropa va Janubiy Afrika davlatlariga qochib, qalbaki hujjatlar bilan yashay boshlaydi. Uchinchi reyxga sodiq xizmat qilgan Milliy-sotsialistik nemis ishchilar partiyasining ko‘plab sobiq a’zolari nemis diasporasi bo‘lgan Argentinaga qochib o‘tadi. Natsistlarning o‘z vatandoshlariga qo‘shilib ketishi qiyin kechmaydi, buning ustiga mamlakat prezidenti Xuan Peron ham ochiq-oydin ularni qo‘llab-quvvatlardi. Bundan tashqari, o‘nlab yillar davomida Adolf Gitlerning o‘zi ham suvosti kemasida Argentinaga qochib ketgani to‘g‘risida mish-mishlar yurardi. Keyinchalik Amerika maxsus xizmatlari ushbu versiyani ham tekshirib ko‘rgani ma’lum bo‘ladi.
Natsistlar rejimining eng nomdor shaxslari — Osvensim asirlari ustida tajriba o‘tkazgan doktor Yozef Mengele hamda Xolokost tashkilotchisi, yahudiylarni o‘lim lageriga yuborish operatsiyasini boshqargan Adolf Eyxman ham aynan Argentinadan boshpana topgandi. Nyurenberg jarayonidan keyin Isroil hukumati tomonidan qidiruvga berilgan shaxslar orasida ular mos ravishda ikkinchi va birinchi o‘rinni egallardi.
Eyxmanning jinoyatlari to‘g‘risida Xalqaro tribunalda “SS”ning yuqori martabali sobiq xodimi Diter Visletseni ko‘rsatma bergan edi. Uning so‘zlariga ko‘ra, bir safar Eyxman “tabassum bilan qabrga yotishini, chunki 5 millionga yaqin insonning o‘limiga aloqador ekanini alohida mamnuniyat bilan anglashi”ni tan olgan. Visletseniga ishoniladigan bo‘lsa, 1945-yil fevral oxiridagi uchrashuvda Eyxman urushda mag‘lubiyatga uchrashsa, o‘z joniga qasd qilishini aytgan.
Eyxmanning izi tasodifan paydo bo‘ldi
Aslida esa makkor natsist o‘lish niyatida emasdi. Tanish-bilishlari orqali u nafaqat Rikardo Klement nomida Argentina fuqarosi pasportini qo‘lga kiritadi, balki oilasini Atlantika orqali olib o‘tishga erishadi. 1952-yilda Eyxman nikohni qonuniylashtirish maqsadida o‘z rafiqasiga qayta uylanadi va Argentinada u bilan birga yashash imkoniyatini qo‘lga kiritadi. “Klement”lar oilasi qo‘nim topgan Buenos-Ayresda jinoyatchining to‘rtinchi o‘g‘li dunyoga keladi. Hayot davom etar, hali u qadar qarimagan Eyxman (u 1906-yilda tug‘ilgan) Mercedes-Benz’ning mahalliy filialiga ishga joylashadi. Qaysidir onda oila a’zolari xotirjamlikka berilib, ogohlikni susaytiradi. Ular Yevropada “SS”ning qochoq obershturmbanfyureri haqida allaqachon unutib yuborishgan deb o‘ylay boshlaydi.
.jpg)
“Mossad” Eyxmanni qanday topgani haqida bir nechta versiya mavjud. Qochoqning qayerda ekani haqida birinchi bo‘lib Germaniya razvedkasi xabar topgani to‘g‘risida ham ma’lumotlar bor. Ammo MRB bilan maslahatlashuvlardan keyin Eyxman kansler Konrad Adenauer atrofidagi ayrim natsistlar haqida sirlarni oshkor qilishi mumkinligi xavfi sabab surishtiruvlar to‘xtatib qo‘yiladi. Biroq Isroil razvedkasi qarshisida bunday muammo yo‘q edi. Aksincha, yosh davlat rahbarlari harbiy jinoyatchilarni qo‘lga olib, jazolashni o‘z burchi deb bilardi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, Eyxman shaxsini aniqlashda germaniyalik yahudiy Lotar German asosiy rolni o‘ynagan. 1930-yillarda Daxau konslagerida o‘tirgan German ozodlikka erishgach, Germaniyadan ko‘chib ketgan. 1950-yillarda esa kataraktadan aziyat chekib kelgan German butunlay ko‘rish qobiliyatini yo‘qotadi, ammo aql-hushi joyida bo‘lgani bois xalqaro siyosat bilan qiziqar, xususan, natsistlar rejimining taniqli shaxslari taqdirini kuzatib borardi.
