“Axborot asrida siyosat bu hikoyada g‘olib chiqqanlarga tegishlidir”.
Jozef Nay “Yumshoq kuch” asaridan iqtibos
XXI asrda zamonaviy urush harakatlari nafaqat frontda, balki urush olib bormayotgan mamlakatlar hududida ham sodir bo‘lmoqda. Bu kurash asosan axborot makonida kechmoqda. Sababi axborot o‘ta qudratli kuch hisoblanadi. Buning ustiga hozirda dunyo aholisining juda katta qismi axborot makonidan bevosita foydalanish imkoniyatiga ega. Shu boisdan urush haqidagi informatsiya ishtirokchi bo‘lmagan mamlakatlarning urush borasidagi pozitsiyalariga bevosita taʼsir ko‘rsatmasdan qolmaydi.
2023-yil 7-oktyabr kuni HAMAS jangari guruhining kutilmaganda Isroilga qilgan raketa hujumi ortidan, Isroil G‘azo sektorida keng ko‘lamli harbiy operatsiya boshlashi xalqaro hamjamiyatni yangi bir inqiroz ko‘chasiga olib kirdi. Yaqin Sharq mintaqasida boshlangan bu urush nafaqat harbiy, balki axborot urushiga aylanib ketdi.
Rossiya agressiyasiga qarshi axborot urushining o‘rni
Hootsuite maʼlumotlariga ko‘ra, global Internet foydalanuvchilari soni deyarli 5 milliardga yetgan yoki 2021-yil holatiga ko‘ra dunyo aholisining qariyb 53 foizini tashkil etadi.
2022-yilning fevralida Rossiyaning Ukrainaga hujumidan so‘ng, rasmiy Kiyev G‘arb jamoatchiligini oyoqqa turg‘azish uchun aynan axborotdan foydalandi. Aslida G‘arb davlatlari Ukrainaga yordam berishga tayyor edi. Biroq hukumat jamoatchilik roziligisiz bu yordamni bera olmasdi. Shu boisdan G‘arbdagi barcha gigant mediaolami vakillari (CNN, BBC, Ozodlik Radiosi, Washington Post, Bloomberg va hokazo) Ukrainadagi urush voqealarini to‘g‘ridan to‘g‘ri namoyish etishni boshladi.
Zanjir reaksiyasi natijasida Berlin, Parij, Madrid, Bayrut, Stokgolm, Tokio va hatto Moskva kabi shaharlarda urushga qarshi miting hamda namoyishlar yuz berdi. Oqibatda Rossiya butun dunyo uchun vahshiy, qonxo‘r davlatga aylandi. Biroq Isroilning G‘azo sektorida amalga oshirgan harbiy operatsiyalari G‘arbning yuzidagi pardani yirtib yubordi.
Oyni etak bilan yopishga uringan Isroil
G‘azo sektorida boshlangan mojaro G‘arbni og‘ir ahvolga solib qo‘ydi. Chunki Isroil armiyasi mutlaqo urush qoidalariga amal qilmagan holda tinch aholini o‘qqa tutib, harbiy obyekt hisoblanmagan shifoxonalar ustiga bomba tashladi. Jinoyatlari axborot makonida yoyilmasligi uchun Isroil hukumati siyosiy instrumentlardan keng foydalandi. Paradoks shundan iborat bo‘ldiki, erkinlik va inson huquqlari to‘g‘risida bong urib, boshqa mamlakatlar (asosan avtoritar)dan bu tamoyillarga amal qilishni talab qilgan G‘arb, Isroilning harakatlarini tanqid ostiga olgan ommaviy axborot vositalari va jurnalistlarga bosim o‘tkazishni boshladi.
Misol uchun, The New York Times, Associated Press, BBC va Los Angeles Times jurnalistlari Isroilni tanqid qilgani yoki falastinliklarga hamdardlik bildirgani uchun ishdan bo‘shatildi. Xususan, Germaniya mediagiganti Axel Springer kompaniyasining 20 yoshli xodimi Kasem Raadni o‘zining shaxsiy kanali orqali kompaniyaning Isroil borasida pozitsiyasiga shubha qilganidan so‘ng ishdan bo‘shatib yuborilgan. Isroil amalga oshirayotgan harbiy operatsiyani keskin tanqid qilgan Amerikaning yirik Los Angeles Times (LA Times) gazetasi jurnalistlariga uch oy G‘azo sektoridagi mojaroni yoritish taqiqlandi. BBC’ning 6 nafar arab jurnalisti o‘z sahifalarida Falastinni qo‘llab-quvvatlovchi post yozgani uchun efirdan olib tashlandi. Artforum (zamonaviy sanʼat muammolariga yo‘naltirilgan xalqaro sanʼatshunoslik jurnali – tahr) bosh muharriri Devid Velasko ayrim sanʼatkorlar falastinliklar bilan birga ekanligini jurnal veb-saytida eʼlon qilganidan keyin ishdan olindi. Buyuk Britaniyaning Guardian gazetasida 40 yildan buyon karikatura chizib kelgan mashhur rassom Stiv Bell Isroil bosh vaziri Netanyaxuga atab karikatura chizgani uchun ishdan haydaldi. Ushbu harakatlarni nima deb atash mumkin? Bu harakatlar ikkiyuzlamachilikdan boshqa narsa emas!
