Kecha, 28-may kuni Turkiyada prezidentlik saylovlarining ikkinchi bosqichi o‘tkazildi va Rajab Toyyib Erdo‘g‘on g‘olib bo‘ldi. Mamlakatni 2014-yildan beri boshqarib kelayotgan Erdo‘g‘onning prezidentlikka qayta saylanishi Markaziy Osiyo davlatlari uchun qanday ahamiyatga ega? O‘zbek jamoatchiligi faollari bu haqda o‘z mulohazalarini bildirdi.
Siyosatshunos Kamoliddin Rabbimovning fikricha, Erdo‘g‘onni hokimiyatda qolishi Markaziy Osiyo davlatlari uchun yaxshi yangilik.
“Markaziy Osiyo davlatlari uchun, Erdo‘g‘onning qolishi – yaxshi yangilik. Chunki mintaqamiz uchun saylovlar – hokimiyatni o‘zgartiruvchi emas, legitimlashtiruvchi vosita xolos. Yaʼni, saylovlar – hokimiyatni o‘zgartirishi emas, o‘tirgan hokimiyatlarni “qonuniylashtirib” berishi kerak xolos. Turkiyada demokratik yo‘l bilanmi, boshqasi bilanmi – Erdo‘g‘on akamizni qolishi – mintaqa poytaxtlari uchun faqat “yaxshilikka”, — deya fikr bildirgan siyosatshunos.
Kamoliddin Rabbimovning yozishicha, Erdo‘g‘onning hokimiyatda qolishi dunyo geosiyosatida “ko‘p qutblilik” shakllanishini tezlashtiradi.
“Erdo‘g‘onni qolishidan Putin va Si ancha xursand bo‘lishi kerak. Qatar va Eron ham, qisman Saudiya ham. Lekin “o‘yin qoidasiga” ko‘ra, Erdo‘g‘onni g‘alaba bilan Vashington ham, Yevropa poytaxtlari ham tabrikladi. Zelenskiy uchun Erdo‘g‘onning qolishi – katta muammo emas. Erdo‘g‘on va Qilichdaro‘g‘li Zelenskiy uchun “yaxshi va undan ham yaxshirog‘i” edi. Erdo‘g‘on sinovdan o‘tgan “ziddiyatlar ustasi”, u Putinga do‘st ham emas, dushman ham emas. Qilichdaro‘g‘li hokimiyatga kelganida ham, amalda qanchalik Putin bilan tirasha oladi va Ukrainaga qulay bo‘ladi – buni aytish qiyin. Shuning uchun, Kiyevga Erdo‘g‘on ham “yaxshi variant” nazarimda”, — deya qo‘shimcha qilgan mutaxassis.
Siyosatshunos Hamid Sodiq ham Erdo‘g‘onning hokimiyatda qolishi Markaziy Osiyo davlatlari uchun ijobiy turtki berishini aytgan.
“Turkiya biz uchun siyosiy model bo‘lishi mumkin bo‘lgan davlatlardan biri hisoblanadi. Bu saylovda Erdo‘g‘onning g‘olib bo‘lishi Markaziy Osiyo davlatlaridagi munosabatlarga yangi bir ijobiy impuls beradi. Markaziy Osiyo davlatlari — Turkiyaning tabiiy ittifoqdoshlaridir. Shu narsani unutmaslik kerakki, Erdo‘g‘onni qanchalik avtoritar rahbar deyishmasin, u boshqa nomzodlarga ham o‘zlarining kuchlarini ko‘rsatish imkoniyatini beryapti. Bu juda ham muhim. Turkiyaning yutug‘i prezidentlikka nomzodlarda sog‘lom kurash borligida. Hozir Erdo‘g‘onning Arab va Markaziy Osiyo davlatlariga nisbatan munosabati ancha yaxshi ko‘rinishga ega. Karimov davrida bunday bo‘lmagan”, — deydi siyosatshunos.
