“Odamlarga insoniyatni qirib yuboruvchi kometadan qaysidir mashhur xonandaning ishqiy munosabati qiziqroq…” — “Tepaga qaramang” filmi haqida

Fleshbek

Ishdan (o‘qishdan) uyga (kvartiraga) sillangiz qurib qaytyapsiz. Kiyimlarni bazo‘r almashtirib, ko‘rpaga cho‘zilasiz. Yostiqni ikki buklab, yonboshlaysiz-da, yaxshilab esnab olgach, televizorni (smartfonni) yoqasiz. Ne ko‘z bilan ko‘ringki, roppa-rosa yarim yildan so‘ng sayyoramizga to‘xtatib bo‘lmaydigan kometa urilishi haqida xabar turibdi.

Menga kuling ko‘kka sovrilgur kometaning to‘qnashuvi emas, sizning bunga munosabatingiz qiziq. Katta ehtimol bilan aksariyat odamlar bunga ishonishmaydi. Chindan ham yarim yildan keyin butun boshli sayyora yo‘q bo‘lib ketishi aniq bo‘lib turgan bir paytda o‘sha odamlar keyingi lentadagi bachkana, tuturiqsiz videoni hiringlab tomosha qiladi yoki eng mayda narsalar haqida suhbatlashadi, tortishadi, muhokama qilishadi.  

Men bugun tahlil qilmoqchi bo‘lgan kino shu haqida. “Tepaga qaramang” filmi no‘xatdek kichrayib ketgan miyasida kitdek axborot axlatini ko‘tarib yurgan bir gala manqurtlarning kelajak haqidagi loqayd qarashlari insoniyatga qanchalik xavf tug‘dirishini qora yumor vositasida ochib bergan.

Kino xususida ikki og‘iz

Rejissor Adam MakKey tomonidan ishlangan va Netflix orqali moliyalashtirilgan ushbu film tom ma’noda o‘zini oqladi. Ko‘tarib chiqqan g‘oyasi yildan-yilga reallashib borayotganini hisobga olsak, kutilgan premyeralardan bo‘ldi desak ham adashmagan bo‘lamiz.

Doimgidek Di Kaprioning jig‘ibiyron, talvasa ichidagi telbanamo baqiriqlari, asabiy xatti-harakatlari bir narsa qilib kino ichiga qo‘shib yuborilgan. (Albatta, reyting uchun) Filmni spoylerlar bilan birgalikda, o‘quvchi miyasini og‘ritmasdan, subyektiv fikrlarim orqali tahlil qilib ko‘raman. Agar filmdan boshqa mag‘zning ta’mini topgan bo‘lsangiz, bu fikrlarga umuman qo‘shilmaslik huquqingiz bor. (Jim turish huquqingiz bor, degandek eshitilib ketdi-ya?)

Film, qisqa qilib aytganda, yerga yaqinlashib kelayotgan kometani aniqlagan aspirant qiz va professorining odamlarni bu falokatga ishontirishga urinishlari hamda buning uddasidan chiqa olmaganliklari to‘g‘risida.

Spoyler + tahlil

(“Don’t look up”) “Tepaga qaramang” – global falokat mavzusi olib chiqilgan yarim apokalipsis, yarim komediya janridagi film. Kino aynan kataklizmning o‘zi haqida emas, balki undan oldingi voqealar haqida hikoya qiladi. Shunday qilib, bo‘lajak olima Keyt Dibiaski Yer tomon harakatlanayotgan kometani aniqlaydi. Uning professori Rendall Mindi “kosmik mehmon”ning trayektoriyasini hisoblab chiqadi va yuz foizlik ehtimol bilan kometa sayyoramiz bilan to‘qnashadi degan xulosaga keladi. Bu to‘qnashuv olti oy ichida sodir bo‘ladi. Professor osmon jismining diametri 10 kilometrga yaqin ekanligini inobatga olib, Yerdagi hayot butunlay yo‘q bo‘lib ketishini isbotlaydi. 

