O‘rtacha umr ko‘rish — aholi salomatligi va rivojlanishining asosiy ko‘rsatkichlaridan biridir. Bunga turmush darajasi, ovqatlanish, suv va sanitariya, ta’lim va sog‘liqni saqlash xizmatlaridan foydalanish kabi turli omillar ta’sir ko‘rsatadi. Osiyo va Tinch okeani mintaqasida o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi o‘smoqda, 2000-yilda bu boradagi o‘rtacha ko‘rsatkichlar 68,6 yoshni tashkil etgan bo‘lsa, 2019-yilda 74,2 yoshga yetgan.

Quyidagi maqola orqali Markaziy Osiyo davlatlarida o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligini ko‘rib chiqamiz.

Made by

Jahon banki ma’lumotlariga ko‘ra, 2020-yilda Markaziy Osiyoda o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi 71,8 yoshni tashkil etgan, bu Osiyo bo‘yicha 2,4 yilga (74,2 yosh) hamda jahondagi o‘rtacha umr davomiyligidan 7,9 yilga (79,7 yosh) kam.

Markaziy Osiyo davlatlari sotsialistik iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o‘tishning murakkab davrini boshidan kechirgach, 1990-yillarning boshidan buyon o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi sezilarli darajada oshdi. O‘sha davrda iqtisodiy inqiroz, ijtimoiy beqarorlik, turmush sharoiti va sog‘liqni saqlashning yomonlashuvi, shuningdek, sil va OIV/OITS kabi kasalliklarning tarqalishi tufayli umr ko‘rish davomiyligi qisqardi.

Qozog‘iston

Qozog‘iston Sog‘liqni saqlash vazirligining 2022-yil yakunlariga oid ma’lumotlarga ko‘ra, mamlakatda o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi tarixiy minimumga yetgan — 74,4 yosh.

Qozog‘iston milliy statistika byurosi ma’lumotlarida keltirilishicha, aholining mehnatga layoqatli qismni 2023-yil boshida 9,4 million kishini tashkil etgan.

Qozog‘iston milliy statistika byurosiga ko‘ra, joriy yil boshida respublikadagi ayollar soni 9 816 175 kishiga yetib, erkaklar sonidan yarim millionga ortib ketgan — 9 324 840 kishi. Shunday qilib, respublikada har 1000 nafar ayolga 946 nafar erkak to‘g‘ri kelmoqda.

Qirg‘iziston

Qirg‘izistonda o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi 74,2 yoshni tashkil etmoqda (erkaklarda 70,7 yosh, ayollarda esa 77,3 yosh).

2023-yil boshidagi ma’lumotlarga ko‘ra Qirg‘izistonda mehnatga layoqatlilik darajasidan yuqori yoshda bo‘lgan 627 ming fuqaro yashamoqda — bu umumiy aholining 9 foizini tashkil etadi.

Mehnatga layoqatlilik yoshidan oshgan erkaklar soni 197 mingdan ortiq yoki mamlakatdagi erkak aholining 5,7 foizini, ayollar soni esa 430 ming yoki umumiy ayol aholining 12,1 foizini tashkil etmoqda.

Mamlakatda 2023-yil boshida erkaklar soni 3 million 480 ming kishini (49,5 foiz), ayollar esa 3 million 557 ming kishini (50,5 foiz) tashkil etgan, ammo tug‘ilish yuqori bo‘lgan viloyatlarda (Botken, Jalolobod va O‘sh viloyatlari) erkak aholi soni ustuvorligi mavjud.

Made by

Turkmaniston

Turkmanistonda erkaklar soni 3 million 526 ming 421 nafarni, ayollar esa 3 million 531 ming 420 nafarni tashkil etmoqda.

BMTning aholishunoslik sohasidagi jamg‘armasi ma’lumotlariga ko‘ra, Turkmanistonda erkaklarning o‘rta umr ko‘rish davri — 66 yosh, ayollarda bo‘lsa — 73 yosh.

O‘zbekiston

Mamlakatda o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi 74,3 yosh. 2023-yil 1-oktyabr holatiga ko‘ra, O‘zbekistonning doimiy aholisi soni 36,6 million kishiga yetgan. Ularning 18 million 423 ming nafarini erkaklar, 18 million 177 ming nafarini esa ayollar tashkil etmoqda.

Ma’lumotlarda keltirilishicha, doimiy aholining 32 foizi mehnatga layoqatlilik yoshidan kichik, 56,5 foizi — mehnatga layoqatli, 11,5 foizi — mehnatga layoqatlilik yoshidan katta.

Tojikiston

Tojikistonda o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi 2023-yilda 71 yoshga yetdi. Bu butun dunyo bo‘yicha o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligidan 6,5 yoshga yuqori demak.

So‘nggi besh yil ichida Tojikistonda onalar o‘limi soni 1,8 baravarga, bolalarniki esa 2,7 baravarga kamaygan. Bu tibbiy xizmat sifatining yaxshilanishi va zamonaviy texnologiyalardan foydalanish boshlangani bilan bog‘lanmoqda.