Iqtisodchi Otabek Bakirov esa Erdo‘g‘on hokimiyatda qolsa, Turkiya iqtisodiyotini nimalar kutayotganini tahlil qildi.
“Tabiiyki, 20 yildan buyon hokimiyatda qolayotgan va yana kamida besh yillik muddat davomida mutlaq hokimiyat egasiga aylanadigan Erdo‘g‘ondan 2000-yillar boshidagi kabi katta o‘zgarishlar va islohotlar kutish noo‘rin bo‘ladi. O‘zgacha yo‘l va imperiya kayfiyatlari bilan o‘ynashadigan siyosat yanada bronzalashadi, siyosat bilan birga iqtisodiyot ham.
Antiqa foiz siyosati, yaqin do‘stlarga preferensiyalar tarqatish, megaloyihalar qurish kabi erdoganomikaning yuziga aylangan vositalar davom etadi. Liraning 30-50 foizga qiymatini yo‘qotishi kunlar yoki oylar masalasi xolos. Muammo bu banklararo bozorda tan olingan holda amalga oshirilishi yoki qora bozorda aks etishi va bir necha xil kurslarning paydo bo‘lishida xolos.
Liraning qulashi oxirgi yillarda qisqarib borayotgan Turkiyaga o‘zbek eksporti uchun yangi chaqiriqlar yaratadi. Bir necha yuz ming mehnat migrantlarimizning real daromadlari, demakki, pul o‘tkazmalari ham kamayadi. Lekin import arzonlashadi, bu O‘zbekistonning “ajdarho” bojlarining yukini biroz yumshatadi. Shu bilan birga, arzon lira Turkiyada uy joy olish va boshqa mulklar imkoniyatlarini yengillashtiradi va nisbiy afzalliklarni yuzaga chiqaradi”, — deya fikr bildirgan iqtisodchi.
Otabek Bakirov Erdo‘g‘on g‘alabasining pragmatik siyosat pozitsiyasidan qaralsa, yutuqli jihatlari ham kam emasligini qo‘shimcha qilgan.
“Rais umumqabul qilingan qoidalarni tan olmaslikda Putindan aslo qolishmaydi, kerak bo‘lsa, dars ham beradi. Erdo‘g‘onning hokimiyatda bo‘lishi shimoldan suverenitetimizga daxl qilinishi ehtimollarini kamaytiradi. Turkiy davlatlarning integratsiyasi to‘xtab qolmaydi. Agar jahon savdo tashkilotiga kirish jarayonlari cho‘zilib ketsa, Turkiya bilan erkin savdo hududi tashkil etish imkoniyatlarimiz aynan Erdo‘g‘on vositasida tezroq amalga oshishi mumkin. Tashqi mehnat migratsiyasini diversifikatsiyalashda ham Erdo‘g‘onning migrantlarga nisbatan ochiq yuzli siyosati bizning foydamizga ishlaydi”, — deya qayd etgan u.
Eslatib o‘tamiz, 6-may kuni Erdo‘g‘on saylovda g‘alaba qozonsa, Rossiya, AQSH va boshqa davlatlarga nisbatan ilgari olib borgan siyosatni davom ettirishini aytgandi. Uning fikricha, barcha davlatlar bilan hamkorlik Turkiya uchun foydali.
Maʼlumot o‘rnida, Turkiyada 14-may kuni bo‘lib o‘tgan saylovda prezidentlikka nomzodlarning hech biri 50 foizdan ko‘p ovoz to‘play olmadi. Shu munosabat bilan mamlakatda rasman ovoz berishning ikkinchi bosqichi o‘tkazildi. Saylovda Erdo‘g‘on 52,14 foiz ovoz to‘pladi va g‘olib bo‘ldi.
Rajab Toyyib Erdo‘g‘on 2014-yildan buyon Turkiya prezidenti vazifasini bajarib keladi. Bundan avval 11 yil davomida bosh vazir bo‘lgan.