Rossiyaning 2022-yil 24-fevral kuni Ukrainaga qarshi “maxsus harbiy operatsiyasi” boshlangach, dastlabki nishonlardan biri Kiyev viloyatidagi Bucha shahri bo‘ldi. Shaharda rus qo‘shinlari va ukrain kuchlari o‘rtasida shiddatli jang boshlangach, Bucha 5-martdan 31-martgacha Rossiya qo‘shinlari nazorati ostida qoldi.
Biroq ular shaharni tark etib, Ukraina kuchlari Buchaga kirgach, ko‘chalarda qo‘li bog‘langan, qiynoqqa solingan yoki avtomatlar bilan otib tashlangan 400 dan ortiq odamlarning jasadi yotardi. Tekshiruv davomida 416 jasadning 70 foizi qiynoqqa solingan odamlar ekani aniqlandi.
“Daryo” jurnalisti Zulfiya Karimova qirg‘in bo‘lgan va ukrain rasmiylari tilida “dahshatli film sahnasi” deb ta’riflanadigan Buchada bo‘lib, jabrlangan aholi bilan suhbatlashdi va shahardagi vaziyatni ko‘zdan kechirdi.
“Har bir uy hovlisida jasad ko‘milgan”
Buchaga rus qo‘shinlari kirgach, aholi asosan yer to‘lalarda qo‘nim topgan. Evakuatsiya taklifiga rad javobini olgan ukrainlar qo‘rquv ostida uyida qolishga majbur bo‘lgan. Ko‘chaga ma’lum sabablar bilan chiqqan tinch aholi rus harbiylari nishoniga aylangan.
Rus harbiylari 12-martgacha havo sovuqligini aytib, Buchada yotgan jasadlarni yig‘ishga ruxsat bermagan. Muddat o‘tgach, odamlar do‘kon aravachalarida yo‘llarda yotgan jasadlarni yig‘ishni boshlagan.
“Markazlashtirilgan evakuatsiya bo‘lmagan, Buchada qolgan bir qancha aholi avtobusga o‘tirib, shahardan chiqib ketishlari bo‘yicha rus harbiylariga murojaat qilgan. Ular bunga ko‘nmagan, ammo birinchi evakuatsiyaga rozilik berilgach, odamlar Kiyev tomon harakatlanayotganda avtobuslari o‘qqa tutilgan”, — deydi Babel Media’ning sobiq bosh muharriri Yevgen Spirin.
Spirin Bucha go‘yoki qismlarga bo‘lingan piroq ekani va rus qo‘shinlari uni birma-bir bosib olganini ta’kidladi. U shaharni okkupatsiya qilishga bir hafta vaqt ketganini bildirdi.
“Buchada mahalliy mudofaa kuchlari, partizanlar bo‘lib, ular qurollangan. Rus qo‘shinlari bunday qarshilikka duch kelishini bilmagan va shu sabab shaharni bosqichma-bosqich egallashni boshlagan. Har qanday uy hovlisida qabrni ko‘rish mumkin, men bilan bo‘lgan holatlardan biri qo‘shni qo‘shnisi ko‘mib, uning qabri qayerda ekanini unutgan”, — deydi u.
Spirin har bir rus qo‘shinlari boshlig‘ining talab har xil bo‘lgani, biri jasadni ko‘mishga ruxsat bergan bo‘lsa, boshqasi buni xohlamagani va aholi qo‘rqqanidan uyini tark etmaganini ta’kidlaydi.
“Oilam bilan bog’cha yerto’lasida jon saqladik, qo’shnilarimizni otib tashlashdi”
Buchaga bosqin boshlangach oilasi bilan bog‘cha yerto‘lasida yashiringan Aleksey qo‘shnilarining otib tashlangani, 300 ga yaqin odam bilan bog‘cha yerto‘lasida yashagani hamda Rossiyadagi qarindoshlari bilan aloqalari haqida gapirib berdi.
