Yaqinda AQSH hukumatining 2023-yil uchun “Turli millatga mansub immigrantlar vizasi” — Green Card javoblari chiqdi. Har yili dunyo bo‘ylab 50 ming kishiga beriladigan ushbu lotereya yutug‘ining 5 ming 511 tasi o‘zbekistonliklarga nasib qildi. “Daryo” muxbirining “Amerika ovozi” teleradiosi jurnalisti Navbahor Imomova bilan bu galgi suhbati Green Card, Amerikada yashash va ishlashning o‘ziga xos jihatlari haqida bo‘ldi.
Oxirgi yillarda o‘zbekistonliklar Green Card lotereyasi yutib, Amerikaga ketishga ko‘proq qiziqayotgandek. Ayrim vatandoshlarimiz Green Card'ni qo‘lga kiritsa, AQSHda ish ham, mo‘may oylik – maosh ham tayin deb o‘ylaydi. Bu qarash qanchalik to‘g‘ri?
O‘zim Qo‘shma shtatlarda 2001-yildan beri istiqomat qilaman. O‘zbekistonda 1990-yillarning o‘rtalarida ham Green Card qiziq mavzu edi. O‘sha paytlar men u yerda yashardim, talabalik davrim edi. Lekin bu lotereya nima ekanini deyarli hech kim bilmasdi. Bir dollar to‘lab, anketa to‘ldirilardi. Lekin 2000-yillardan keyin Green Card yutganlar soni orta boshladi.
Umuman olganda, Green Card lotereyasi 1990-yildan beri taklif etib kelinadi. Bundan maqsad — immigrantlar kam keladigan jamiyatlardan Amerikaga muhojirlarni taklif qilib, ularga doimiy yashash va ishlash imkoniyatini berish, shu tariqa jamiyatni madaniy, diniy jihatdan rangbaranglashtirishdan iborat. Qo‘shma shtatlar muhojirlar asos solgan jamiyat bo‘lib, o‘zining immigrant tarixi bilan bag‘oyat faxrlanadi.
Har yili immigratsion vizalar chet elliklarga hadya sifatida taklif qilinadi. Green Card — elektron lotereya. Yaʼni shaxsan kimdir o‘tirib, hujjatlarni titkilab g‘oliblarni tanlamaydi. Balki elektron ravishda tanlanasiz. Tanlanganingiz eʼlon qilingach, sizga immigratsion viza uchun hujjat topshirish imkoniyati beriladi. Yaʼni lotereya o‘ynab, mana shu vizaga hujjat topshirish imkoniyatini qo‘lga kirtasiz xolos. Lotereyada yutish, Green Card olganlikni anglatmaydi. Green Card — Qo‘shma shtatlarda doimiy yashash va ishlash uchun hujjat. Uni siz immigratsion viza orqali olasiz. Lekin bu karta faqatgina lotereya orqali berilmaydi.
Har yili Amerikada allaqachon yashayotgan odamlar yoki tashqarida yurganlar boshqa yo‘llar bilan ham Green Card olishi mumkin. Masalan, ish joyingiz homiylik qilsa bo‘ladi. Agar Qo‘shma shtatlardagi biror kompaniyaga kerak bo‘lsangiz, amerikalik bilan turmush qursangiz yoki AQSHda farzandingiz yashab, u yerdagi doimiy rezidentga aylangan bo‘lsa, sizni ota-onasi sifatida taklif qilishi mumkin. Yaʼni Green Card olishning boshqa yo‘llari ham bor. Lekin lotereyada yutish, bu immigratsion viza uchun hujjat topshirishingiz mumkin degani. Murakkab bir jarayon aslida lotereya yutganingizdan keyin boshlanadi.
Ayni kunlarda minglab o‘zbekistonliklarga “siz bu lotereya o‘yinida tanlandingiz”, degan xabar bordi. Bu “DS—260” formasini to‘ldirishingiz kerak degani. Ushbu forma qabul qilingach, ko‘rib chiqiladi. Agar dastlabki talablarga javob bersangiz, u sizga maʼlum qilinadi. Keyin jarayon boshlanadi. Mamlakatingizdagi AQSH konsulligi siz bilan aloqaga chiqadi va keyingi jarayonlarni tushuntiradi. Formani to‘ldirdingiz, yubordingiz. Ko‘p hollarda sizga hech qanday javob kelmasligi mumkin. Siz bilan aloqaga chiqishmadimi, demak tanlanmagansiz. Undan keyingi bosqichga o‘ta olmagansiz.
