Tojikiston prezidenti Emomali Rahmon Rog‘un GESda 16 mingga yaqin mutaxassis ishlashi, 99 foizdan ortig‘i Tojikiston fuqarolari ekanini aytib, ularning oyligini ochiqladi. Bu haqda Sputnik xabar berdi.
Emomali Rahmon So‘g‘d viloyatiga tashrifi chog‘ida bu haqda ma’lumot bergan. Gidroelektr stansiyasining asosiy qismi yer ostida qurilgani bois ishchilar Rog‘un GESda 300 metrgacha chuqurlikda ishlaydi.
Tojikiston prezidenti mutaxassislar 10-15 ming somoniygacha maosh (11-17 million so‘mdan ziyod) olishini ma’lum qildi. Gidroelektr stansiyasi qurilishiga joriy yilda 5 mlrd somoniy ajratilgan. Rasmiylar 2,2 milliardni xorijdan, qolganini esa ichki manbalar hisobidan jalb etish niyatida.
2023-yilda Rog‘un GES qurilishiga Tojikiston byudjetidan 5,2 milliard somoniy sarflangan, bu rejadan 2,7 milliard somoniyga ko‘pdir. Mamlakat energetika idoralari Rog‘un GESni amalga oshirish uchun har yili 1 milliard dollarga yaqin mablag‘ ajratish kerak, deb hisoblaydi.
Mirziyoyev Rog‘un GES qurilishiga xavotir bildirgandi
2016-yil O‘zbekiston bosh vaziri Shavkat Mirziyoyev tojikistonlik hamkasbi Qohir Rasulzodaga Tojikistonning Rog‘un GESni qurish rejasiga nisbatan xavotir bildirilgan maktub yuborgandi. Unda ulkan GES majmuasi qurilishi uchun tanlangan maydonning seysmikligi Rixter shkalasi bo‘yicha 9−10 ball bo‘lgan tog‘ hududida ekani ta’kidlangan.
“Tojikiston hukumati mamlakat energiya taʼminotidagi mushkul muammolarni Tojikiston hududidagi ko‘p sonli daryo va suv manbalaridan foydalangan holda kichik va o‘rta GESlar qurish yo‘li bilan hal etishi mumkin deb hisoblashga barcha asoslarimiz bor. Bizga maʼlumki, bunday istiqbolli dastur Tojikistonda allaqachon amalga oshirilmoqda”, — deyilgan maktubda.
O‘z navbatida, ekspert Rog‘un GES qurilishida O‘zbekistonning xavfsirashlari va xavotirlariga quloq tutishga chaqirgan. Jumladan, “Markaziy Osiyo suv-energetika manbalari va suvdan foydalanish muammolarini tadqiq qilish instituti” xalqaro jamoatchilik fondi eksperti Zulfiya Marat tegishli fikrni bildirgan.
“Yirik GESlarni mintaqadagi yaqin qo‘shnilar ishtirokisiz qurish faqat nizo potensialining o‘sishiga olib keladi, bu turli ekstremistik kuchlarning rivojlanishi ehtimoli bor bo‘lgan sharoitlarda o‘ta xavfli. Elektr energiyasi sotuvidan tushadigan hech qanday ehtimoliy daromad ahil qo‘shnichilik aloqalari o‘rnini bosa olmaydi”, — degan Zulfiya Marat.
Ekspert mintaqadagi barcha davlatlar moliyaviy kuchlarini birlashtirsagina, Tojikistondagi Rog‘un GESni ham, Qirg‘izistondagi Qambarota GESni ham qurish muammolari samarali hal qilinishi mumkinligini aytgan.
“O‘zbekiston Tojikiston va Qirg‘iziston hududlaridan olinadigan suv resurslariga bog‘lanib qolgan. Rog‘un GES qurilishi ham mamlakatning suv balansini buzishi mumkin”, — degan Rossiya prezidenti huzuridagi qishloq xo‘jaligi va davlat xizmati akademiyasi (FESN RANXiGS) ijtimoiy-gumanitar fanlar kafedrasi dotsenti Igor Zagarin.
Karimov qarshi bo‘lgan loyiha
Rog‘un GES to‘g‘onini qurish 1976-yilda boshlangan, ammo Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin to‘xtatilgan. 1991-yildan keyin O‘zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov Rog‘un GES qurilishiga qarshi chiqqan. U seysmik jihatdan xavfli hududda dunyodagi eng baland to‘g‘on paydo bo‘lishidan xavotir bildirgan.
Islom Karimov Qirg‘izistondagi Qambarota suv to‘g‘oni 275 metr balandlikda, Rog‘un 350 metr balandlikda qurilayotgani hisobga olinsa, bu ikkala loyiha qurilishi bu yerda yashayotgan insonlar hayotiga tahdid bo‘lishi mumkinligini aytgan.
O‘zbekiston hukumati Amudaryoga keladigan suv to‘silishi orqali qishloq xo‘jaligi jiddiy zarar ko‘rishi, shuningdek, mintaqada ehtimoliy zilzila to‘g‘onni buzib, hududlarni suv ostida qoldirishi mumkinligini inobatga olgan holda bu loyihaga rozi bo‘lmagan.
GESning birinchi agregati Tojikiston prezidenti tomonidan 2018-yilning noyabr oyida ishga tushirilgan. Marosimda bir qator davlatlar, jumladan, O‘zbekistonning yuqori martabali vakillari ishtirok etgan. Birinchi blok ishga tushirilgach, GES mamlakatning umumiy energetika tizimiga ulangan.
Ikkinchi agregat 2019-yil sentyabr oyida ishga tushirilgan. Mamlakat mustaqilligining 28 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimda Emomali Rahmon ham ishtirok etgan.
GES qurilishini kim moliyalashtirmoqda?
Rog‘un GES qurilishi hozirgacha faqat davlat mablag‘lari hisobidan moliyalashtirilmoqda. 2008-yildan buyon mazkur GES qurilishi uchun davlat byudjetidan 35 milliard somoniydan ortiq mablag‘ ajratilgan.
2022-yilda Jahon banki tomonidan muvofiqlashtirilgan Rog‘un GES qurilishiga xalqaro donorlar mablag‘larini jalb qilish bo‘yicha konsorsium tuzilgan.
- Moliya vazirligi maʼlumotlariga ko‘ra, Osiyo infratuzilma investitsiyalari bankidan 500 million dollar miqdorida imtiyozli kredit jalb etish bo‘yicha kelishuvlarga erishilgan.
- Bundan tashqari, Islom taraqqiyot banki ushbu obyektni moliyalashtirish hajmini avval e’lon qilingan 150 million dollardan 250 million dollargacha oshirish niyatida.
- 2023-yil oktyabr oyi oxirida Saudiya taraqqiyot jamg‘armasi ham 100 million dollar kredit berishga tayyorligini ma’lum qilgandi.
Izoh (0)