Toshkent shahri aholisi uchun issiqlik va issiq suv taʼminoti xizmatlari to‘lovining asosiy qismi davlat byudjeti hisobidan qoplanishi noto‘g‘ri. Bu haqda iqtisodchilar Otabek Bakirov va Behzod Hoshimov fikr bildirdi.
Toshkent shahri aholisi uchun issiqlik va issiq suv taʼminoti xizmatlari narxi 91 ming 960 so‘mdan (Gkal uchun) 105 ming 754 so‘mga oshirilmoqda. Hozirda issiq suvning asosiy tarifi 664 ming so‘mni tashkil etadi. Buning 14 foizini, yaʼni 91 ming 960 so‘mini aholi to‘laydi. Qolgan 570 ming so‘mi mahalliy byudjetdan subsidiya shaklida ajratiladi.
Mahalliy byudjetga yukni kamaytirish uchun tarif 15 foizga oshirishga qaror qilindi. Shunda aholi bazaviy tarifning 16 foizini to‘laydi. Qolgani yana davlat byudjetiga yuk.
Mazkur qaror yuzasidan iqtisodchilar Otabek Bakirov va Behzod Hoshimov fikr bildirib, davlat energetikaga xalq hisobidan subsidiya berishi zararli hamda samarasiz ekaniga eʼtibor qaratdi.
Iqtisodchi Behzod Hoshimov fikriga ko‘ra, narxlarni reallikka mutanosib qilish zarur.
“Yaxshi va to‘g‘ri qaror — islohotni bittada oxiriga yetkazishda — yaʼni narxlarni reallikka mutanosib qilishda bo‘ladi. Bunday yarimta choralarni deb mana 30 yildan beri energetikamizda muammolar mavjud va ular hali-beri yechilmaydi. Agar hozirgi tendensiya saqlanib qolsa, keyingi 30 yildan keyin ham normal energetik islohot amalga oshmasa kerak. Qolgan qismi davlat byudjetidan to‘lanadi, degan joyini qolgan qismini ham to‘liqligicha aholi to‘laydi, lekin to‘g‘ridan to‘g‘ri emas va ishlatishiga qarab emas, balki soliq undirilishiga qarab va orada yo‘qotishlar bilan, desak to‘g‘ri bo‘ladi”, — deb yozadi iqtisodchi.
Behzod Hoshimov fikri davomida hozirgi vaziyatni non misolida tushuntirdi.
“Yaxshiyam, nonni hokimiyatlar arzonlashtirib tarqatishmaydi, unday bo‘lganda, balki non ham yetmas edi. Nima uchun? Tasavvur qiling, siz olayotgan nonning 14 foizini to‘laysiz, qolganini esa hokimiyat to‘laydi. Hokimiyat pulni qayerdan oladi? Siz to‘lagan soliqlardan. Lekin o‘sha farqini to‘lash uchun, ancha ko‘p yo‘qotish va maʼmuriy xarajatlar bilan birga, rag‘batlar noto‘g‘ri taqsimlanadi. Agar novvoy bilsa, nonga asosiy to‘lovchi hokimiyat ekanini, u o‘z nonini yaxshiroq, mazaliroq qilish bilan shug‘ullanmaydi — chunki baribir undan boshqa hech kim nonini sota olmaydi. Sotib oluvchi ham bir dona — hokimiyat. Shunga kerakligicha samarasiz bo‘la oladi, nonini ishlab chiqarish xarajatlarini oshiraveradi, sifati bilan ishi bo‘lmaydi. Eng qizig‘i — non yetmay qolsa ham, muammo bo‘lmaydi. Xullas, menimcha shu non haqida metaforadan tushunsak bo‘ladiki, davlat energetikaga xalq hisobidan subsidiya berishi va o‘rtada o‘rtakashlik qilishi ham qimmat, ham zarar, ham samarasiz. Oqibati nafaqat yomon ekologiya, balki yomon iqtisodiyot. Aytmoqchi, tabiiyki, bu narsa regressiv. Tariflarni progressiv qilish yo‘li ham bor”, — deya holatni sharhlagan mutaxassis.
Iqtisodchi Otabek Bakirovning yozishicha, tariflarning 15 foizga oshirilishi yomon qaror, undan ham yomoni — tariflarni muzlatishda davom etishdir.
“Qariyb 5 yildan buyon tariflar muzlatib turilgan yangi O‘zbekistonda hech qursa o‘tgan davrda yig‘ilgan inflyatsiya darajasida emas, 15 foizga oshirilish ham go‘yoki o‘zi bo‘lmagan, lekin qabul qilib bo‘lingan konsensusning buzilishidek kutib olinmoqda. Yangi davr xatolari haqida gap ketganda tariflarning 2019-yildan buyon muzlatib qo‘yilganini sanamaslik mumkin emas. Chunki bu orqali tariflari muzlagan, o‘zi busiz ham samarasiz bo‘lgan soha va undagi davlat kompaniyalari yanada boqimandalashdi.
Xarajatlarni qisqartirish orqali foydani ko‘paytirish emas, xarajatlarni shishirish orqali byudjetdan subsidiyalarni undirish ularning bosh biznes modeliga aylandi. Behzod Hoshimov yozayotganidek, tarifning qolgan 86 foizini ham aslida siz to‘lamoqdasiz, degan haqiqatni isteʼmolchilarga yetkazish oydan oyga, yildan yilga tobora qiyinlashib boraveradi. Ayni vaqtda, aytaylik, isteʼmolchi Qurbonovning eʼtirozlari tarozi bosib ketaveradi. Isteʼmolchi Abbosovning nima o‘zgaradi, degan tviti ko‘proq olqish olaveradi.
Tariflarning 15 foiz oshirilishi bu yomon qaror. Bundan-da yomon qaror tariflarni yana muzlatishda davom etish bo‘la oladi, xolos. Bu ikki yomon alternativada toshbaqa va Axilles poygasi davom etaveradi. Lekin bu ketishda tez orada Toshkentda markazlashgan isitish va issiq suv ham tom maʼnoda bo‘lmaydi. Xuddi qolgan O‘zbekiston — Andijon, Namangan, Qarshi, Urganchdagi singari”, — deb yozgan iqtisodchi.
Eslatib o‘tamiz, 2023-yil yakunida yuridik shaxslar uchun issiqlik taʼminoti xizmatlari tariflari 1,5 baravarga, byudjet muassasalari uchun 1,6 barobarga oshirilgandi. O‘shanda aholi uchun tarif o‘zgarishsiz qolgandi.
Maʼlumot uchun, 2024-yilda issiqlik energiyasini ishlab chiqaruvchilarga aholiga ko‘rsatilgan issiqlik taʼminoti xizmati uchun pasaytirilgan tariflarni qo‘llash natijasida yuzaga keladigan zararni qoplash uchun deyarli 2 trillion so‘m ajratilishi belgilangan. Bu mablag‘ poytaxt byudjetining qariyb 25 foiziga teng (bu yil Toshkent shahri byudjeti 8 trillion 77 milliard so‘m bo‘lishi pronoz qilingan). Mazkur yo‘nalishda qoplangan zararlar uchun 2023-yilda byudjetdan 1,6 trillion so‘m, 2022-yilda 1,1 trillion so‘m ajratilgan.
Izoh (0)