Visual Capitalist nashrida so‘nggi muzlik davrida dunyo qanday ko‘rinishda bo‘lgani aks etgan xarita namoyish qilindi.
Sayyoramiz tarixda bir nechta muzlik davrlarini boshdan kechirgan. Bu global sovish davri bo‘lib, vaqt bo‘yicha turli muddatlarda davom etgan. So‘nggi muzlik davri taxminan 26 000–19 000 yil oldin sodir bo‘lgan.
Kartograf Perrin Remonte ushbu xaritani zamonaviy topografik ma‘lumotlar bilan bir qatorda 2009, 2014 va 2021-yillarda chop etilgan tadqiqotlardagi dengiz sathi va muzliklar ma’lumotlariga asoslanib, taqdim etadi.
So‘nggi muzlik davri: past dengizlar, ochiq quruqlik
Muzlik davrida dengiz sathi pasayadi, chunki bug‘langan suv okeanga qaytish o‘rniga quruqlikda ko‘p miqdorda to‘planadi. So‘nggi muzlik davrida iqlim sovuq va quruq edi, harorat o‘rtacha 6 darajadan past bo‘lgan. Okeandagi suv sathi hozirgi darajadan 400 fut pastroq bo‘lgan.
Yuqoridagi xaritada bu hududlar janubi-sharqiy Osiyo, Rossiya hamda Alyaska o‘rtasidagi bir qancha yirik hududlarda quruq yer sifatida tasvirlangan.
Hozirda suv ostida qolgan, ammo 20 ming yil muqaddam quruqlikni o‘z ichiga olgan yer maydonlarining ba’zi misollari:
- Sundaland deb nomlangan “yo‘qolgan qit’a”, Osiyoning janubi-sharqiy davomi bo‘lib, bugungi kunda Indoneziyaning orol hududlarini tashkil qiladi;
- Bering quruqlik ko‘prigi, hozir bo‘g‘oz bo‘lib, Osiyo va Shimoliy Amerikani bog‘laydi. Bu qadimgi odamlarning ikki qit’a o‘rtasidan qanday o‘tganini tushuntiruvchi nazariyaning markaziy qismidir;
- Boshqa quruqlikdagi ko‘prik Buyuk Britaniya orolini kontinental Yevropa bilan bog‘ladi. Irlandiya oroli o‘z navbatida Buyuk Britaniyaga ulkan muz qatlami bilan bog‘langan;
- Yaponiyada suv sathining pastligi Yapon dengizini ko‘lga aylantirdi va quruqlikdagi ko‘prik mintaqani Osiyo materigi bilan bog‘ladi. Zamonaviy baliq ovlash joyi sifatida mashhur bo‘lgan Sariq dengiz butunlay quruq edi.
Past harorat qit’alarning qutb qismlarini katta muz qatlamlari bilan qoplanishiga olib keldi va tog‘li hududlarda muzliklar hosil bo‘ldi.
So‘nggi muzlik davridagi flora va fauna
So‘nggi muzlik davridagi quruq iqlim cho‘llarning kengayishiga va daryolarning yo‘qolishiga olib keldi, ammo ba’zi hududlarda haroratning pasayishi tufayli yog‘ingarchilik ko‘proq kuzatildi.
Kanada va Shimoliy Yevropaning katta qismi katta muz qatlamlari bilan qoplandi.
AQSH muz qatlamlari, alp cho‘llari, qor o‘rmonlari, yarim quruq butazorlar va mo‘tadil yaylovlarni o‘z ichiga olgan. Bugungi kunda cho‘l bo‘lgan Moxave o‘tmishda ko‘llardan iborat bo‘lgan. Yutadagi Buyuk Tuz ko‘li o‘sha paytdan beri saqlanib qolgan.
Afrika janubining yarmi o‘tloqlar, shimolda esa cho‘llar aralashmasidan iborat edi (o‘sha paytda Sahroyi Kabir cho‘li ham mavjud edi), Osiyo esa g‘arbda tropik cho‘llar, Xitoyda alp cho‘llari va Hindiston yarimorolidagi yaylovlarni o‘z ichiga olgan.
Bir qancha yirik hayvonlar, jumladan, mamont, mastodont, bahaybat qunduz dunyo bo‘ylab o‘ta og‘ir sharoitlarda kezgan, afsuski, bugungi kunda ularning barchasi yo‘qolib ketgan.
Biroq, so‘nggi muzlik davridan megafaunalar abadiy yo‘qolib qolmadi; ko‘pgina turlar, jumladan, baqtriya tuyasi, tapir, oq karkidon hali ham tirik, ammo hozirda yo‘qolib ketish xavfi ostida.
Yana muzlik davri bo‘ladimi?
Texnik ma’noda biz hali ham taxminan 2,6 million yil avval boshlangan “muzlik davri”damiz. Buning sababi, butun vaqt davomida doimiy muz qatlami, Antarktida mavjud bo‘lib, geologlar bu davrni muzlik davri deb ataydi.
Biz hozir 11 700 yil avval boshlangan muzliklararo davr sifatida tasvirlangan muzlik davrining nisbatan issiqroq qismida turibmiz. Ushbu geologik davr Golosen deb nomlanadi.
Milliardlab yillar davomida Yer ko‘plab muzlik va muzliklararo davrlarni boshidan kechirgan. Ularning asosiy beshtasi quyidagilar:
Taxminlarga ko‘ra, bir necha ming yil ichida harorat yana pasayib, muz qatlamlari kengayishiga olib keladi. Biroq, muzlik davriga nima sabab bo‘lganini (yoki tugashini) to‘liq aytish uchun o‘rganish kerak bo‘lgan bir qancha omillar mavjud.
Yer o‘qining egilish darajasi, uning tebranishi va orbitasining shakli bu hodisaning boshlanishi va tugashidan xabar beruvchi asosiy omillardir.
Har uch omilning o‘zgarishi dunyo uzoq vaqt quyosh nurini olishining o‘zgarishiga olib keladi, bu esa o‘z navbatida muz qatlamlarining shakllanishiga yoki erishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ammo ularning bir-biriga mos kelishi va sezilarli iqlim o‘zgarishiga olib kelishi uchun minglab yillar kerak bo‘ladi.
Bundan tashqari, hozirgi sanoat faoliyati iqlimni sezilarli darajada isitib yubordi va aslida keyingi muzlik davrini 50 000 dan 100 000 yilgacha kechiktirishi mumkin.
Izoh (0)