“Bizning ko‘chadan sutkasiga 100 ga yaqin harbiy transport vositalari o‘tgan, asosan bu tanklar, piyoda jangovar avtomobillar bo‘lgan. Ular yo‘lda turar-joylarni o‘qqa tutgan. 500 metr pastlikdagi blokpostlarda deyarli qurollanmagan hududiy mudofaa xodimlari bo‘lgan. Ular yashiringan, biroq Rossiya harbiylari ularni topib, bir necha kundan keyin otib tashlagan”, — deydi Aleksey.
U rus qo‘shinlari Buchaga kelishidan bir necha soat oldin rafiqasi va bolalari bilan bog‘chada jon saqlagan. Yerto‘lada ulardan tashqari deyarli 300 ga yaqin odam bo‘lgan. Ayrimlar podyezdning yerto‘lasiga yashiringan, biroq tashqariga chiqqach otib tashlangan.
“Qo‘shnim nima bo‘layotganini bilish uchun podyezddan chiqqanida otib tashlangan, u voqea joyida o‘lgan. Ko‘cha boshida ichida o‘lganlar jasadi bo‘lgan katta avtobus turardi. Taxminan 27 yoki 28-mart kuni ikki erkak choy ichish uchun yerto‘ladan chiqqan, rus soldatlari esa ular ortidan yugurib, avtomatdan o‘q uzgan. Biri halok bo‘lgan, ikkinchisi oyog‘idan yaralangan. Bundan tashqari 70 yoshli nafaqaxo‘r qo‘shnim ham otib tashlangan”, — deydi u.
Aleksiy hozirda rafiqasi va bolalari Germaniyada yashayotgani, ularning Buchaga qaytishini xavfsizlik sababli xohlamasligini ta’kidladi. Rossiyadagi qarindoshlari bilan aloqasi qandayligi haqida berilgan savolga esa quyidagicha javob berdi:
“Onam rossiyalik, Rossiyada turadigan qarindoshlarim, amakivachchalarim bor. Ammo urush boshlangach, ular biz bilan gaplashishdan bosh tortmoqda. Ularga ko‘ra, biz (ukrainlar) o‘zimizga hujum qilyapmiz. Fevral oxirida Rossiyadagi qarindoshlarim bilan gaplashib, Buchadagi bosqin oqibatlarini ko‘rsatdim, ishonishmadi. Bizning uy o‘qqa tutilgach, ular bilan aloqam yomonlashdi”, — deydi jabrlanuvchi.
Aleksey uyi o‘qqa tutilgani, rus qo‘shinlari vayron bo‘lgan uyidan deyarli hamma buyumlarni olib ketganini aytdi.
“Qo‘shni xonadonlarda rus snayperlari pozitsiyasi bo‘lgan. Rus harbiylari oshxona, bolalar xonasi, mehmonxonalardagi idishlar, jumladan, sanchqi, qoshiq, pichoq va texnikalarimizni olib ketishgan. Nega bunday qilishganlarini aytish qiyin”, — dedi u.
Suhbat davomida jabrlanuvchi agar urushda jang qilish kerak bo‘lsa, Ukraina armiyasi safiga qo‘shilishini ta’kidladi.
“Ko’chaga chiqqan ayollar qiziqish uchun otib tashlangan”
Buchani bosib olish paytida o‘ldirilgan tinch aholini eksgumatsiya qilish va shaxsini aniqlash bilan shug‘ullangan Yevgen Spirin jarayon qanday kechganini gapirib berdi. U rus qo‘shinlarini shahardan ketgach, ko‘milgan jasadlar shaxsi aniqlanib, ekspertizadan o‘tkazilishi uchun morgga olib borilganini esladi. Eksgumatsiya kuni Buchaga Yevropa Komissiyasi prezidenti Ursula fon der Lyayen va Yevropa Ittifoqining tashqi ishlar va xavfsizlik siyosati bo‘yicha oliy vakili Jozep Borrel tashrif buyurgan.
