• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12591.71
    • RUB160.18
    • EUR14821.7
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Toshkentda
      +43°C
      • Andijon
      • Qarshi
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Farg‘ona
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Termiz
      • Namangan
      • Toshkent
      • Navoiy
      • Toshkent vil
      • Nukus
      • Urganch
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    O‘zbekiston

    “Jadidchilik ham maorif, ham davlatchilik va so‘z erkinligi edi”. Xorijlik jadidshunos olimlar bilan suhbat

    11—12-dekabr kunlari Toshkent shahrida “Jadidlar: milliy o‘zlik, istiqlol va davlatchilik g‘oyalari” mavzusida ilmiy konferensiya bo‘lib o‘tadi. Uchrashuvda olimlar Temur Xo‘jao‘g‘li, Adib Xalid, Hisao Komatsu, Zaynobiddin Abdirashidov va dunyo bo‘ylab mashhur tarixiy seriallar muallifi Mehmet Bo‘zdog‘ ishtirok etadi.

    “Daryo.uz” ilmiy konferensiyada ishtirok etish uchun Toshkentga kelgan tarixchi olimlar Temur Xo‘jao‘g‘li va Mehmet Tutuncu bilan jadidlar haqida qisqa suhbat tayyorladi.

    – Hozirda qanday mavzuda ilmiy izlanishlar olib bormoqdasiz?

    Temur Xo‘jao‘g‘li, tarixchi olim:

    – Bu yil O‘zbekistonga bir necha marotaba keldim. Oxirgi marta O‘zbekistonga Sharqshunoslik institutidagi doktorlik dissertatsiyasining himoyasida qatnashish uchun kelgan edim. Bu safar 11–12-dekabr kunlari Toshkentda bo‘lib o‘tadigan “Jadidlar: milliy o‘zlik, istiqlol va davlatchilik g‘oyalari” mavzusida ilmiy konferensiyada qatnashish uchun keldim. Bu konferensiyada Turkiya, Ozarbayjon, Turkmaniston, Qirg‘iziston, Tojikiston, AQSH, Rossiya, Germaniya va Yaponiyadan kelgan olimlar qatnashadi. Bu juda katta qurultoy. Albatta, bu O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning jadid bobolarimizning qilgan ishlarini o‘rganish va hayotga tadbiq etish siyosatini yuritayotgani bilan bevosita bog‘liq.

    Jadidchilik ham maorif, ham davlatchilik va so‘z erkinligi edi. Masalan, Rossiya imperiyasi davrida (1721—1917) jadidlarning shaxsiy nashriyotlari bo‘lgan. Biroq Sovet Ittifoqi (1917—1991) qaror topgach, bu nashriyotlarning barchasini yopib, ularning asoschilarini otuvga hukm qilgan. Jadidchilik harakati Markaziy Osiyo mintaqasidagi uchinchi renessansni yaratmoqchi bo‘lgan. O‘zbekiston rahbarining bunga eʼtibor qaratishi juda yaxshi. Chunki butun turkiy millatning taraqqiy etishida aynan jadidlarning g‘oyalari muhim ahamiyatga ega.

    Temur Xo‘jao‘g‘li
    Foto: “Daryo” 

    Mehmet Tutuncu, tarixchi olim:

    – Mening ismim Mehmet Tutuncu. 50 yildan beri, ya’ni 1972-yildan buyon Niderlandiyada yashayman. Niderlandiyadagi Turkiston—Ozarbayjon tadqiqod markazi direktoriman. Ushbu markaz chet eldagi turkistonliklar, jadidlar va muhojirlar haqida tadqiqot hamda izlanishlar olib boradi. Yevropada jadidlarni o‘rganish uchun qator tadqiqotlar olib borilgan.

    Bu kitobimiz “Chet elda turkiston harakati yoxud jadidchilikdan mustaqilikkacha” deb nomlanadi. Ilk bor ingliz tilida nashr qilindi. Jadidchilik harakati aslida bu jamiyatlarning mustaqilligi uchun tamal toshini qo‘ygan bir harakatdir va bu harakat chet elda ham davom etgan. Chunki Stalin davrida katta “tozalash” amalga oshirilgan. Jadidlar Germaniya, Polsha va boshqa xorijiy mamlakatlarga borib, mustaqillik uchun kurashlari haqida kitob yozgan.

    Bundan tashqari, yangi nashrga chiqadigan bir kitobimiz ham bor. Bu “Rashid Buxoriy” deb nomlangan kitob. U kishi Yaqin sharq mintaqasida Qohira, Makka hamda Quddusdagi muhim harakatlarga yetakchilik qilgan. Bu konferensiyada aytib o‘tadigan mavzularimdan biri. Shu tariqa tadqiqotlarimiz davom etmoqda, dushanba kuni bo‘ladigan jadidchilikka oid konferensiyada bularni yanada yaxshiroq tanitish imkonimiz bo‘ladi.

