Xotira harakatsizlikdan zaiflashadi. Oxirgi marta qachon she’r yodladingiz? Qachonligini aniq aytib bera olmaysiz. Xo‘sh, xotirani qanday kuchli qilsa bo‘ladi? Keling, dastavval qanday eslab qolishimiz haqida fikr yuritsak.
Bir-biriga bog‘liq bo‘lgan uchta xotira turi mavjud.
Sensor xotira. U faqat bir necha soniya davomida ma’lumotni saqlaydi, lekin eng kam xatolik bilan ishlaydi. Agar odamga bir lahzaga to‘qqizta harf bilan to‘ldirilgan 3x3 kvadrat ko‘rsatilsa, u ma’lum bir katakda qaysi harf borligini yuqori aniqlik bilan aytishi mumkin. Biroq bu xotira juda zaif. Birinchi bir necha soniya ichida barcha to‘qqiz harfning izi xotirada muhrlangan bo‘lsa-da, ularni to‘liq takrorlash deyarli imkonsiz. Kishi harflarni bayon qilishni boshlaganda yoki vaqt va tashqi aralashuv ta’sirida yaxlit tasvir tezda yo‘qoladi.
Qisqa muddatli xotira. Tasavvur qiling-a, sizga telefon raqamini aytishdi va bu raqamni telefonda terish uchun qo‘shni xonaga borguncha uni butun vaqt davomida eslab qolishingiz kerak. Albatta, unutmaslik uchun uni miyada takrorlaysiz: takrorlaganingizda eslaysiz. Psixologlar oddiy odam qisqa muddatli xotirada o‘rtacha 7 ± 2 elementni saqlab qolishi mumkinligini aniqladilar.
Uzoq muddatli xotira. Ma’lumot miyada mustahkam o‘rnashgan. Endi o‘rganganlaringizni takrorlashning hojati yo‘q. Masalan, o‘zingizning telefon raqamingiz yoki do‘stlaringizning raqamlari.
Yodlashning vazifasi ma’lumotni qisqa muddatli xotiradan uzoq muddatli xotiraga o‘tkazishdir. Ushbu jarayonni iloji boricha samarali qilishga yordam beradigan bir nechta ko‘rsatmalar mavjud.
Assotsiatsiyalarni o‘rnating
Ma’nosiz materialni eslab qolish ancha qiyinligini hisobga olib, ko‘p odamlar assotsiatsiyalarni yordamchi sifatida ishlatib, sun’iy ravishda ma’no berishga harakat qilishadi. Ushbu uslub ko‘pincha chet el so‘zlarini yodlashda, yodlangan so‘zning tovushi bilan o‘z ona tilidagi ba’zi bir so‘zlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni qidirganda qo‘llanadi. Telefon raqamini eslab qolish uchun raqamlar o‘rtasida mantiqiy aloqani aqliy ravishda yaratishga harakat qiling. Masalan, “437” raqamlarini “4+3=7” deb talqin qilish mumkin.
Strukturaviy ma’lumotlar
Tasavvur qiling, siz 30 ta harfni ma’lum bir tartibda yodlashingiz kerak. Ajablanarli darajada qiyin, deyarli imkonsiz ko‘rinadi. Va agar bu harflar mazmunli so‘zlarni anglatsa-chi? Hammasi bo‘lib taxminan 5 ta so‘z allaqachon tabiiy holda qabul qilinadi. Agar so‘zlar iborani tashkil qilsa-chi? Ha, muammo yo‘q! Natijada siz deyarli hech qanday kuch sarflamasdan 30 ta harfni yodlaysiz. Buning siri nimada? Elementlar to‘plami siz uchun mazmunli tuzilishga aylandi. Har qanday matnni yodlashda psixologlar umumiydan xususiyga o‘tishni tavsiya qiladilar: birinchi navbatda, mohiyatni tushunib oling, asosiy tezislarni ta’kidlang va shundan keyingina kichik tafsilotlarni yodlashga o‘ting, ular bilan allaqachon shakllangan “tasvir”ni to‘ldiring. Misol uchun, do‘konga borishdan oldin mahsulotlar ro‘yxatini eslab, ularni toifalarga ajrating — go‘sht, sabzavot, konserva va hokazo. Ro‘yxatni shu tarzda eslab qolish osonroq bo‘ladi.
