• Profilga Kirish
  • 1744009905_435.svg 1744009905_642.svg

  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
Ўзбекча
Русский
English
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • O'zb
  • Ўзб
  • Рус
  • Eng
  • So‘nggi yangiliklar
  • Asosiy yangiliklar
  • Eng ko‘p o‘qilgan
  • Kolumnistlar
    • USD12910.15
    • RUB159.78
    • EUR14660.77
    • Google play
    • App Store
    • Telegram
    • Daryo
      • Internet-nashr
      • Tahririyat haqida
      • Aloqa ma'lumotlari
      • Foydalanish shartlari
      • Maxfiylik siyosati
      • Yangiliklar arxivi
    • Reklama
    • Ijtimoiy tarmoqlar
      • Instagram | Rasmiy
      • Instagram | Lifestyle
      • Instagram | Sport
      • Facebook | Rasmiy
      • OK | Rasmiy
      • YouTube | Daryo
      • YouTube | Daryo Rus tilida
      • YouTube | Daryo Global
    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte
    Daryo logo white
    • O‘zbekiston
      • Boshqalar
      • Navoiy
      • Toshkent viloyati
      • Sirdaryo
      • Jizzax
      • Qashqadaryo
      • Surxondaryo
      • Xorazm
      • Buxoro
      • Samarqand
      • Namangan
      • Farg‘ona
      • Andijon
      • Qoraqalpog‘iston
      • Toshkent sh.
      • Mehridaryo
      • Ob-havo
    • Markaziy Osiyo
      • O‘zbekiston (Mahalliy)
      • Afg'oniston
      • Qirg‘iziston
      • Qozog‘iston
      • Turkmaniston
      • Tojikiston
    • Dunyo
    • Pul
      • Biznes
      • Iqtisodiyot
      • Moliya
      • Kripto
    • Madaniyat
      • Kino
      • Kitob
      • Musiqa
      • Shou-biznes
    • Layfstayl
      • Ayollar sahifasi
        • Farzand
        • Go‘zallik
        • Karyera
        • Maslahatlar
        • Moda
        • Retseptlar
      • Texnologiyalar
        • Arxitektura
        • Gadjetlar
        • Ilm-fan
        • Koinot
        • Media
      • Avto
      • Qo‘ziqorin
      • Sayohat
      • Salomatlik
      • Ta’lim
        • Abituriyent
        • Ingliz tilini o’rganamiz
    • Sport
      • Futbol
      • UFC
      • Boks
    infinix
    Daryo.uz - Login
    Daryo.uz Daryo.uz
    Daryo.uz - Login
    Dunyo

    Amerikaliklarni qo‘rquvga solib kelgan samolyotni Yaponiyaga olib qochgan uchuvchi — Viktor Belenko vafot etdi

    Sovetlarning “MiG-25” samolyotida Yaponiyaga qochib ketgan uchuvchi Viktor Belenko 77 yoshida AQSHda vafot etdi. Bu haqda The New York Times gazetasi xabar berdi.

    Foto: The New York Times

    Nashr materialida qayd etilishicha, sobiq uchuvchi 2023-yilning 24-sentyabrida Janubiy Illinoysdagi qariyalar uyida olamdan o‘tgan. U aynan nima bilan kasallanganiga aniqlik kiritilmagan.

    Quyida Belenko nima sababdan bu qadar mashhur ekani haqida hikoya qilamiz.

    Bundan 47 yil oldin sovet uchuvchisi Viktor Belenko “MiG-25P” yangi qiruvchi samolyotida qochib ketgan edi. U potensial dushman hisoblangan davlatga o‘sha vaqt uchun ko‘plab maxfiy uskunalarga ega samolyotni topshirgan, AQSHdan siyosiy boshpana oladi, keyinroq esa Amerika fuqaroligini qo‘lga kiritadi.

    Favqulodda holat 1976-yilning 6-sentyabrida katta leytenant Belenko sherigi bilan Sokolovka aerodromidan o‘quv parvozini amalga oshirayotganida sodir bo‘lgan. Bort raqami “31” bo‘lgan samolyot 530-qiruvchi-aviatsiya polkiga qarashli bo‘lgan. Yuqori balandlikda uchishga qodir “MiG-25” sovet muhandislarining iftixori edi, amerikalik harbiylar esa undan qattiq qo‘rqardi. NATO tavsifiga ko‘ra, samolyot Foxbat — “Uchar tulki” deya nomlangan.

