Hindiston hukumati Kerala shtatida besh kishi, jumladan, bir bolaning o‘limiga sabab bo‘lgan Nipah virusi tarqalishini to‘xtatish uchun ommaviy test joriy qildi. Rasmiylar, shuningdek, jamoaviy yig‘ilishlarni cheklab qo‘ydi, maktablar va idoralarni yopdi, ko‘chalarni antiseptiklar bilan dezinfeksiya qilishni buyurdi.
Virus deyarli ikki million aholi istiqomat qiladigan Kojikodi shahrida aniqlangan. Rasmiylar aholini vahima ko‘tarmaslikka, karantin qoidalariga rioya qilishga chaqirmoqda.
Nipah o‘zi qanday virus?
Nipah hayvonlardan yuqadigan, kam uchraydigan, ammo jiddiy virus. Kasallik isitma, qusish va o‘tkir nafas simptomlariga sabab bo‘lishi mumkin. Og‘ir holatlarda tutqanoq va ensefalit — miyaning yallig‘lanishi va komaga olib kelishi mumkin.
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma’lumotlariga ko‘ra, virusdan o‘lim darajasi 40-75 foizni tashkil qiladi. Ushbu yuqori o‘lim darajasi infeksiyaga qarshi vaksina yo‘qligi bilan bog‘liq, kasallikni an’anaviy tarzda davolash esa faqat qo‘llab-quvvatlovchi yordamni beradi.
Birinchi Nipah epidemiyasi 1998-yilda virus Malayziya va Singapurdagi cho‘chqa fermerlari orasida tarqalgach xabar qilingan. Virus u aniqlangan qishloq sharafiga nomlangan.
Virusni mevali ko‘rshapalaklar oilasi vakillari, uchuvchi itlar va uchuvchi tulkilar olib yuradi. Bevosita ushbu hayvonlardan yoki, masalan, ular tekkan mevalarni iste’mol qilish orqali virusni yuqtirish mumkin. Infeksiya kasal odamdan ham yuqadi.
Olimlar uchuvchi tulkilardan mutatsiyaga uchragan shtamm paydo bo‘lishidan xavotirda. Umuman olganda, Nipah epidemiyasi kamdan-kam uchraydi, ammo JSST virusni Ebola, Zika va COVID-19 bilan bir qatorda global epidemiyaga olib kelishi mumkinligi sababli birinchi navbatda tekshirishga loyiq kasallik sifatida qayd etgan.
Oldingi epidemiyalar
1998-yilda birinchi Nipah epidemiyasi vaqtida Malayziyada 300 ga yaqin odam kasallikni yuqtirdi, 100 dan ortiq mahalliy aholi vafot etdi, virus aniqlangan bir million cho‘chqa yoqib yuborildi.
Shuningdek, u Singapurga ham tarqaldi, u yerda Malayziyadan olib kelingan cho‘chqalarni so‘ygan ishchilar orasida 11 ta kasallik holati va bitta o‘lim qayd etildi.
O‘shandan beri kasallik birinchi navbatda Bangladesh va Hindistonda qayd etilgan, ikkala mamlakat ham 2001-yilda dastlabki avj olish haqida xabar berilgan. JSST ma’lumotlariga ko‘ra, 1998-yildan 2015-yilgacha Nipah virusi bilan kasallanish bo‘yicha 600 dan ortiq holat qayd etilgan.
Hozir Hindistonda Nipah kasalligi to‘rtinchi marta avj oldi. Davlat keng ko‘lamli testlar va bemorlar bilan aloqada bo‘lganlarni qattiq izolyatsiya qilish orqali bir necha hafta ichida dsstlabki kasalliklar guruhini bartaraf etishga muvaffaq bo‘ldi.
Hayvonlardan yuqadigan viruslar tez-tez uchraydi
Oxirgi 20-30 yil ichida hayvonlardan odamga yuqadigan zoonoz kasalliklar soni ortdi. Birinchidan, sanoat dehqonchiligi hayvonlar orasida patogenlarning tarqalish xavfini oshiradi, ikkinchidan, o‘rmonlarni kesish yovvoyi tabiat, uy hayvonlari va odamlar o‘rtasidagi aloqani kuchaytiradi.
Olimlarning ogohlantirishicha, iqlim inqirozi zoonoz kasalliklar xavfini ham oshirmoqda, 50 yil ichida 15 000 turdagi viruslar yuzaga chiqishi mumkin.