1954-yilda uning 12 yoshli qizi Silviya kinoteatrda Klaus ismli yigit bilan tanishib qoladi. Natijada o‘smir yigitcha Germanlar uyiga tez-tez kelib turadigan bo‘ladi. Bir safar u Silviyaga otasi natsistlar Germaniyasida yuqori martabaga ega bo‘lganini maqtanadi. Qizining suhbatiga quloq solib o‘tirgan German bo‘lajak kuyovi Eyxmanning o‘g‘li ekanini darhol anglaydi. Erkak o‘z taxminlari haqida avvaliga Buenos-Ayresdagi yahudiylar jamoasi yetakchilariga, keyin esa Butunjahon yahudiylar kongressining Argentinadagi filiali hisoblangan ADIA tashkiloti vakillariga aytadi. Ikkala tuzilma ham Germanning mulohazalariga qiziqish bildirmaydi.
Shunda emigrant Eyxmanni Yevropadaligida ushlashga uringan “natsistlar ovchisi” Tuvya Fridman va prokuror Frits Bauer bilan aloqaga kirishadi. “Mossad” direktori Isser Xarelning ta’kidlashicha, aynan Bauer isroilliklarga Germandan olingan ma’lumotlarni taqdim etgan. 1957-yilda reparatsiyaga oid muzokaralar davomida Bauer imkon topib, Isroil delegatsiyasi rahbariga xabarni yetkazadi. Isroil Tashqi ishlar vazirligi esa siyosiy razvedka bilan ma’lumotni bo‘lishadi. Muqobil versiyalardan biriga ko‘ra, “Mossad” Eyxman haqida Fridman orqali xabar topgan.
Natsistni qo‘lga olgan agent Malkin
“Mossad” xodimlari o‘z kanallari orqali natsist Germaniyadan qochib ketgach, uning rafiqasi Argentinaga ko‘chib, u yerda ikkinchi bor turmushga chiqqanini aniqlaydi. German ko‘rsatgan “Klement”ning uyi kuzatuvga olinadi. Nimadandir shubhalangan Eyxman yashash manzilini o‘zgartiradi va ta’qibdan qutulib qoladi. Ammo 1959-yilning oxirida yana isroillik agentlar e’tiboriga tushadi. Uzoq kuzatuvlar, oilaning yangi uy oldi-sotdisiga bog‘liq hujjatlarini o‘rganish asnosida, shuningdek, mavjud suratlarni solishtirish natijasida ushbu shaxs Eyxman ekani tasdiqlanadi.
.jpg)
Jinoyatchini qo‘lga olish va uni Isroilga olib ketish operatsiyasiga shaxsan Xarel boshchilik qiladi. Shunday qilib “1-raqamli natsistni” ushlash uchun eng malakali xodimlar saralanadi. Ularning barchasi Uchinchi reyxdan o‘ch olish istagida yonardi. Xarel ularga Eyxmanni tiriklay qo‘lga olishni buyuradi. 33 yoshli Rafael Eytan guruhga rahbarlik qilishni zimmasiga oladi. Operatsiyani o‘tkazish sanasi Argentina mustaqilligining 150 yilligi munosabati bilan Isroil delegatsiyasining Buenos-Ayresga tashrifi sanasiga belgilanadi. Ikki davlat o‘rtasida muntazam qatnovlar yo‘q bo‘lgani bois Eyxmanni hukumat samolyotida olib chiqish reja qilingandi. Havo kemasi 19-may kuni Buenos-Ayresga yetib kelib, ertasi kuni ortga qaytishi lozim edi.
“Mossad” agentlari Argentina poytaxtidagi bir nechta uy va transportni ijaraga oladi, aloqa tizimini yo‘lga qo‘yadi, harakatlar rejasi ishlab chiqiladi. Operatsiyani amalga oshirishga jami 30 kishi jalb etiladi, ularning 12 nafari natsistni qo‘lga olishi va olib chiqishi kerak edi — qolganlar yordamchi funksiyalarni bajaradi.
