• Profilga Kirish
  • 1751972643_633.png 1751972643_245.png 1751959824_218.svg 1751959824_520.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12692.42
    • RUB158.44
    • EUR14511.24
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +33°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Ilm-fan

    O‘zbek tilidagi afrikalik so‘zlar: ularning rang-ro‘yi qanday?

    Afrikalik deganda ko‘z oldimizga qora tanli kishi keladi. Bu qit’a vakillarini oson tanish, ajratish mumkin. Biroq so‘z dunyosida bunday emas. O‘zbekchada Afrika tillaridan kelgan bir nechta so‘z bor. Ularning ba’zilari o‘zbekchaga singib, moslashib ketgan, o‘zimizning qorako‘z so‘zlarga aylangan. “Daryo” kolumnisti Orif Tolib bugun ana shunday afrikalik so‘zlarni sharhlaydi.

     

    Banan: o‘zi osiyolik, so‘zi afrikalik

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Banan so‘zining kelib chiqishi haqida har xil qarashlar bor. Izohli lug‘at uni arabcha banan – barmoq so‘ziga bog‘laydi. Ingliz va rus tilidagi manbalar esa boshqacha qarashni ilgari suradi.

    Bir taxminga ko‘ra, banan bakongo yoki kongo xalqi tilidagi banam so‘zidan hosil bo‘lgan. U Yevropa tillariga portugal tili orqali XVI asrda o‘tgan. Boshqa bir qarashga ko‘ra, volof tilidagi banana so‘zi ispan yoki portugal tillari vositasida Yevropa tillaridan qo‘nim topgan. Rus tiliga fransuz tilidan o‘zlashgan va XVIII asr boshlaridan ommalashgan.

    Bakongo Kongo va Angolada yashovchi xalq bo‘lib, kikongo tilida so‘zlashadi. Voloflar esa Senegal, Gambiya, Mavritaniya kabi G‘arbiy Afrika mamlakatlarida yashovchi xalq. Volof tili Senegalning rasmiy tillaridan biridir.

    Olimlar afrikancha banam va banananing arabcha banan bilan ildizi bir ekanini taxmin qiladi. Banan to‘pmevasi barmoqlarga o‘xshagani uchun shunday nom berilgan bo‘lishi ehtimoli katta.

    Bananning vatani Janubi-sharqiy Osiyo sanaladi. Hozir Hindiston, Xitoy, Uganda, Filippin, Indoneziya, Ekvador kabi mamlakatlar eng yirik banan yetishtiruvchilardir. 2021 yili dunyoda 170 million tonna banan hosili olingan. Shundan 25 foizi Hindiston va Xitoy hissasiga to‘g‘ri keladi.

     

    Zebra – Afrika yovvoyi oti

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Zebrani kino va multfilmlarda, balki, hayvonot bog‘ida ko‘rgandirsiz. Oq va qora ko‘ndalang yo‘l-yo‘l chiziqli terisi bor. Otsimonlar oilasiga mansub bu hayvon Sharqiy va Janubiy Afrika savannalarida hamda tog‘ hududlarida tarqalgan.

    Zebra so‘zining kelib chiqishi haqida turli qarashlar bor. Shulardan biriga ko‘ra, u bantu tillaridagi zebra so‘zidan hosil bo‘lgan. Bu so‘zni som tillari guruhiga mansub amhara tiliga oid degan fikrlar ham bor.

    Boshqa bir talqinga ko‘ra, zebra lotincha equiferus – yovvoyi ot so‘zidan hosil bo‘lgan.

    Antik davrlarda yunonlar va qadimgi rimliklar bu hayvonni hippotigris – ot yo‘lbars deb atagan.

    Zebra so‘zi dunyoning juda ko‘p tillarida turli talaffuz variantlarida uchraydi.