    Foto: Habar

    Keyinroq ma’lum bo‘lishicha, Belenko parvoz davomida yolg‘on avariya uyushtirgan. O‘z yetakchisidan ortda qolib, balandlikni 30 metrga qadar tushirgan va to‘g‘ri Yaponiya tomon yo‘l oladi. Bu qadar pastlab uchish ham sovet, ham yapon radarlaridan qochish imkonini beradi. Yaponiyaga yetib kelgan Belenko 6 ming metr balandlikka qadar ko‘tariladi va yapon Havo hujumidan mudofaa qo‘shinlari tomonidan aniqlanadi. Aloqa chastotalarining farqi sabab yaponlar sovet uchuvchisi bilan bog‘lana olmaydi va uni tutib qolish uchun havoga qiruvchi samolyotlar ko‘tariladi, biroq Belenko yana pastlab, radarlardan yo‘qolib qolgandi.

    Qochoq avvaliga Titosedagi Amerika aviabazasiga borishni rejalashtiradi, ammo parvoz jarayonida o‘z rejasini o‘zgartiradi — bunga yonilg‘i muammosi yoki urib tushirish xavfi sabab bo‘lgan bo‘lishi mumkin. U samolyotni Xokkaydo orolidagi Xakodate fuqarolik aerodromiga qo‘ndiradi. Qo‘nish yo‘li qiruvchi samolyot uchun yetarli emasdi. “MiG-25” tuproq yo‘lga chiqib ketadi, haydovchilar uni avtomobil yo‘lida uchratgan edi. Belenkoga o‘zini suratga olishayotgani yoqmaydi va kabinada chiqib, pistoletidan ikki marotaba ogohlantiruvchi o‘q uzadi va mahalliy hukumat vakillari yetib kelishini kutadi. Ular kelishi bilan uchuvchi AQSHdan siyosiy boshpana so‘raydi va 9-sentyabr kuni mamlakatdan olib chiqib ketiladi.

    “Qaror qabul qilishim uchun uzoq vaqt kerak bo‘ldi, ammo yakuniy qarorni qochishimdan bir oy oldin qabul qildim va shunda o‘zimdan juda mamnun bo‘ldim. Men o‘zimni bulutlar ustida yurgandek sezdim. O‘zimni ozod inson sifatida his qildim. Biroq maqsadimga erishishim uchun Yaponiyada ob-havo yaxshi va yonilg‘i baki to‘la bo‘lishi kerak edi. Bularning ikkisini bir vaqtga to‘g‘rilash uchun bir oy kerak bo‘ldi. O‘tgan oy davomida o‘z majburiyatlarimni shu qadar yaxshi bajardimki, komandirlarim lavozimimni ko‘tarishga tayyor edi. Ammo 1976-yilning 6-sentyabrida barcha komponentlar bir-biriga mos keldi”, — deydi Belenko 1996-yilda Full Context jurnaliga bergan intervyusida.
    Foto: Wikimedia Commons

    G‘arb maxsus xizmatlari uchun samolyot samodan berilgan haqiqiy sovg‘a edi. “MiG-25” ehtiyot qismlarga ajratilib, yaxshilab o‘rganib chiqiladi va ikki oydan keyingina SSSRga qaytariladi. Belenko samolyotning qaytarilishiga qarshi bo‘lgan, ammo yaponlar Sovet Ittifoqi bilan munosabatlari yomonlashishini istamagan. Ular sovet hukumatidan aeroport infratuzilmasiga yetkazilgan zarar, turargohni tashkillashtirish, qo‘riqlash, texnik xizmat ko‘rsatish, yetkazib berish kabi xarajatidan 40 ming dollar talab qilgan, biroq pullar baribir to‘lanmay qolib ketgan. Qaytarilgan samolyot yana yig‘ilgan, ammo boshqa uchmagan, Latviyadagi aviatsiya o‘quv yurtida o‘quv namunasi sifatida foydalanilgan.

    Ushbu voqeani uzoq vaqt yashirib yurish imkonsiz edi, biroq sovet tomoni ancha vaqtgacha mashg‘ulot vaqtida yonilg‘isi tugagan samolyot Yaponiyaga qo‘nishga majbur bo‘ldi, degan versiyani ilgari surib keladi. Uchuvchi boshqa davlatda asirga olindi, deya hisoblandi. Yaponiyadan samolyot hamda uchuvchini zudlik bilan qaytarish talab etildi.