Mindi ushbu shumxabarni NASAga yetkazadi, mudofaa boshlig‘i Teddi Ogltorp mamlakat prezidentiga ma’lum qilish uchun Rendall va Keytni Oq uyga taklif qiladi. Biroq davlat rahbari va uning arzanda o‘g‘li bu xabarni ancha sovuqqonlik bilan qarshi oladi. Chunki prezident yaqinlashib kelayotgan saylov kompaniyasi bilan band. Hozir unga reytingini tushirib yuborishi mumkin bo‘lgan ortiqcha boshog‘riq kerak emas. (Mana buni idiokratiya deydi, bo‘talog‘im) Shu sahnalarda “tepadagilar” saviyasi nihoyatda achinarli ahvoldaligi yengil hazil bilan ko‘rsatib berilgan. Prezident administratsiyasi boshlig‘i prezidentning o‘g‘li ekanligi va u istaganini qila olishi chindan kulgili chiqqan. (FQBga g‘alati buyruq bergani, ayniqsa)

Korchalonlardan bir ish chiqishiga ishonmagan astronomlar OAV orqali jamoatchilik e’tiborini jalb qilishga qaror qiladi. Ularni mashhur tok-shouga taklif etishadi. Olimlarga TV dasturning so‘nggi daqiqalari ajratiladi, unga qadar qaysidir qo‘shiqchi chiqib, jazmani bilan ajrashgani-yu sal o‘tmay qanday yarashgani haqida so‘zlab beradi. Odamlar uchun kulgili narsalar, mashhurlar hayoti va turli bachkana shoular qiziq, lekin ularga olti oydan keyin qirilib ketishi haqida bong urishga tayyor olimlar chiqish qilishining bir tiyinlik ahamiyati yo‘q.

Bu tushuncha boshlovchilarda ham kuzatiladi. Ular dahshatli vaziyatga hazil hamda kesatiq bilan yondashadi. Natijada, asabiylashgan Keyt qichqirib studiyadan chiqib ketadi. Professor esa odamlar shunchalik ongsiz bo‘lib ketdimi, biz teleskopdan hammasini aniqladik, yana qanaqa isbot kerak, deb yozg‘iradi. (Di Kaprioning qizarib ketgan yuzidagi g‘azab tomoshabin ichida ham isyonsifat nimadir uyg‘otadi)

“Manfaat buqalamuni”

Biroq, chiranishlar bekor ketadi. Insoniyatni qutqarmoqchi bo‘lgan olimlar qisqa vaqt ichida bemaza memlarning yangi qahramoniga aylanadi. Odamlar koinotdan keladigan noma’lum xavf to‘g‘risida bilishni ham xohlamaydi. Ammo vaziyat birdan o‘zgaradi. Prezidentning yoshlikdagi “intim” suratlari ijtimoiy tarmoqlarda tarqalgach, prezident tushib borayotgan reytingini ko‘tarish maqsadida olimlarni qaytadan chaqirib, “dunyoni asrab qolish” operatsiyasiga start beradi. (Giveaway’imga start beraman, degandek yengil o‘qildi)

Dastlab Yer chindan xavf ostida ekanligini vahima bilan aytib, keyin sayyorani shaxsan o‘zi boshchiligidagi “qutqaruvchilar” asrab qolishi mumkinligini aytadi va saylovda mutlaq g‘olib bo‘ladi. Endi prezident va’dasida turishi kerak. Dunyoni qutqarish uchun shunchaki tashqi ko‘rinishi va reputatsiyasi mos kelgan, lekin koinot tugul, kattaroq orol haqida ham tasavvurga ega bo‘lmagan odam tanlab olinadi. U bahaybat kosmik kemani boshqarib, kometani yarim yo‘lda “kutib olishi” kerak bo‘ladi.

Absurdlik cho‘qqisi

Demak, shishirilgan “qahramon” Yer sayyorasini qutqargani ketmoqda, uni jonli efirda butun dunyo kuzatyapti, u esa to‘satdan geylardan nafratlanishini, sayyorani qoralar emas, oqlar himoya qilayotganini gapirib ketadi. (Mantiq left koinot)

Xullas, anavi tentak o‘tirgan kema yarim yo‘lda yo‘nalishini o‘zgartiradi. Sababi Piter Ishervell degan milliarder bu kometada sanoatni rivojlanishi uchun juda katta tabiiy boyliklar borligi va uni shunchaki maydalab tashlab, (portlatish yo‘li bilan) unga egalik qilishni prezidentga taklif qiladi. (Rad etib bo‘lmas darajada)

Absurdlik cho‘qqisi shu yerda ko‘rsatiladi: insoniyat qirilay deb turganda, “katta” odamlar o‘z cho‘ntagini o‘ylashi, hukumatni qarorlariga ta’sir o‘tkaza olishi ochiqlangan.

