1999-yil 16-fevral kuni Toshkent shahrida portlashlar sodir bo‘lishini O‘zbekiston hukumati oldindan bilgan, lekin uni to‘xtatishga urinmagan. Bu haqda siyosatshunos Kamoliddin Rabbimov “Lolazor” podkastidagi chiqishida aytib o‘tdi.
Kamoliddin Rabbimov fikriga ko‘ra, hukumat teraktni uyushtirmagan, biroq portlashlardan siyosiy texnologiya sifatida foydalangan.
“O‘zbekistonda 2005-yilgacha “Ozodlik”, BBC, “Amerika ovozi”ning ofislari bor edi. Ularga 2002-yilda O‘zbekiston qamoqxona tizimidagi ayrim mahbuslardan intervyu olish imkoniyati berilgan. Va “Ozodlik”, BBC, “Amerika ovozi” jurnalistlari 1999-yil fevral voqealari bo‘yicha qamalgan shaxslar bilan uchrashib, ulardan intervyu olgan. Qisqa qilib aytganda, bu teraktlar bo‘lishini hokimiyat taxminan bir oy oldin bilgan. Ammo hokimiyat o‘zi uyushtirmagan. O‘zbekistonda mo‘tadil avtoritarizmdan qattiq avtoritarizmga o‘tish davri mening nazarimda fevral portlashlari bilan bog‘liq. Va Andijon voqealaridan keyin bu siyosiy eksperiment tugadi” —dedi siyosatshunos.
Suhbat davomida Kamoliddin Rabbimov 16-fevralda terakt uyushtirishdan jinoyatchilar ko‘zlagan maqsad to‘g‘risida ham o‘rganish o‘tkazganini aytdi.
“Yig‘ilgan maʼlumotlar bor. Ko‘plab ekspertlar bu haqda maqolalar yozgan. 1996-yilda O‘zbekistonda taniqli imom Abduvali qori qamoqqa olinadi. U adashmasam, Rossiya Federatsiyasining Qozon shahriga islomiy anjumanga uchib ketish oldidan Toshkent aeroportining pasport nazoratidan o‘tadi, lekin samolyotga chiqmaydi. Va shundan boshlab Abduvali qorining shogirdlari imomni qutqarish uchun harakat qiladi. Ularning xayolida qori qamoqda o‘tiribdi. Ular boshida Chechenistondagi jangarilar boshliqlari yoniga boradi. Shu masalada bizga yordam yoki maslahat beringlar, deganda, jangarilar aytadiki, biz O‘zbekistonni bilmaymiz. Yaxshisi, sizlar Afg‘onistonga, Tohir Yo‘ldoshga boringlar deydi. Yaʼni bu portlashlarda Tohir Yo‘ldoshning qo‘li borligi aniq. Bu inkor qilinmaydi. Ular Chechenistondagi kontaktlari orqali Afg‘onistonga borganidan keyin qamoqdagi odamlarni chiqarish uchun davlat rahbari yo‘qotiladigan bo‘lsa, tabiiy ravishda siyosat o‘zgaradi va “ichkaridagilar” qamoqdan chiqadi, degan xulosaga keladi. Va mana shu operatsiya tayyorlanadi. U “To‘y” deb nomlanadi. Aslida portlash yanvar oyining oxirida bo‘lishi reja qilingan. Biroq biroz keyinga ko‘chiriladi. Chunki ularga katta hajmdagi portlovchi moddalarni yig‘ish, eski mashinalarni sotib olish oson bo‘lmaydi. Shu sabab terakt fevralning o‘rtalariga ko‘chiriladi. Lekin adashmasam, dekabrning oxiri yoki yanvar oyining boshlarida ikki odam Turkmaniston chegarasida qo‘lga tushgan. Va Turkmaniston chegara xizmati narkotik moddalar bilan savdo qiluvchi o‘zbekistonliklar qo‘limizga tushdi deb o‘ylaydi-da, O‘zbekiston milliy xavfsizlik xizmatiga telefon qiladi. Borib, ularni olib kelishgach, so‘roq qilishsa, “bizning Vazirlar Mahkamasida falonchi odamlarimiz bor, mana bunaqa ishlarni rejalayapmiz”, deb maʼlumot berishadi. Keyin tekshirib ko‘rishsa, hammasi to‘g‘ri chiqadi. Bu maʼlumotlarni yugurib davlat rahbariga olib kirishadi. O‘ylaydi-da, mayli qilaversin, bizga to‘g‘ri kelarkan bu narsa, deyiladi” —dedi siyosatshunos.
Kamoliddin Rabbimov vaziyatni sharhlar ekan, teraktlar yuzasidan inkor qilib bo‘lmaydigan bir qancha faktlar mavjudligini aytadi.
“Birinchi maʼmuriyat davrida bir nechta teraktlar sodir bo‘ldi. Ularning hammasi O‘zbekistonda parlament saylovlari bo‘ladigan yilning birinchi yarmida sodir etilgan. 1999-yilda fevral voqealari – portlash bo‘lyapti, yilning oxirida parlament va prezidentlik saylovlari o‘tkazilyapti. 2004-yilda parlament va prezidentlik saylovlari bor edi. O‘sha yilning aprel va may oylarida Toshkentda Isroil va Amerika elchixonasi hamda Buxoroda portlash bo‘lgan. 2005-yilda Andijon voqealari bo‘ldi. Bir qancha nuqtalar bor. Bular O‘zbekistonda shakllangan siyosiy tafakkur o‘sha teraktlarni siyosiy texnologiya sifatida qabul qildi, talqin etdi va unga imkoniyat berdi, degan xulosani beradi.
Siyosiy tafakkur juda muhim narsa. Hozirgi kunda dunyo davlatlari bunaqa primitiv, qo‘pol o‘yin qilishmaydi. Bir vaqtlar shunday qilindi va bu nimalarga olib kelganini ko‘rdik. Yaʼni O‘zbekiston mintaqada geosiyosiy maqomini yo‘qotdi. Chunki tashqi dunyo Markaziy Osiyoda O‘zbekistonni emas, Qozog‘istonni asosiy lider sifatida ko‘ra boshladi. Bu jarayon aynan fevral portlashlaridan boshlandi va Andijon voqeasi bilan to‘liq nuqta qo‘yildi. Xalqaro hamjamiyat Markaziy Osiyoning lideri sifatida O‘zbekistonni ko‘rishdan to‘xtadi”, — deydi mutaxassis.
Maʼlumot uchun, bundan 25 yil avval — 1999-yil 16-fevralda Toshkent shahrida, jumladan Mustaqillik maydonidagi hukumat binosida qator kuchli portlashlar sodir bo‘lgan. Rasmiy maʼlumotlarga ko‘ra, portlashlar oqibatida 13 kishi olamdan o‘tgan, 100 dan ortiq odam jarohatlangan.
Izoh (0)