Shunday bo‘lsa-da, butun ijtimoiy tarmoq (Instagram, YouTube, Telegram, TikTok, Facebook) ayniqsa, X (sobiq Twitter) G‘azodagi urush tafsilotlari-yu jang borayotgan shaharlar, bombalanayotgan tinch aholi aks etgan videolarga to‘lib toshdi. Albatta, bu tasvirlar mamlakatlardagi aholining ijtimoiy fikriga keskin taʼsir etmasdan qolmadi. Sababi millionlab G‘arb aholisi va, ayniqsa, yoshlar ijtimoiy tarmoqlardan faol foydalanadi.
Bundan xavotirga tushgan Isroil hukumati Meta kompaniyasi (asli yahudiylarga tegishli)ga qarashli Facebook, Instagram va WhatsApp platformasida antisemitik kontentlarni blok qilishni boshladi. Maʼlumotlarga ko‘ra, Facebook, Instagram va WhatsApp platformalarida Falastinni qo‘llab-quvvatlovchi kontentning 90 foizdan ortig‘i o‘chirib tashlangan.
Biroq X va TikTok platformalari bunday cheklovlarni kiritmadi. Natijada Yevropa mamlakatlaridagi insonlar jonli efirda G‘azodagi ommaviy qirg‘inlarga guvoh bo‘ldi. Tabiiyki, bu informatsiya G‘arb hamjamiyatida Isroilga nisbatan tanqidiy yondashuv shakllanishiga turtki berdi. Shuningdek, Isroil tomonidan amalga oshirilgan senzura harakati yonayotgan olov ustiga benzin purkaganday bo‘ldi. Natijada Isroilga bo‘lgan nafrat yanada ortdi.
Isroil dezinformatsiya tarqatish maqsadida bir qancha sahnalashtirilgan voqealar uyushtirdi. Masalan, Isroil harbiylari HAMAS jangarilarining ommaviy hibsga olinishini soxtalashtirdi. Aslida Tsahal askarlari bo‘lgan jangarilar ichki kiyimlarini yechib, ko‘zlarini bog‘lab, Isroilga taslim bo‘lgani videotasvirga tushirilgan. Bundan tashqari, 4 nafar qiz 94 kun davomida HAMAS jangarilari tomonidan tinimsiz zo‘rlangani aytilgan videotasvir eʼlon qilindi. Biroq videodagi yosh qizlar aslida Isroil armiyasida xizmat qiluvchi ofitserlar Karina Arieva, Liri Alba, Agam Berger, Daniela Gilboa ekanligi yuzaga chiqdi.
Eʼtibor qarating, HAMAS tomonidan asir olingan 85 yoshli isroillik Yocheved Lifshits ozod etilganidan so‘ng, ikki hafta davomida garovda qanday saqlangani haqida shunday degan edi:
“Ular bizga juda saxiy, juda mehribon edilar, bizni kerak bo‘lgan hamma narsa bilan taʼminlashdi. U yerda men bilan juda ko‘p ayollar bor edi”.
Isroil armiyasi G‘azo sektoridagi voqealarni yoritishga uringan jurnalistlarni terrorchi degan iddao bilan ayab o‘tirmadi. Maʼlumotlarga ko‘ra, 103 nafar jurnalist G‘azodagi urush vaqtida halok bo‘lgan. Ulardan 62 nafari falastinlik, to‘rt nafari isroillik, qolgan uch nafari livanlik edi.
“Xo‘rlanganlik messeji” qaysi tomonga ishladi?
G‘arbiy Yevropada o‘tkazilgan so‘rovnomalar shuni ko‘rsatdiki, Germaniya xalqining atigi 35 foizi o‘z hukumatining isroilparast pozitsiyasini qo‘llab-quvvatlaydi, Ispaniya aholisining aksariyati Falastin tarafda, irlandlarning ko‘pchiligi Isroilning G‘azodagi harbiy operatsiyasiga qarshi chiqmoqda.
Qo‘shma Shtatlardagi so‘rov maʼlumotlari shunga o‘xshash vaziyatni qayd etmoqda. Masalan, yaqinda Harvard-Harris tomonidan o‘tkazilgan so‘rov shuni ko‘rsatdiki, 18 yoshdan 24 yoshgacha bo‘lgan amerikaliklarning HAMAS va Isroilni qo‘llab-quvvatlash borasidagi nisbati teng taqsimlangan. Bundan muhimi shuki, 18 yoshdan 24 yoshgacha bo‘lgan amerikalik yoshlarning qariyb 60 foizi, 25 yoshdan 34 yoshgacha bo‘lganlarning deyarli yarmi va 35 yoshdan 44 yoshgacha bo‘lganlarning 40 foizi HAMASning 7-oktyabr kuni Isroilga qilgan hujumini oqlamoqda.
AQSH, Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya kabi dunyoning yetakchi mamlakatlari hukumatlari G‘azodagi qonli voqealarga ko‘z yumayotgan bo‘lsa-da, aholining ko‘p qismi HAMASni emas, balki Isroilni terrorchi deb atamoqda. Bu esa Isroil axborot urushida mag‘lubiyatga uchraganini anglatadi.
Sardor Ali
Muallif fikri tahririyat nuqtayi nazaridan farq qilishi mumkin.
Izoh (0)