Miyani mashq qildiring
Hozirda ko‘plab mashqlarni topishingiz mumkin. Misol uchun, har qanday kitobni oling, uning birinchi sahifasini oching va har bir satrning birinchi so‘zini ovoz chiqarib o‘qing. Bir varaq qog‘ozga yozib, ularni eslab qolishga harakat qiling va keyin asl nusxasini tekshiring. Besh qatordan boshlang va ularning sonini asta-sekin oshiring. Umuman olganda, aqlning dam olishiga va dangasa bo‘lishiga yo‘l qo‘ymang — bolangiz bilan matematik muammolarni hal qiling, krossvordlar yeching, she’r yodlang yoki chet tilini o‘rganing, qo‘shimcha ta’lim oling. Bu miya qarishining eng samarali profilaktikasi ekanini unutmang!
Takrorlang
Psixologlar agar yodlangan materialni birinchi marta to‘g‘ri takrorlashdan keyin uni takrorlashni to‘xtatsangiz, 6 kundan keyin yodlangan ma’lumotlarning atigi 20 foizi xotirada saqlanishini aniqlashdi. Tadqiqotlarga ko‘ra, yodlangan ma’lumotlarning aksariyati birinchi kundayoq unutiladi, keyin esa unutish intensivligi asta-sekin kamayadi. Ushbu qoidani bilmagan holda talabalar odatda undan foydalanadilar — imtihondan bir kun oldin imtihonga faol tayyorgarlik ko‘rishadi.
Imkoniyatlaringizni ko‘rib chiqing
Odamlarning 60 foizida vizual xotira ustunlik qiladi, ya’ni ma’lumot vizual tasvir shaklida taqdim etilsa, ular buni yaxshi eslab qolishadi. Bunday odamlar matnni eshitishdan ko‘ra o‘zlari o‘qiganlarida osonroq o‘rganadilar. Bu holda birovning tug‘ilgan kunini eslab qolish uchun uni eshitishning o‘zi yetarli emas. Sanani vizual tarzda idrok etish imkoniyatiga ega bo‘lish uchun uni kundaligingizga yozib qo‘ying.
Hissiyotlardan unumli foydalaning
Ular xotirani yaxshilaydi. E’tibor bering, ma’lumot yorqin va jozibali tarzda taqdim etilsa, u xotirada uzoq vaqt saqlanib qoladi. Ammo quruq, zerikarli material odatda miyaga o‘rnashmaydi. Shu bois his-tuyg‘ularingizni, tasavvurlaringizni jalb qilishga harakat qiling, esda tutilishi kerak bo‘lgan narsa uchun vizual, eshitish yoki hatto ta’mli tasvirlarni yarating. Matnni o‘qiyotganda muhim fikrlarning tagiga chizing, eslatma va sharhlar yozing — bu o‘qigan narsangizga shaxsiy munosabatni shakllantirishga, olingan ma’lumotlarni ichki qayta ishlashga yordam beradi.
Menyuni qayta ko‘rib chiqing
Nonushtada sabzavotli salat iste’mol qiling. Xotira pasayishi va beparvolik ba’zida vitaminlar, ayniqsa B guruhi, foliy va nikotinik aminokislotalarning yetishmasligi bilan bog‘liq bo‘lib, ular yashil bargli ko‘katlar, karam, otquloq, o‘tlar va bodringlar tarkibida ko‘p uchraydi. Ovqatlaringizga ko‘proq zarchava qo‘shing. Ushbu ziravorning kognitiv qobiliyatlarni yaxshilashi va Alsgeymer kasalligi rivojlanishining oldini olishi isbotlangan.
Kanadalik diyetologlarning ta’kidlashicha, donli mahsulotlardan tayyorlangan ovqatlardan keyin xotira 37 foizga yaxshilanadi. Quritilgan mevalar bilan mussli va mayizli tvorog ham iste’mol qilish mumkin. Bunday taomlar og‘ir va uzoq aqliy mehnat vaqtida stressni yengillashtirishga yordam beradi, shuningdek, aqliy faollikni va miyani qon bilan ta’minlashni yaxshilaydi.
To‘g‘ri sozlamalarni izlang
Xotira haqida yomon gapirishni bas qiling. Neyrolingvistik dasturlash bo‘yicha mutaxassislarga ko‘ra, biz salbiy munosabat bilan organizmda o‘zini o‘zi halok qilish dasturini yaratamiz. “Mening xotiram yaxshi” deb tez-tez takrorlagan yaxshiroqdir.
Izoh (0)