    Amerika tomoni qiruvchi samolyot va uning avionikasidan tashqari, “o‘zimniki — begona” tizimini ham o‘rgangan, shu sababli Sovet Ittifoqi uni o‘zgartirish uchun milliardlab rubl sarflashga majbur bo‘lgan. Umuman olganda, o‘sha vaqtda mazkur tizim eskirib bo‘lgandi va uni almashtirish zarurati oldinroq paydo bo‘lgandi.

    “MiG-25”—Mikoyan—Gurevich konstruktorlik byurosining ixtirosi bo‘lib, u ikki dvigatelga ega uchinchi avlod qiruvchi-tutib qoluvchi samolyotdir. Viktor Belenko qochguniga qadar G‘arb tomonida u haqida deyarli ma’lumot bo‘lmagan, bori ham josus sun’iy yo‘ldoshlar tomonidan Yaqin Sharqdagi jangovar harakatlar jarayonida olingan. Isroil harbiylari 1971-yilning martida shu kabi samolyot 3 Maxadan (3672 kilometr/soat) tezroq uchgani va 20 kilometrga ko‘tarilganini kuzatgan. Uni tutib qolish va urib tushishning imkoni bo‘lmagan. Keyinroq “MiG-25” 29 ta jahon rekordini o‘rnatgan, jumladan, eng yuqori balandlikka ham ko‘tarilgan — 37 650 metr. Britaniyaning Flightglobal aviatsiya portal muharriri Stiven Trimblning hisoblashicha, samolyot G‘arb uchun psixologik tahdid bo‘lgan.

    “Ular samolyotning tashqi ko‘rinishi, qanotlarining o‘lchami va ulkan havo panjaralari sabab unga ortiqcha baho berib yuborishdi. Ular samolyot juda tezkor ekanini bilardi, shuningdek, u manyovrchan ham deb hisoblangan edi. Birinchisi to‘g‘ri chiqdi, ikkinchisi esa unchalik emas… 1976-yilgacha AQSHda bu samolyot SR-71 ni tutib qolishga qodir emasligini bilishmasdi va shu vaqtgacha sovet havo makoniga kirish uchun tavakkal qilinmagandi”, — deydi Trimbl.

    “MiG-25”ning asosiy yutug‘i — raqiblarga o‘zining mavjudligi bilan qo‘rquv uyg‘otish imkoniyati bo‘lgan.

    Chap tarafda Viktor Belenko o‘g‘li bilan, o‘ngda esa rafiqasi Lyudmila Petrovna va onasi Lyudmila Stepanova
    Foto: AP Photo

    Samolyotning olib qochilishi “Kremniy” tipidagi tanish davlat tizimini ancha murakkab algoritmli kodlash tizimi — “Parol”ga o‘zgartirishga olib keldi. “Smerch-A” radiolokatsion stansiyasi “Sapfir C-25”ga almashtirilgan. Bundan tashqari, samolyot do‘st davlatlarga eksport qilina boshlandi, Osiyo va Yaqin Sharqdagi ko‘plab mamlakatlar uni xarid qildi. Shunday ekan Belenkoning qochishi amerikaliklarga foyda keltirmadi — ular jangovar harakatlar olib borayotgan deyarli barcha nuqtalar zamonaviy jangovar mashinalarga ega edi.

    Viktor Belenko o‘z taqdiridan noliydigan inson — dissident emas edi, repressiyaga uchragan qarindoshlari ham yo‘q. Xotini va o‘g‘li, yaxshi ishi bor edi. O‘zining qochishini u mafkuraviy mulohazalar bilan oqlagan, ammo ular darhol paydo bo‘lmagandi. Xatti-harakati ortidan u Amerika fuqaroligi va maxsus xizmatlarda yuqori maoshli konsultantlik ishini olib keldi, ammo uning Sovet Ittifoqi va Qurolli kuchlardagi bilimi o‘z ahamiyatini yo‘qotib bo‘lgandi, ikkinchi turmushidan ajrashgan va uyidan ayrilgan edi, biznesi ham katta daromad olib kelmasdi.