Green Card qaysidir hududda ko‘proq, boshqasida kamroq chiqishi mumkinmi? Xalq orasida maʼlum hududdan turib lotereya o‘ynalsa, yutuq aniq chiqadi degan gaplar bor. Bu haqiqatga qanchalik yaqin?
Bunday gaplarni o‘zim ham eshitaman. O‘zbekistonda “Samarqandda yutuq ko‘p chiqar ekan”, degan gaplar yuradi. “U yerda bu ish bilan shug‘ullanadigan mafiya bormi, biror tarmoq bormi”, deb so‘rashadi. Samarqand viloyatidan Green Card yutganlar ko‘p. Jarayonni o‘zim ham kuzataman. Demak, u yerdan ko‘proq odam o‘ynagan. Qanchalik ko‘p odam o‘ynasa, yutish ehtimoli ham shunchalik ortadi.
Har yili dunyoda bu lotereyani 11 milliondan ortiq odam o‘ynaydi. Yaʼni uni yutish ehtimolingiz 200 tadan bitta. Bunda qandaydir formula yo‘q. Bu haqda so‘raganimizda AQSHdagi rasmiylar kulishadi.
Immigratsion viza olish uchun nimalarga eʼtibor qaratish muhim?
Lotereya anketasini to‘ldirayotganda biografik maʼlumotlaringiz haqida haqiqatni yozishingiz kerak. Keyin tanlangach, “elak”dan o‘tkazila boshlaysiz. U yerda yozganlaringiz haqiqat va faktlar bilan mos kelishi zarur. Albatta, konsullik tekshiradi. Chig‘iriqdan o‘tasiz. Anketada yozganlaringiz qo‘pol xatolar bo‘lmasligi shart. Baʼzida, masalan, ismning noto‘g‘ri yozilishi ham anketaning bekor qilinishiga olib kelishi mumkin. Hamisha maslahat beramizki, anketani to‘ldirayotiganda rostgo‘y bo‘ling.
Green Card yutib, viza olishga erishgan inson, aytaylik, o‘zbekistonlikning Amerikada ishga kirish imkoniyati qanday bo‘ladi? Borib ish izlash kerakmi yoki qandaydir takliflar beriladimi?
“Siz lotereyada tanlandingiz, immigratsion viza olish uchun hujjat topishirishingiz mumkin”, degan xabarni olgach, bir necha oyni hujjatlashtirish jarayoni uchun sarflaysiz. Deylik, hammasidan yaxshi o‘tib, immigratsion viza oldingiz. Endi sizga Qo‘shma shtatlarning darvozasi ochiq. Istagan shtatingizga borib yashashingiz mumkin.
Odatda odamlar yaqinlari, tanishlarining oldiga borishga intiladi. Ularning yordamiga tayanadi. Bu nihoyatda muhim faktor. Bizdan o‘zbekistonliklar va umuman, Markaziy osiyoliklar Amerikaning qayeriga borsam ekan, yaqin tanishlarim ham, do‘stlarim ham yo‘q, nima qilay, deb ko‘p so‘rashadi. O‘sha paytda o‘zim maslahat berib kelamanki, Amerikaga borguncha imkon qadar ingliz tilini ozgina bo‘lsa ham o‘rganib oling. Chunki bu yerda biror do‘stingiz bo‘lmasa, imkoniyatlaringiz nihoyatda cheklanadi. Lekin bu kamdan kam uchraydigan holat. Chunki AQSHda 100 minglab Markaziy osiyoliklar yashaydi. Ular orasida uzoq tanishlarni bo‘lsa ham topish mumkin.
Bu yerda o‘zingizga ishonishingiz va tayanishingiz kerak. Chunki hammaning o‘z hayoti, tirikchiligi, tashvishlari bor. Albatta, vatandoshlar yordam berishga, qo‘llab-quvvatlashga harakat qiladi. Lekin siz bu yerda hayotingizni noldan boshlayotgan bo‘lsangiz, ayniqsa, oilangiz bilan, bog‘cha yoki maktabga boradigan farzandlaringiz bilan kelayotgan bo‘lsangiz, qiynalishingiz tabiiy. Bu qiyinchilik va sinovlarga ruhan tayyor bo‘lishingiz lozim. Bunga tayyorlanishning asosiy yo‘li tilni o‘rganish, ozgina izlanish, qaysi shaharga ketyapman, cho‘ntagimda qancha pulim bor, nima qilishim kerak, qanday rejalashim lozim, degan aniq bir strategiya ustida bosh qotirishingiz zarur.
