Joriy yilning 17—19-aprel kunlari O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev davlat tashrifi bilan qo‘shni Tojikistonga bordi. Ikki kun davom etgan tashrif davomida 20 dan ortiq hujjatga imzo chekildi.
“Daryo” ushbu mavzuda O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Abdulla Abduqodirov va siyosatshunos Oybek Sirojovlar bilan suhbatlashdi.
— Prezident tashrif davomida ikki davlat o‘rtasida ittifoqchilik shartnomasi imzolandi. Dastlab shu shartnoma haqida gaplashsak. Ittifoqchilik shartnomasi tomonlarga qanday masʼuliyat yuklaydi?
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
— Davlatlar o‘rtasidagi munosabatlarni belgilaydigan bir qancha shartnomalar mavjud. Bulardan 3 tasi muhim hisoblanadi. Birinchisi — Abadiy do‘stlik haqidagi shartnoma. Bu shartnoma 2000-yillarda O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasida imzolagan. Ikkinchisi — Strategik sheriklik to‘g‘risidagi shartnoma. Bu shartnoma ikki mamlakat o‘rtasida 2018-yilda imzolangan. Uchinchisi — Ittifoqchilik to‘g‘risidagi shartnoma. Bu shartnoma imzolanganidan keyin ikki davlat tashqi siyosatda doim maslahatlashib, bir-biriga qarshi qaratilgan harakatlarni amalga oshirmaydi. Bugungi kunda O‘zbekiston Qozog‘iston bilan ittifoqchilik to‘g‘risida shartnoma imzolagan va bu tendensiya mintaqa davlatlari o‘rtasida davom etmoqda. Bunday shartnomalar Markaziy Osiyo mamlakatlari o‘rtasida imzolanishi mintaqada integratsiyasi uchun asos bo‘ladi.
O‘zbekiston prezidenti davlat tashrifi bilan Dushanbega borgan bir vaqtda Qirg‘iziston rahbari Qozog‘istonga bordi. Undan oldinroq Qozog‘iston prezidenti O‘zbekistonga kelgan edi. Bu uchrashuvlar mintaqadagi muammolarni bartaraf etishda muhim hisoblanadi.
— O‘zbekiston rahbarining Tojikistonga tashrifidan oldin Dushanbe shahrida iqtisodiy forum bo‘lib o‘tdi. Unda O‘zbekistondan borgan biznes vakillari qatnashdi. Bugungi kunda ikki davlat o‘rtasida savdo-iqtisodiy aloqalar qanday darajada?
Abdulla Abduqodirov, O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari:
— Bu savolga javob berishdan oldin Tojikiston xaritasiga bir nazar solish kerak. Chunki Tojikiston janubda joylashgan. Sovet davrida kelayotgan yuklar bir nechta davlatdan o‘tib, keyin Tojikistonga kirib kelgan. Bundan tashqari, Tojikistondan janub tomon o‘tuvchi yuklar hajmi juda kam bo‘lgan. Bugungi kunda ham Tojikistonda eksportdan ko‘ra import yuqori. Hozirda O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasidagi umumiy savdo aylanmasi hajmi 750 million dollar atrofida. 2023-yil hisob-kitoblariga ko‘ra, 605 million dollar miqdorida O‘zbekiston Tojikistonga mahsulot eksport qilgan. 152 million dollar miqdorida mahsulotni O‘zbekiston Tojikistondan import qilgan. O‘zbekiston Tojikistonga asosan avtomobil jihozlari, tekstil va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksport qilgan. Lekin bu ikki davlat potensialiga qaraganda kichik ko‘rsatkich hisoblanadi. O‘zbekistonning umumiy tashqi savdosida Tojikiston 2-3 foiz ulushni tashkil etadi. Shu boisdan ushbu tashrifda O‘zbekiston va Tojikiston o‘rtasidagi savdo hajmini yaqin 3 yilda 2 milliard dollarga olib chiqish masalasi ko‘rib chiqildi.
-paFIhWzF.jpg)
– Bunga imkoniyatlar bormi?