    Uchuvchi oldingi oilasi bilan biror marta ham aloqa qilmadi, hatto qayta qurish davri tugagandan keyin ham. Viktor Belenko jurnalistlar yordamida bir necha yildan keyin “MiG uchuvchisi” nomli kitobini yozib, chop ettirgan bo‘lib, qochishga nima undagani haqida batafsil yozgan. SSSRda kitobning rus tilidagi variantini tegishli ruxsatnomaga ega bo‘lganlargina o‘qishi mumkin bo‘lgan.

    Hozirda MRB muzeyida saqlanayotgan Belenkoning shaxsini tasdiqlovchi hujjat
    Foto: CIA Museum

    Belenkodan bir necha kun keyin, undan ilhomlangan Valentin Zosimov ismli sovet uchuvchisi eski “An-2” samolyotida qochishni amalga oshiradi. Zosimov 1976-yilning 23-sentyabrida Eronga uchib o‘tgan. SSSR rahbariyatining Eronga qarshi tahdidlari jahon diplomatiyasida duch kelinmagan edi va bu davlat ishlariga bilvosita harbiy aralashuv tahdidlarini o‘z ichiga olardi. Kelgusidagi bu kabi holatlarning oldini olish uchun jazo muqarrarligini isbotlab qo‘yish lozim edi. Eron podshohi Muhammad Rizo Pahlaviy ikki tomonlama aloqalarni buzmaslik uchun xalqaro tashkilotlarning noroziliklariga qaramay, Zosimovni qaytarishga qaror qiladi. 25-oktyabr kuni Zosimov SSSRga qaytarib olib kelinadi

    21.11.2023, 11:35   Izoh (0)   19290
    Facebook Twitter LinkedIn Telegram Email

    Izoh (0)

    Kirish
    Javob qoldiring Bekor qilish

    Mavzuga doir

    Pentagon Ukrainaga yordam uchun qayerdan pul olganini ochiqladi

    21.11.2023, 10:35

    Qirg‘iziston sudi Ramzan Qodirov tanqidchisini Rossiyaga deportatsiya qilish bo‘yicha hukm chiqardi

    21.11.2023, 09:51

    Quyoshga sig‘inayotgan dindorlar, parlament yig‘ilishidagi to‘polon, hayot uchun kurashayotgan chaqaloqlar — 20-noyabr suratlari

    20.11.2023, 23:05

    Qirg‘iziston O‘zbekistonga kartoshka yetkazib beradi 

    20.11.2023, 22:15

    BRIKS yetakchilari G‘azo bo‘yicha favqulodda yig‘ilish o‘tkazadi

    20.11.2023, 21:10

    Isroil g‘azoliklar boshpana sifatida foydalanayotgan maktabga hujum qildi. Qurbonlar bor 

    20.11.2023, 20:05
    ×Lightbox Image

    Daryo.uz | Sizning muammoingiz yechimi


    Parvoz — katta shahar xarakteriga ega qulay biznes-klass turar joy


    Moliyaviy savodxonlik maktab ostonasidan boshlanadi


    OKMK 2,3 milliard dollar kredit mablag‘larini jalb qildi va 125 million dollar moliyaviy xarajatlarni iqtisod qildi


    Mobiuz “MazzaFest”da yangi “Mazza” va “Mazza 2.0” tarif rejalarini taqdim etadi


    InfinBANK Global Money Week 2025 da ishtirok etdi


    Ziffler‘dan katta taqdimot: yangi qiyofa, zamonaviy dizayn va aqlli maishiy texnikalar


    Silk Avia Shahrisabzga ko‘proq parvoz qiladi


    UZCARD SHERDOR premium kartasi endi MKBANKda mavjud


    CHERY bilan o‘z orzungizni amalga oshiring: barcha modellar uchun boshlang‘ich to‘lov pasaytirildi! 


    Moliyaviy firibgarlik: murakkab sxemalar bo‘yicha sodda tushunchalar 


    HONOR kompaniyasi HONOR 400 Lite smartfonini taqdim etdi. Qiziq, u nimasi bilan lol qoldira oladi?


    Coca-Cola 139 yillik ilhom, ajoyib kashfiyotlar, mashhur kampaniyalar va butun dunyo sevib qolgan ta’mni taqdim etmoqda 


    Kapitalbank 2024-yilgi Brand Awards International mukofotiga sazovor bo‘ldi


    Uklonda taksi haydovchilari uchun katta tadbir o‘tkazildi!