     

    Kafe, kofe va qahva

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Bu uch so‘zning o‘zagi bir – arabcha qahva. Ammo qahva arabchaga amhara tilidan o‘tgan. Habashistondagi Kaffa hududi qahvaning vatani sanaladi. Ichimlikka ana shu hudud nomi berilgan. Bugungi Efiopiya janubidagi Sidamo, Kaffa, Arsi va Harar hududlaridagi tog‘ o‘rmonlarida turli-tuman qahva daraxtlari o‘sadi. Butun dunyodagi Coffea arabica – arab qahvasi o‘simliklari Janubiy Efiopiyadagi qahva daraxtlarining avlodlaridir. Bu nav juda ommalashgan, jahondagi qahva ekinlarining 60 foizi arab qahvalaridir.

    Qahva so‘zi arab va turk tillari orqali Yevropa tillariga kirib borgan. Manbalarda yozilishicha, ilk qahva uylari Makka shahrida 1510 yili ochilgan, 1530 yili bu ichimlik Turkiya hududlariga yetib borgan. Qahva urug‘i yoki uning tolqoni qo‘shib tayyorlanadigan ichimlik tez orada Yevropada ham dovruq qozongan.

    Qahva Yevropa tillariga ba’zi tovush o‘zgarishlari bilan o‘zlashgan. Masalan, ruschaga kofe shaklida kirgan.

    Kafe ham qahvaning ayni o‘zi. Dastlab qahva ichiladigan joy bo‘lgan kafe keyinchalik kichik restoranga aylangan – unda tamaddi qilish, hordiq chiqarish ham mumkin bo‘lgan.

     

    Baobab – maymun daraxti

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Baobab haqida o‘qigan, eshitgan bo‘lsangiz kerak – dunyodagi eng yirik daraxt. Tanasining diametri 8 metrga yetadi, bo‘yi 18–25 metr atrofida bo‘ladi. Afrika va Avstraliyaning quruq tropik savannalarida o‘sadi.

    Baobab so‘zi amhara tilidagi bamiba – maymun daraxti so‘zidan hosil bo‘lgan. Bu ulkan daraxtning mevasini maymunlar oson qo‘lga kirita olgani uchun mevaga maymun noni deb nom berilgan. Uni maymunlar yeydi ham. Baobab mevasi oziq-ovqat yoki ziravor sifatida ishlatiladi.

    Baobab so‘zi arabcha abu hibob – urug‘lar otasi birikmasidan yasalgan degan qarash ham bor.

     

    Shimpanze va makaka

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Shimpanze va makaka – maymun turi. Shimpanze Afrikada tarqalgan, makaka esa Osiyoda. Makakalarning berber makakasi turigina Osiyodan tashqarida – Shimoliy Afrika va Gibraltarda yashaydi.

    Shimpanze bantu tillariga mansub luba tilidagi kivili chimpenze – odamga o‘xshash maxluq, maymun so‘zidan olingan. Makaka esa bantu tillaridagi makaku so‘zidan yasalgan.

    Bu ikki so‘z bizga rus tili orqali yetib kelgan. Shimpanze ruschaga fransuz tilidan kirgan bo‘lsa, makaka lotinchadan o‘zlashgan.

     

    Zombi – manqurt degani

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Zombi so‘zi oxirgi 15–20 yil ichida o‘zbekchada ham ommalashdi. U begona odam yo vosita ta’sirida birovning buyrug‘iga, xohish-irodasiga so‘zsiz bo‘ysunadigan, mustaqil fikrlay olmaydigan, o‘z shaxsi va erkiga ega bo‘lmagan kishini anglatadi. Bu ta’rif janrlarga ko‘ra farqlanishi mumkin. Masalan, fantastikada zombilar qandaydir virusga chalingan odamlar, ba’zan esa hayvonlardir. Ular o‘zini mutlaqo boshqara olmaydi, boshqalarga hujum qilish, ularga virus yuqtirish yoki halok qilishga harakat qiladi.