1960-yil 11-may kuni maxsus xizmatlar xodimlari Eyxmanni ikkita avtomobilda kuzatuvga oladi. Agentlarning aniqlashicha, nemis har kuni avtobusda soat 19:00 da ishdan qaytgan. Ammo o‘sha kuni u ushlanib qoladi va manzilga soat 20:05 da yetib keladi. Qorong‘i tushib bo‘lgan, ko‘chadagi chiroqlar esa ishlamasdi. 54 yoshli Eyxman cho‘ntak fonarini yoqqan holda uyi tomon ketib borardi. Qo‘lga olish ishini 32 yoshli Piter Malkin amalga oshiradi. Natsist “Mossad” xodimlari mashinasi yonidan o‘tayotganida u ispancha gapirib, Eyxmanni o‘ziga qaratadi va bo‘ynidan qayirib, ushlaydi. Keyinroq Malkin ushbu jarayon 20 soniya davom etganini tan oladi.
Mashinadan chiqqan Eytan va Avraam Shalom yerga yiqitilgan Eyxmanni qo‘l va oyog‘idan ushlab, salonga ortadi. Og‘ziga tiqin tiqilib, mahkam bog‘lanadi, ko‘ziga qora ko‘zoynak taqilib, ustiga odeyal yopiladi. Konspirativ kvartiraga ketishda mashina yo‘lda to‘xtab, davlat raqam belgilari o‘zgartiriladi. Ikkinchi avtomobil bir muddatga ko‘zdan g‘oyib bo‘ladi, biroq ko‘p o‘tmay u ortlaridan villaga yetib keladi. Isroilliklar Eyxmanni ikkinchi qavatdagi xonalardan biriga olib kirib, krovatga bog‘lab qo‘yadi. Shundan so‘ng, zahar bor yo‘qligini aniqlash maqsadida jinoyatchining ust-boshi yaxshilab tekshiriladi. Asir anchadan buyon ozod yashayotgani bois zaharni tashlab yuborganini ta’kidlaydi, shunday bo‘lsa-da, shifokor uning tishlarini ham ko‘zdan kechiradi.
“SS” ofitserlari qon guruhi raqamini tatuirovka qilib tushiradigan bilagi ostidagi joyda chandiq aniqlanadi. U urushdan keyin amerikaliklar qo‘liga tushmaslik uchun raqamni tamaki bilan o‘chirib tashlaganini bildiradi. Shu sababli ham 1945-yilda uning kimligini aniqlay olishmagandi.
Aaroni til bilgani sabab konspirativ kvartirada so‘roq o‘tkazadi. Eyxman qarshilik ko‘rsatmay, o‘z shaxsini ochiqlaydi. 13-may kuni razvedkachilar Isroil hukumatiga operatsiya muvaffaqiyatli o‘tgani bo‘yicha hisobot beradi.
Eyxmanning Argentinadan olib chiqib ketilishi
20-may kuni anesteziolog shifokor Yona Elian Eyxmanga trankvilizator ukolini qiladi. Nemisga Isroil uchuvchisining formasi kiygizilib, aeroportga olib boriladi va chegara nazoratidan o‘tishda u YTHda jarohat olgan Rafael Arnon sifatida tanishtiriladi. 21-mayga o‘tar kechasi bortida harbiy jinoyatchi bo‘lgan samolyot Isroilga uchadi. Bu vaqtda 300 ga yaqin natsist butun Buenos-Ayres bo‘ylab Eyxmanni qidirayotgandi.
22-may kuni Isroil bosh vaziri David Ben-Gurion Argentinada yo‘qolgan shaxs Quddusda ekani va u sudga topshirilganini e’lon qiladi. Argentina hukumati isroilliklarni odam o‘g‘irlashda va suverenitetni buzishda ayblaydi. Isroil TIV rahbari Golda Meir qonun buzilishi uchun rasmiy uzr so‘raydi.
Oradan bir yil o‘tgach, 11-aprel kuni Eyxman ishi bo‘yicha sud boshlanadi. 15-dekabrda unga o‘lim hukmi o‘qiladi, 1962-yilning 1-iyunga o‘tar kechasi esa u qamoqxonada dorga osiladi.
Izoh (0)