Euronews Markaziy Osiyo davlatlari endi dunyo e’tibordan chetda qoldirib bo‘lmaydigan muhim mintaqaga aylanib borayotgani haqida maqola chiqardi. “Daryo” ushbu materialni e’tiboringizga havola qiladi.
Mintaqani tashkil etuvchi beshta davlat – Qozog‘iston, O‘zbekiston, Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmaniston hozirda Osiyo va Yevropa chorrahasida joylashgan strategik geografik joylashuvi tufayli iqtisodiy o‘sish va siyosiy islohotlarning jadal sur’atlarini boshdan kechirmoqda.
Bu davlatlar yana bir bor “o‘rta yo‘lak” yoki ko‘proq mashhur “Yangi Ipak yo‘li”ga aylanishni maqsad qilgan, u Sharq va G‘arb o‘rtasidagi tafovutni savdo-sotiq orqali bartaraf eta oladi.
Mintaqa haqidagi tasavvur tez o‘zgarmoqda
Ko‘p yillar davomida mintaqa Rossiyaning ta’sir doirasidagi deb qaralgan davlatlar bilan aloqa o‘rnatishga unchalik qiziqmagan xalqaro hamjamiyat tomonidan e’tiborsiz qoldi.
Haqiqatan ham, mintaqadagi ko‘pchilik davlatlar orasida Markaziy Osiyo Rossiyaning “orqa hovlisi” deb atalgan.
Biroq, bir qator sabablarga ko‘ra, bu tushuncha Ukrainadagi urush va Yevropa va Osiyodagi o‘zgaruvchan geosiyosiy manzara sharoitida tez o‘zgarib bormoqda.
Ukrainadagi konflikt Rossiyaga asosiy siyosiy va iqtisodiy ittifoqchi sifatida qaragan va rasmiy ravishda betaraflik ularga siyosiy oqibatlardan qochishga yordam berishi mumkinligiga ishongan ko‘plab mamlakatlarning ko‘zini ochdi.
Ammo mintaqa yo‘nalishi o‘zgarib bormoqda va Rossiya bilan assotsatsiya hamda uning urush harakatlari mamlakatning xalqaro mavqei va iqtisodiyotiga potentsial oqibatlarga olib kelishi mumkinligi ayon bo‘lmoqda.
Dunyo yetakchilari taassurot qoldirishga shoshilmoqda
Xitoyning yuksalishi, G‘arb ta’sirining kuchayishi bilan bir qatorda Markaziy Osiyoga yangi ahamiyat berdi, chunki mintaqa Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi uchun asosiy tranzit nuqtasi hisoblanadi.
Yevropa Ittifoqi ham Markaziy Osiyo e’tiborini jalb qilish uchun sa’y-harakatlarini kuchaytirdi va Yevropaning yuqori martabali amaldorlari hech qachon mintaqa poytaxtlariga hozirgidek tez-tez tashrif buyurmagan.
So‘nggi oylarda Xitoy raisi Si Szinpin, AQSH davlat bosh kotibi Entoni Blinken, Yevrokomissiya rahbari Ursula fon der Lyayen va boshqa ko‘plab jahon yetakchilari Qozog‘istonga birin-ketin tashrif buyurib, ikki tomonlama munosabatlar va hamkorlikning yangi imkoniyatlarini muhokama qilishga shoshildi.
Diplomatik harakatning ba’zi muvaffaqiyatlarini allaqachon ko‘rish mumkin. Masalan, Germaniya yaqinda Qozog‘iston bilan 2023-yilda qo‘shimcha 1,2 million tonna xom neftni tashishga kelishib oldi, chunki mamlakat neft yetkazib berishni Rossiyadan uzoqroqqa diversifikatsiya qilmoqchi.
Bu shunchaki tovarlar almashinuvidan ko‘proq narsa
Biroq, Markaziy Osiyoni nafaqat yuklar tranziti uchun chegara nuqtasi sifatida qarash kerak.
Mintaqa tabiiy resurslarga, jumladan, neft, gaz va muhim foydali qazilmalarga boy bo‘lsa-da, u yerda iqtisodiy o‘sish va taraqqiyotga chanqoq, tez o‘sib borayotgan yosh, bilimli va ko‘p tilli aholi yashaydi.
Bugun markaziy Ostona yoki Toshkentni aylanib chiqsangiz, yirik qurilish maydonchalarini hisobga olmaganda, yaqinda ochilgan o‘nlab IT va ingliz maktablarini uchratish mumkin, liberal san’at bo‘yicha qator xalqaro maktablar haqida gapirmasa ham bo‘ladi.
Yoshlar ikki yoki uchta tilga qo‘shimcha ravishda boshqa tillarni ham o‘rganishga va yangi ko‘nikmalarga ega bo‘lishga intiladi, bu ularni mintaqaning bir qismi bo‘lib borayotgan xalqaro bozorda raqobatbardosh qiladi.
Yaqinda Rossiyada biznes yurita olmagan transmilliy kompaniyalarning Markaziy Osiyoga borishi bunday sifatli bandlik uchun qulay zamin yaratmoqda.
Sharq va G‘arb o‘rtasidagi muvozanatni saqlash harakati
Bu Markaziy Osiyoning kelajagi uchun nimani anglatishi mumkin? Birinchidan, bu mintaqa global ishlarda, ayniqsa Yevropa va Osiyo o‘rtasidagi savdo va infratuzilmaviy aloqada tobora muhim rol o‘ynashini anglatadi.
Dunyo o‘zaro bog‘langani sari Markaziy Osiyoning eng muhim savdo yo‘llari chorrahasida joylashgani uni jahon iqtisodiyotining asosiy o‘yinchisiga aylantiradi.
Islohotlar, iqtisodiy o‘sish va siyosiy barqarorlik borasida yetakchilik qilayotgan Qozog‘iston va O‘zbekiston kabi davlatlar uchun o‘z yutuqlarini mustahkamlashda davom etish vazifa bo‘ladi.
Bu yil Qozog‘iston o‘zining muvaffaqiyatli islohotlariga hamrohlik qilish va xalqaro nufuzini oshirishga ko‘maklashish maqsadida 8-9 iyun kunlari bo‘lib o‘tadigan Ostona xalqaro forumini boshlamoqda.
Ushbu ikki kunlik simpozium yangilangan buyuk kuchlar raqobati davrida g‘oyalari va fikrlari muhim bo‘lgan yangi aktyorlarga ovoz beradigan global muloqot platformasi sifatida ko‘rib chiqiladi.
Qolaversa, bu Qozog‘istonga Sharq va G‘arb o‘rtasidagi muvozanatni saqlash borasidagi muvaffaqiyatidan foydalanish imkoniyatini beradi.