– Toshkent Sovet davrida Markaziy Osiyoning ilmiy-texnikaviy markazi bo‘lgan. Shu nuqtai nazardan, ikki davlat taʼlim va maorif borasida yaqin hamkorlikni yo‘lga qo‘yishga harakat qiladi. Energetika sohasida ham hamkorlik mavjud. Masalan, savdo forumida harbiy texnikalar ham namoyish etildi. Bundan tashqari, savdo-iqtisodiy aloqalarni yaxshilash uchun bir qancha amaliy ishlar mavjud. Masalan, ikki davlat bir-biridan nima olib, nima beradi? Yoki, o‘zaro savdoga nimalar to‘sqinlik qilmoqda? Mana shu masalalar juda muhim. Keyingi muhim masala - bu suv.
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
– O‘zbekiston prezidentining Tojikistonga tashrifidan oldinroq Toshkentda ikki davlat o‘rtasida rektorlar forumi bo‘lib o‘tdi. Bu an’anaga aylanib bormoqda. Ya’ni ta’limni rivojlantirishda, ilmiy tadqiqotlar o‘tkazishda va talabalar almashishda o‘zaro hamkor ikki tomon uchun ham foydali. Bundan tashqari, turizm sohasi juda muhim hisoblanadi.
Tojikistonda o‘zbek diyasporasi tojiklardan keyin ikkinchi o‘rinda turadi. Huddi shunday ko‘rsatkich O‘zbekistonda ham mavjud. Hali ikki davlat bor imkoniyatlardan foydalanayotganicha yo‘q. Lekin bunday uchrashuvlarda zamirida mana shu imkoniyatlardan to‘liq foydalanish rivojlanib boradi.
O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Abdulla Abduqodirov:
— Menda yaqin 3-5 yil ichida Markaziy Osiyo mamlakatlarida davlat tili maqomi darajasida “umumiy Markaziy Osiyo xalqlarining tili” qabul qilinadi degan umid bor. Ya’ni umumiy makon hosil bo‘ladi va bu umumiy makonda men aytkandek tilga e’tibor qaratilsa, siyosiy-ijtimoiy jihatdan juda katta yutuq bo‘ladi.
— Transchegaraviy suv masalalarida, jumladan, zaxira suvlarni boshqarish va foydalanish bo'yicha ikki davlat o'rtasidagi kelishuvlarga oid so'nggi yangiliklar qanday?
O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Abdulla Abduqodirov:
— Shu vaqtga qadar Markaziy Osiyoda suv masalasi energetika bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan. Yaqin 3 yildan buyon suv masalasi alohoda bir masalaga aylandi. Sovet Ittifoqi davri(1922-1991)da mintaqada “Markaziy Osiyo energiya xalqasi” mavjud bo‘lgan. Mana shu davr mobaynida mintaqah davlatlari suv va energetika masalasini o‘zaro kelishgan holda hal qilib kelgan. 60-70 –yillarda mintaqada 1150 megawatt elektr energiya generatsiya salohiyati mavjud bo‘lgan. Hozir bu ko‘rsatkich bir dona mamlakatga ham yetmaydi. Chunki mintaqada aholi soni 3 barobar oshgan. Ammo generatsiya qobiliyati Markaziy Osiyo davlatlarida shunga yarasha oshgani yo‘q.
Yaqin 3 yil ichida Markaziy Osiyoda suv alohida muammo sifatida qaralmoqda. Lekin hali suv muammosi bo‘yicha davlatlar aro kelishuvlar yo‘lga qo‘yilmagan. Ya’ni suv hali savdodagi pridmetga aylanganicha yo‘q. Biroq baribir shu masalaga bir kunmas, bir kun boramiz.
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
— Aslida Markaziy Osiyoda suv muammosi ko‘pchilik vahima qilgan darajada emas. Bizda suvdan ratsional foydalanish maummosi mavjud. Ma’lumotlarga ko‘ra, Markaziy Osiyodagi suv zahiralari 200 million aholini boqishga yetadi. Hozir mintaqaning umumiy aholisi 70 million.
Suv va energetika masalasi mintaqaning integratsiyasi uchun asos bo‘lishi mumkin. Chunki bu muammolarni birgina mamlakatning o‘zi hal qila olmaydi. Yaqin tarixda suv masalasida mintaqa mamlakatlari orasida ko‘p kelishmovchiliklar yuz bergan.