    Bu so‘z o‘zbekchaga inglizchadan o‘zlashgan, inglizchaga esa bantu tillariga mansub kimbundu tilidan o‘tgan. Kimbundu tili asosan Angolada, qisman Kongo Demokratik Respublikasi va Zambiyada tarqalgan. Kimbundu tilidagi nzumbe so‘zi jon, ruh ma’nosini anglatadi.

     

    Gnu ohulari va gerenuk

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Gnu ohulari Afrika haqidagi hujjatli filmlarda qulog‘ingizga chalingan bo‘lsa kerak. Afrikada tarqalgan, buqaga o‘xshab ketadigan antilopa turi. Gnu so‘zini nemis sayyohi Georg Forster iste’molga kiritgan. U Janubiy Afrika xalqlarining koysan tilidagi i-ngu so‘zini gnoe shaklida qo‘llagan. Bu so‘z ayni shu antilopa turini ifodalash uchun ishlatilgan.

    Gerenuk esa ko‘pchilikka notanish. Bu hayvon jirafa ohu deb ham ataladi, chunki bo‘yni uzun bo‘ladi. Gerenuk somali tilidagi gáránúug so‘zidan hosil bo‘lgan. Bu jonivor Efiopiya, Somali va Tanzaniya hududlaridagi savannalarda yashaydi.

     

    Safari – ov safari

    Foto: Pixabay / Kollaj: Daryo

    Safari so‘zi dastlab Sharqiy Afrika bo‘ylab ov uchun uyushtirilgan sayohatlarni ifoda etgan. Keyinchalik bu tushuncha Afrikaning boshqa hududlari uchun ham ishlatila boshlagan. So‘zning ma’nosi bora-bora o‘zgarib ketgan. Safari bugun yovvoyi tabiatga qilinadigan nisbatan arzon ekskursiyalarni anglatadi. Bunda odatda yirtqich hayvonlar suratga olinadi. Vikipediyaga ko‘ra, ba’zi mamlakatlarda yo‘lboshlovchilar bilan ta’minlanadigan safarilar yirik xizmat turiga aylangan.

    Ov safarilari hozir ham uyushtirib turiladi. Afrikadagi ayrim mamlakatlarning budjetini aynan ov safarilari anchagina to‘ldiradi.

    Safari so‘zi suahili tilidan Yevropa tillariga o‘tgan va ommalashgan. Suahili – bantu tillariga mansub til. Bu tilda so‘zlashuvchilar – suahililar Tanzaniya, Keniya va Mozambikda yashaydi. Suahili tili o‘zlashmalarga boy, ayniqsa arabchadan ko‘p so‘z olgan. Bu til lug‘at boyligining yarmini arabcha so‘zlar tashkil etadi. Safari ham shulardan biri. U siz-u bizga yaxshi tanish va o‘zbek tilida ham qo‘llanadigan safar so‘zidan yasalgan.

    12.01.2024, 11:22   Izoh (0)   28966
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email
    #Soʻz#Maʼno#Soʻz maʼnosi#Etimologiya#Qiziqarli#Kolumnistika#Til#Oʻzbek tili#Lugʻat boyligi#Afrika

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Tilimizni bilamizmi: do‘ppi kiygan so‘zlar – g‘irt o‘zbekcha bo‘lib ketgan 15 ta o‘zlashma

    01.11.2022, 10:05

    Tasavvur qilish qiyin: bular aslida arabcha so‘zlar

    26.08.2023, 21:57

    Kimning xayoliga kelibdi deysiz: Gibraltar, Sidney, Antaliya — asli odamlarning ismi bo‘lgan joy nomlari

    16.10.2023, 20:15

    Kazo-kazolar va hokazolar: maʼnosi keskin o‘zgarib ketgan 10 ta so‘z

    23.10.2023, 20:35

    Tasavvur qilish qiyin: bular aslida yunoncha so‘zlar

    24.11.2023, 15:08

    G‘azalkent, Chiroqchi, Buyrak – kutilganidan boshqa maʼnoga ega joy nomlari

    15.12.2023, 15:05
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Aqlli diversifikatsiya: nima uchun kerak va kapitalni qanday taqsimlash lozim?