    Tarixchi olimlar Temur Xo‘jao‘g‘li va Mehmet Tutuncu
    Foto: “Daryo”

    Temur Xo‘jao‘g‘li, tarixchi olim:

    – Hozir Toshkentda Abdulla Qodiriy uy muzeyi qurilgan. Keyin Samarqand shahrida Mahmudxo‘ja Behbudiyning uy muzeyi tashkil etilgan. Mening bobom Usmon xo‘ja Buxoro Markaziy Ijroiya komiteti (MIK) raisi bo‘lgan. Bobom 1922-yilda Turkistonni tark etishga majbur bo‘lgan. U Afg‘oniston orqali xorijga chiqib ketgan. Bobom sog‘-omon qolgan kam sonli jadidlardan hisoblanadi. Sovetlar bobomni xorijda ham taqib etib, u kishini o‘ldirishga bir necha marotaba harakat qilgan. Bobom Mustafo Cho‘qay va Ahmad Zaki Validiy bilan birgalikda Turkiyada “Turkiston”, Parijda esa “Yosh Turkiston” gazetasini chop etishni boshlagan. Ular matbuot va fikr orqali Sovet Ittifoqiga qarshi mujodala qilib, Turkiston ozodligi uchun kurashgan.

    Sovetlarning ko‘plab taqiqlarga qaramay, bobom bosib chiqargan gazeta Markaziy Osiyoga olib kirilgan. Chunki 1937-yilda uzoq qarindoshim hisoblangan Fayzulla Xo‘jayev Moskvada so‘roq qilinayotganida, unga Turkiyada chiqarilayotgan “Turkiston” gazetasini saqlab, tarqatganlik aybi qo‘yilgan. Keyinchalik Fayzulla Xo‘jayev 1938-yilda otuvga hukm qilingan. Hozirgi Qatag‘on qurbonlari muzeyi joylashgan joyda bir chuqur qazib, 17 nafar kishi otib o‘ldirilgan. Qabrlari ham maʼlum emas.

    Hozir jadidlarning qilgan ishlari o‘rganilib, kitoblar nashr etilmoqda. O‘zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ham jadidlarga urg‘u berishi barchaga jasorat taqdim etadi. 11–12-dekabr kunlari Toshkentda bo‘lib o‘tadigan konferensiya ham aynan prezident tashabbusi bilan bo‘lmoqda. Bugun dunyodagi barcha jadidshunoslar Toshkentga yig‘ilgan. Biz ikki kun davomida jadidlar ilgari surgan g‘oya va qilgan ishlarini muhokama qilamiz.

    1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalangach, O‘zbekistonga kelishga musharraf bo‘ldim. Men bu yerda amakivachchamni topdim. Qarangki, u kishi ham tarixchi olim ekan. Bundan tashqari, hozirgi O‘zbekiston sog‘liqni saqlash vaziri Amirullo Inoyatov mening jiyanim bo‘ladi.

    Mehmet Tutuncu
    Foto: “Daryo”

    Mehmet Tutuncu, tarixchi olim:

    – Jadidchilik harakati shunchaki oddiy bir harakat emas. Bu harakatning boshlanishida Ismoil Gaspiralining harakatilari bor. Jadidlar Rossiyada yashagan barcha turkiy xalqlarning nega ortda qolganligini va qanday taraqqiy etishi haqida o‘ylagan. Chunki o‘sha vaqtda turk va musulmon dunyosi doim ortda qolib, mustamlakaga uchrayotgan edi. Jadidlar “bundan qanday qutulish mumkin”, degan savolni ko‘targan. Jadidchilik juda muhim harakat. Sababi, unda Islom dunyosining oyoqqa turishi uchun muhim ko‘rsatmalar mavjud.

    Temur Xo‘jao‘g‘li, tarixchi olim:

    – Baʼzi yoshlar jadidlar Islomga qarshi bo‘lgan deb hisoblar ekan. Lekin bu noto‘g‘ri. Misol uchun, Mahmudxo‘ja Behbudiy mufti bo‘lgan. Munavvar qori esa qori bo‘lgan. Yaʼni jadidlarning barchasi dinni qattiq ushlagan. Faqat ular Islom dinini xato tushunib, noto‘g‘ri targ‘ib qilganlarga qarshi kurashgan. O‘rta asrlarda olimlar Al-Beruniy, Al-Xorazmiy va Ibn Sino ham dinni, ham ilmni mahkam tutgan. Biroq Markaziy Osiyoda XVI asrdan keyin ilm oqsashni boshlagan va xurofotlar ko‘payib ketgan. Shuning uchun yoshlar bilishi kerakki, jadidlar Islomga qarshi bo‘lmagan, balki Islomni to‘g‘ri tushunishga harakat qilgan.

    Sardor Ali suhbatlashdi.