Yerni qutqarish operatsiyasi bekor qilingach, milliarder loyihasi propaganda qilina boshlanadi. Omma kometani foydali narsa sifatida qabul qila boshlaydi. Kometa yerga yaqinlashib, to‘qsonni urib qo‘ygan boboy ham uni ko‘ra oladigan darajaga yetganida hukumat tomonidan galdagi ahmoqgarchilik: “Tepaga qaramang” chaqirig‘i ostida yig‘inlar uyushtirilib, shu mazmundagi shiorlar keng targ‘ib qilinadi. Bu bilan kinochilar biz umid bog‘lagan elitaning o‘z maqsadida naqadar jirkanchlikka borishini, pullar hidiga ko‘milib yotish uchun aqlga sig‘mas utopiyani o‘ylab topishini ko‘rsatib bergan.

Xulosa

Yakunda yer yuzi yo‘q bo‘lib ketsa ham korchalonlarda doim “B” reja borligi va u aynan mansabdorlarning o‘ziga xizmat qilishi tushuntirilgan. Yer yuzi yo‘q bo‘lib ketgach, elita alohida kosmik kemadagi kriokapsulalarda jon saqlab oradan minglab yillar o‘tgach yerga qaytadi va o‘sha zahoti evolyutsiyaning o‘zgarishlariga dosh bera olmay qirilib ketadi. Professor va Keyt esa apokalipsisni yaqinlari bilan bir dasturxon davrasida qarshi olishadi. O‘zlarini go‘yo falokatdan bexabardek tutib, eng keraksiz narsalar xususida chaqchaqlashib o‘tirishadi.

Film saviyasi yoshidan uch-to‘rt barobar baland bo‘lgan yoshlarga tavsiya qilinadi. Kinomanlarga esa tavsiya qilishning hojati yo‘q – sifatli kinolarni ko‘rish ajralmas odatlarning biriga aylanib bo‘lgan. (20 yildan beri kartoshka sotadigan odamga xotini kechga kartoshka qovurdim, anchadan beri yemagandingiz, degandek gap-da bu)

Ijodkorlar xuddi shu kabi potensial xavf paydo bo‘lganida hozirgi jamiyat buni to‘g‘ri qabul qilmasligini idiokrat, degeneratlar misolida baholi qudrat tasvirlab berishgan.

Kinodan iqtiboslar

— Biz bu yerda dahshatli yangiliklarni ommaga yengil tarzda yetkazib berish uchun ishlaymiz.

— Balki odamni hiqildog‘iga kelar darajadagi samimiyatingizni bas qilarsizlar, jin ursin!

— Urinib ko‘rganimiz uchun ham xursandman...

— Har safar hayoting haqida so‘raganimda, sen qayoqdagi restoranlar to‘g‘risida gapirasan.

— O‘ylab qarasam bizda hamma narsa bo‘lgan ekan…

Qiziqarli faktlar

— MakKey “Tepaga qaramang” filmi uchun beshta “Oskar”i bor aktyorlarni yig‘ishga muvaffaq bo‘lgan:

1. Di Kaprio
2. Lourens
3. Mark Rylans
4. Keyt Blanchett
5. Va albatta, davrlarning eng ko‘p hurmatga sazovor bo‘lgan aktrisasi Meril Strip.

— Suratga olish ishlarida haqiqiy astronom ham qatnashgan. 

— Di Kaprio dastlab professor rolini rad etadi. Keyinchalik, ssenariyni o‘qib chiqqach rozi bo‘ladi.

— Filmga Rotten Tomatoes’da kinotanqidchilar tomonidan 55% berilgan. Bu “juda yomon” degan belgi bo‘lishiga qaramasdan, tomoshabinlar kinoni ancha iliq qarshi olgan.

Azizbek Yusupov