    BYD SEALION 7: Flagman elektr SUV — shahar ko‘chalarida yangi yetakchi 


    “Biznesni rivojlantirish banki” BMT Taraqqiyot Dasturi bilan hamkorlik qiladi


    OKMKda mahalliy dumpkarlardan foydalaniladi 


    American University of Technologyʼda bakalavrlar uchun ochiq eshiklar kuni


    AKFA energiya tejovchi romlari: iqlimga moslashtirilgan, qulaylikni ko‘zlagan 


    STEM va biznes yo‘nalishidagi qizlar uchun TBC Bank’dan ta’lim grantlari — O‘zbekistonda gender tafovutini kamaytirish yo‘lida yangi qadam


    Qo‘ng‘iroqlardan mobil internetga: Toshkent mobil aloqadan foydalanish modelini qanday o‘zgartirmoqda


    InfinBANK va Kwikpay: uyingizga komissiyasiz va mehr bilan xalqaro pul o‘tkazmalari


    AVO bank aloqa markazi: innovatsiyalar va yangi xizmat darajasi 


    Avvallari xufiyona iqtisodiyotda faoliyat yuritgan eshitish va gapirishda muammosi bor insonlar endi rasmiy sektorga qo’shilib, Poytaxt Parking jamoasining bir qismiga aylandi


    SonetUzStyle tanlovida ishtirok etish uchun arizalar qabuli 15-avgustgacha uzaytirildi


    Sug‘urta sohasidagi uzoq kutilgan islohotlar: manfaatlar qonun himoyasida 


    Endi Ucell ilovasida Yandex Music’ni tinglash mumkin 


    Toshkentda CRYPTO O₂ forumi bo‘lib o‘tdi: Texnologiya, fintech va tartib‑qoidalar muhokama qilindi 

     

    Tavsiya etamiz

    Kamchatkadagi hodisa yagona emas: so‘nggi 120 yilda ro‘y bergan eng kuchli megazilzilalar

    1 avgust, 18:20

    Tramp uchun xavotirlar: AQSH prezidenti taniqli shaxslarga yosh qizlarni sotgan Jeffri Epshteynning mijozi bo‘lganmi?

    29 iyul, 17:19

    Bir kechada oddiy ofitsiantdan millionerga aylangan ayol: lotereyadan yutilgan 10 mln dollar mashmashasi

    27 iyul, 09:25
    Audio Icon

    Andijoncha hotamtoylik: “Dunyo sadolari”ga sarflanayotgan milliardlar va shubhali shartnomalar

    24 iyul, 21:25
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    “Odam IMEI qonuni”. Jamoatchilik faollari xorijdan qaytganlarni OIV testdan majburiy o‘tkazishga oid yangi qonunga qanday munosabatda?

    O‘zbekiston | 2 avgust, 17:20

    Parijdan Lissabongacha: hayot sifati bo‘yicha dunyodagi eng qulay shaharlar reytingi e’lon qilindi

    Sayohat | 2 avgust, 16:55

    Konor Makgregor Irlandiya prezidentligiga o‘z nomzodini qo‘yadi

    Dunyo | 2 avgust, 16:45

    Kolumbiyaning sobiq prezidenti 12 yil uy qamog‘iga hukm qilindi

    Dunyo | 2 avgust, 16:20

    Suriya Ozarbayjondan gaz qabul qilib olishni boshladi

    Dunyo | 2 avgust, 15:45

    “Al-Hilol” Antuan Grizmanni sotib olishga yaqin turibdi

    Sport | 2 avgust, 15:35

    Putin Trampning ultimatumiga javob qaytarib, “Oreshnik” raketalari tizimli ravishda ishlab chiqarilayotganini aytdi

    Dunyo | 2 avgust, 15:25
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.