    10.12.2023, 18:10   Izoh (0)   15399
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Jadidchilik harakati haqida hikoya qiluvchi “Armon” filmi taqdimoti o‘tkazildi 

    20.11.2023, 15:34

    “Biz 300-400 yil davomida “uxladik”. Toshkentda turkiy xalqlar tarixiga doir xalqaro anjuman o‘tkazildi 

    05.12.2023, 20:35

    Toshkentda “Jadidlar: milliy o‘zlik, istiqlol va davlatchilik g‘oyalari” mavzusida ilmiy konferensiya bo‘lib o‘tadi

    07.12.2023, 16:46

    O‘zbekiston davlat organlari faoliyatida inson huquq va erkinliklari ta’minlanishiga rioya etilayotgani o‘rganiladi

    10.12.2023, 15:48

    Qish iliq kelishi deganda qanday ob-havo tushuniladi? Mutaxassis javob berdi

    10.12.2023, 14:24

    “O‘zgidromet” 11-dekabr kuni qaysi hududlarda qor yog‘ishi mumkinligini ma’lum qildi

    10.12.2023, 12:52
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Yoz osmonning o‘zidayoq boshlanadi: Silk Avia Toshkentdan Issiqko‘lga kunlik aviaqatnovlarni yo‘lga qo‘ymoqda


    HONOR ilhomlantiruvchi AI texnologiyalarga ega HONOR 400 seriyasini taqdim etdi


    “AloqaBank” yoshlar bilan ishlashga oid dasturlarni kengaytirmoqda


    Hududiy elektr tarmoqlari” AJ Fitch Ratings agentligining xalqaro kredit reytingini “BB, barqaror” darajasiga oshirdi


    Toshkentda Sting brendi homiyligida "Formula-1" filmining premyerasi bo‘lib o‘tdi


    Inflyatsiya va jamg‘armalar: Nega pul o‘z qiymatini yo‘qotadi?


    NRG Uzbekistan zamonaviy va keng majmua — Maftun Makon turar joy mavzesini qurish bo‘yicha ulkan loyihani amalga oshirmoqda


    Qashqadaryo va Buxoroda amalga oshirilgan quyosh energiyasi loyihalariga 1 yil to‘lishi munosabati bilan rasmiy tadbir bo‘lib o‘tdi


    Fitch Kapitalbankning reytingini "Ijobiy" prognoz bilan tasdiqladi


    NRG Uzbekistan 60 gektar maydonda "shahar ichida shahar" keng ko‘lamli turar-joy loyihasini ishga tushirmoqda


    Kapitalbank investitsiyalari – O‘zbekiston yoshlari kelajagiga sarmoya


    “O‘zbekgidroenergo” AJning xalqaro kredit reytingi BB (barqaror) darajasiga ko‘tarildi


    Fitch Ratings “Biznesni rivojlantirish banki” ATB kredit reytingini oshirdi 


    Qashqadaryoning Chimyoni – Miraki haqida siz bilmagan faktlar


    Faqat tekshirilgan foydalanuvchilar: nima uchun to‘lov ilovalari  shaxsni tasdiqlashni so‘raydi

     

    Tavsiya etamiz

    Isroil AQSHga hujum qilgan kun: o‘nlab amerikaliklarni o‘ldirish bu anglashilmovchilik edimi yoki fitna?

    2 iyul, 19:45

    NATO tarixi – dunyodagi eng qudratli harbiy tashkilotning obro‘si pasaymoqdami?

    26 iyun, 20:31
    Audio Icon

    Joy hammaga yetardi: Jeyms Kemeronga ko‘ra, “Titanik” yo‘lovchilarining omon qolish imkoniyati bo‘lgan

    25 iyun, 23:50

    “Trampning Titanigi to‘xtaydi” — Eron elchisi

    25 iyun, 13:39
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    Italiyalik mexanik dunyodagi eng tor avtomobilni ishlab chiqdi (foto)

    Avto | 3 iyul, 16:25

    Nodavlat oliy taʼlim muassasalarining faoliyati takomillashtirilmoqda

    O‘zbekiston | 3 iyul, 11:48

    O‘zbekistonda dollar yana pastladi

    O‘zbekiston | 3 iyul, 16:14

    Tohir Sodiqovdan Jonygacha: Xorazmdagi qovun sayliga qaysi yulduzlar tashrif buyuradi?

    O‘zbekiston | 3 iyul, 16:07

    Shavkat Mirziyoyev Fuzuliy shahriga bordi

    O‘zbekiston | 3 iyul, 16:06

    Ronaldu Diogu Jota va uning ukasining fojiali o‘limiga munosabat bildirdi

    Sport | 3 iyul, 16:01

    Isroil hujumida G‘azo kasalxonasi direktori va oilasi halok bo‘ldi

    Dunyo | 3 iyul, 15:50

    G‘azoda 73 nafar falastinlik “sababsiz otib tashlandi”

    Dunyo | 3 iyul, 15:37

    Gollivudning mashhur bo‘ydog‘i — Leonardo Di Kaprioning yuragini zabt etgan Vittoriya Cheretti kim o‘zi?

    Layfstayl | 3 iyul, 15:30
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.