“Bucha morgi oyiga 25 kishini qabul qilishga mo‘ljallangan. U yerga dastlab 116 kishi olib borilgan, keyin esa qolgan hamma jasad yetkazilgan. Umumiy jasadlar soni 461 tani tashkil qilgan. Keyinchalik jasadlarning shaxsiga aniqlik kiritish uchun ular xolodilnigi bor Kiyev viloyatining turli shahar, qishloqlaridagi morglarga yuborilgan.
U yerda jasadlarning raqami va hujjatlari yo‘qolishni boshlagan. Sababi urushning uchinchi oyi edi, bu tizimni yo‘lga qo‘yish qiyin bo‘lgan. Shu sabab 26-apreldan boshlab jasadlarni hammasini qayta yig‘ishni boshladik. Biroq ular aralash holda keldi, Buchaga aloqador bo‘lmagan jasadlar ham bor edi. O‘lganlarning shaxsiga aniqlik kiritish uchun uylar, mavjud manzillarni qidirib, marhumlarning qarindoshlarini topdik, qurbonlar qanday halok bo‘lgani haqida ayrim ma’lumotlarni qo‘lga kiritdik. Umumiy jasadlarning 70 foizi avtomat va pistoletlardan o‘qqa tutilgan”, — deydi u.
Shuningdek, Spirin baliq tashiladigan ikkita fura jasadlarni tashash uchun ishlatilganini, sababi xolodilniklarda jasadlarni saqlash kichiklik qilganini aytdi.
“Qirg‘indan keyin ba‘zi joylarda jasadlarni yig’ish uchun katta qora paketlar bo’lganini aniqladik va tinch aholini o‘ldirish buyruq bo‘lganini tushundik”, — deydi u.
Spirin Buchadagi voqealarni ham yodga olib, ruxsatnomaga ega bo‘lgan aholi ham o‘qqa tutilgani, suv va energiya kabi ehtiyojlar uchun ko’chaga chiqqan ayollar qiziqish uchun otib tashlangani, bir ayol mashinasida bolalari bilan ketguncha ustidan tank bosib ketganini yodga oldi.
Bucha qabristoni
Kiyev viloyatining Bucha shahridagi qabristonda 2022-yil fevral-mart oylarida rus qo‘shinlari tomonidan bosib olinishi chog‘ida shahar va uning atrofida halok bo‘lgan odamlar dafn etilgan. Shaxsi aniqlanmaganlarning ism va familiyalari o‘rniga xochga raqamlar belgilangan.
Ukraina Bosh prokuraturasi Bucha shahri aholisining bir qismini “shunchaki non yoki dori-darmon uchun ketgani, ukraincha gapirgani, ko‘ngillilarga yoki armiyaga yordam bergani” uchun o‘ldirganiga oid dalillar borligini aytgan. Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, shaharda 468 ta odamning jasadi topilgan.
Shaharning hozirgi ko‘rinishi
Bucha voqealariga bir yildan oshgani bois, shahar ma’lum ma’noda qayta tiklangan. Xorijiy davlatlar yordam ajratayotgani ortidan uyi vayron bo‘lgan aholi uchun bir xil turdagi turar joylar qad rostlagan va qurilish ishlari davom etmoqda. Quyida Ukraina harbiylari tomonidan yo‘q qilingan rus harbiy kolonnalari surati aks etgan ko‘chaning oldingi va hozirgi ko‘rinishi:
Buchansk shahar kengashi kotibi Taras Shapravskiyga ko‘ra, Buchada urushgacha 40-42 ming kishi yashagan, ularning aksariyati evakuatsiya qilingan va deokkupatsiyadan keyin shaharda 5000 ga yaqin odam qolgan.
Hozirda shaharda tiklanishlar bo‘layotgani natijasida aholi soni ko‘paygan. Rossiya qo‘shinlari Buchadan ketgach, shaharga aviazarbalar berilmagan, biroq raketa tovushlari qayd etilgan.
Rasman Moskva Buchada tinch aholining qirg‘in qilinishiga aloqadorligini inkor etadi. Rossiya Buchada tinch aholining o‘ldirilishini xalqaro tergov qilish tashabbusidan voz kechgan.
Izoh (0)