    Siberian Wellness — O‘zbekistonda 15 yil

     

    Tavsiya etamiz

    “Ular o‘z vatani mustaqil bo‘lishi uchun kurashgan edi” — Turkiston legionining ayanchli tarixi

    8 may, 15:09

    Rashidov, gazli ichimliklar zavodi, Qizil maydon. 9-may — Toshkent tarixidan fotolavhalar

    7 may, 14:40

    Fazoviy poyganing boshlanishi — Gagarinning parvozi yolg‘on bo‘lganmi?

    6 may, 18:00
    Audio Icon

    “Qurolli qushchalar”. O‘zbekistonda ishlab chiqarilayotgan dronlar haqida

    5 may, 21:10
     
     
     

    So‘nggi yangiliklarga o‘tish

    “Daryo” dayjesti: 8-mayning eng muhim xabarlari

    O‘zbekiston | 8 may, 23:20

    Sirdaryo, Namangan va Andijon viloyatlarida qariyb 88 kg giyohvandlik moddalarni olayotgan shaxslar ushlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 23:04

    Aprelda respublika bo‘ylab 23 mlrd so‘mlik elektrdan noqonuniy foydalanilgani aniqlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 22:20

    O‘zbekistonda 2024-yilda foydalanishga topshirilgan uylar soni ochiqlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 22:05

    Rossiya va Xitoy boshqa mamlakatlarni Shimoliy Koreyaga nisbatan bosim o‘tkazishdan voz kechishga undamoqda

    Dunyo | 8 may, 21:45

    Surxondaryoda 53 tup Zarafshon archasi noqonuniy kesib tashlandi

    O‘zbekiston | 8 may, 21:30

    Rossiya va AQSH Yevropaga gaz yetkazib berishni tiklash yo‘llarini muhokama qilmoqda — Reuters

    Dunyo | 8 may, 21:15

    Silk Avia Shahrisabzga ko‘proq parvoz qiladi

    Reklama | 8 may, 21:00

    Toshkentda sodir bo‘lgan YTHdan so‘ng Onix haydovchisi voqea joyidan ketib qoldi

    O‘zbekiston | 8 may, 21:00

    Isroil G‘azo aholisini ko‘chirish uchun “Gideon aravalari” maxsus operatsiyasini tayyorlamoqda

    Dunyo | 8 may, 20:45
    Daryo About Us

    “Daryo” internet-nashrining (O‘zbekiston matbuot va axborot agentligi (O‘zMAA, hozirgi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi) tomonidan 13.03.2015 yil sanasida 0944-sonli guvohnoma bilan ommaviy axborot vositasi sifatida ro‘yxatga olingan. Matnli materiallarni to‘liq ko‘chirish yoki qisman iqtibos keltirishga, shuningdek, fotografik, grafik, audio va/yoki videomateriallaridan foydalanishga “daryo.uz” saytiga giperhavola mavjud bo‘lgan va/yoki “Daryo” internet-nashrining muallifligini ko‘rsatuvchi yozuv ilova qilingan taqdirda yo‘l qo‘yiladi. Chop etiladigan ba’zi ma’lumotlar 18 yoshga to‘lmagan foydalanuvchilarga mo‘ljallanmagan bo‘lishi mumkin. Info@daryo.uz

    Telegram Youtube Facebook Instagram Twitter vkontakte

    © «Simple Networking Solutions» MChJ, 2013–2025

    Yosh bo‘yicha cheklov

    Xato topdingizmi? Ctrl+Enter’ni bosing

    • Foydalanish shartlari
    • Maxfiylik siyosati
    • Reklama
    Nimani qidiramiz?

    Sign In or Register

    Xush kelibsiz!

    Tizimga kiring yoki Roʻyxatdan oʻting.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Roʻyxatdan oʻting

    Roʻyxatdan oʻtganmisiz? Login.

    Google

    yoki E-Pochta orqali

    Sizga parol elektron pochta orqali yuboriladi.

    Izoh qoldirishingiz, Foydalanish shartlari va Maxfiylik siyosati shartlarini qabul qilganingizni anglatadi

    Matnda xato topdingizmi?

    ×

    Rahmat. Biz sizning xabaringizni oldik va xatoni imkon qadar tezroq tuzatamiz.