— Ikki davlat rahbari jahon siyosatida o‘ta bir keskin pallaga kirgan vaqtda uchrashdi. Bundan tashqari, Moskvada bo‘lgan terakt Rossiyadagi migratsiya masalasini keskinlashtirib yubordi. Ikki davlat rahbari yopiq eshiklar ortida nimalarni muhokama qilgan bo‘lishi mumkin?
O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Abdulla Abduqodirov:
— Menimcha, migratsiya masalasi ikki davlat rahbari o‘rtasida muhokama qilingan eng muhim masalalardan biri bo‘lgan. Sir emaski, bugungi kunda ko‘plab O‘zbekiston va Tojikiston fuqarolari o‘z vatanlariga qaytib kelmoqda. O‘z navbatida ularga ish o‘rinlari yaratish zarur. Agar biz mintaqa davlatlari bilan birlashib, chegaralarni ochib, umumiy savdo va logistika masalasini hal qilsak, qaytayotgan fuqarolarga ish topib berish imkoniyatlari mavjud.
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
— Ma’lumotlarga ko‘ra, hozirda Rossiya Markaziy Osiyodan borgan 5 million migrand mavjud. Rossiya birdaniga buncha ishchi kuchini chiqarib yubora olamydi. Masalan, migrantlar faoliyat ko‘rsatayotgan sohada rossiyaliklarni o‘zi ishlashni xohlamaydi. To‘g‘ri, hozir vaziyat jiddiylashmoqda. Rossiyaning 7 guberniyasida migrantlar qaysi sohalarda faoliyat olib borishi belgilab qo‘yildi.
— 17—18-aprel kunlari O‘zbekiston prezidenti Tojikistonga davlat tashrifi bilan borgan bo‘lsa, bunga parallel ravishda Qirg‘iziston rahbari Qozog‘istonga bordi. Bundan oldinroq Qozog‘iston prezidenti O‘zbekiston tashrif buyurgan edi. Yaʼni ko‘rishimiz mumkinki, mintaqa davlatlari so‘ngi vaqtlarda o‘zaro munosabatlarda faollashib qoldi. Markaziy Osiyo davlatlarining bugungi kundagi integratsion jarayonini qanday baholaysiz?
Oybek Sirojov, siyosatshunos:
— Bugun dunyo tartiboti o‘zgarish jarayoniga kirdi. Buni Markaziy Osiyo davlat rahbarlari anglab yetmoqda. Hozir bizni oldimizda 2 muhim masala mavjud. Birinchidan, integratsion jarayonni shakllantirish va umumiy kuchlarni birlashtirib, kelajakdagi tashqi xavflar uchun qarshi turush. Ikkinchidan, hozir geosiyosiy turbulentlik davrida mamlakatlar o‘rtasidagi savdo aloqalarga jiddiy putur yetgan. Shuning uchun bizga yangi imkoniyatlar zarur. Bunda biz uchun eng ishonchli hamkorlar qo‘shni mamlakatlar hisoblanadi. Mana shunday uchrashuvlar mintaqaning integratsiyasi uchun zamin hozirlaydi.
O‘zbekiston prezidenti huzuridagi Strategik islohotlar agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Abdulla Abduqodirov:
— Mintaqa mamlakatlarining ichida va tashqarisida muammolar yetarli. Ulardan biri – aholining keskin o‘sishi. Bunda ularni oziq-ovqat va energiya bilan taʼminlash masalasi mavjud. Mintaqa davlatlarining bir-biriga o‘xshash tomonlari ko‘p. Masalan, Tojikistonda migrantlardan keladigan transchegaraviy o‘tkazmalar umumiy mamlakat daromadi(YaIM)ning 50 foizini tashkil qiladi. Bu juda katta summa va Tojikistonning nozik tomonlaridan biri. Chunki bundan foydalanadigan kuchlar mavjud. Masalan, Rossiya bundan siyosiy qurol sifatida foydalanib, tazyiq ishlatish harakatida.
Suhbatni jurnalist Sardor Ali olib bordi.
Izoh (0)