Yuzlab Green Card yutganlar bilan muloqot qilgan bo‘lsam, ularning ko‘pchiligi: “Amerikaga oilangizni darrov olib kelmang. Agar ota yoki ona bo‘lsangiz, oldin o‘zingiz keling. Bu yerda hayotni boshlab, fundamental sharoitni tayorlagandan keyin boshqalar astalik bilan kelishi mumkin”, deb aytishadi.
O‘zbekistondagi mulkingiz, uy-joyingizni sotishga shoshmang. U yerdagi aloqani uzmang. Hamma ko‘chmas mulkiniyu, boshqa narsalarini sotib, “bo‘ldi, O‘zbekiston men uchun faqatgina tarixiy vatan bo‘lib qoladi, bu yog‘i Amerika”, deb kelganlar, AQSHda yashashga qiynalishganini ko‘rganman. Hatto O‘zbekistonga qaytib borish uchun ham imkoniyatlari cheklanib qolgan. Yaʼni hamma narsani bir paytda hal qilishingiz shart emas. Muhimi sizga Amerika eshigi ochildi. Balki boshida borib, o‘zingizni sinab ko‘rishingiz kerakdir. Balki sizga u yurt yoqmas. Bularni ham hisobga olish kerak.
Amerikada imkon qadar moslashuvchan bo‘lish tavsiya qilinadi. AQSH tomoni siz uchun nima qiladi? Sizga eshikni ochadi xolos. Sizga bu yerda yordam yoki sharoit taklif qilinmaydi. Faqatgina o‘zingiz kelasiz, qayerda yashashni ham o‘zingiz hal qilasiz. Sizga yashash uchun qo‘lingizga hech kim pul bermaydi. Vaqtincha ish joyi bilan ham taʼminlamaydi. Siz kelib, o‘rnashib, ish topib, hayotingizni yo‘lga qo‘yasiz.
Agar oliy maʼlumotli, ingliz tilini biladigan, yosh va g‘ayratli bo‘lsangiz, bu yerda sizga mustaqil, o‘zini eplab keta oladigan inson sifatida qarashadi va yordam ham, eʼtibor ham shunga yarasha bo‘ladi. Yaʼni Green Card yutib, immigratsion viza olib, Amerikaga keladigan bo‘lsangiz, o‘zingizidan yaqin, ishonchliroq do‘stingiz yo‘q. Bu yerda faqat o‘zingizga tayanasiz.
O‘zbekistondan Amerikaga borib yashayotganlarning aksariyati qanday ishlar bilan shug‘ullanadi? AQSHda bir oy yashash uchun minimal hisobda qancha mablag‘ kerak? O‘zbekistondan AQSHga bormoqchi bo‘lganlar o‘zi bilan qancha pul olib borishi lozim?
Men turli yoshdagilarni ko‘rdim. Nafaqaga chiqib, bu yerga kelib, hayotini noldan boshlab, yangi kasb o‘rganib, tilni ham eplab, yangi bir turmush boshlaganlar bilan ham tanishman. Shu bilan birga, yosh bo‘laturib, yo‘lini topa olmay, yana O‘zbekistonga qatib ketganlar ham bor.
Ekstremal holatlar har bir avlod vakilida bo‘ladi. Lekin agar insonda kuchli iroda va xohish, tirishqoqlik, sabr hamda mehnatkashlik bo‘lsa, yo‘lini topib ketish ehtimoli nihoyatda katta. Agar siz O‘zbekistonda ham ishini biladigan, o‘qigan, hunarli bo‘lsangiz, bu yerga ham moslashib ketishingiz oson kechadi. Hunarli odam Amerikada ham ko‘chada qolmaydi. Ingliz tilida hech bo‘lmaganda oddiy, ozgina darajada bo‘lsa-da muloqot qila olasizmi, sizga ish topiladi.
AQSHda maosh deganda yillik hisob nazarda tutiladi. Keliboq, baʼzi amerikaliklarga o‘xshab 100-150 ming dollar topmasligingiz mumkin, balki 40-50 ming dollar toparsiz, bu ham boshlanishiga yomon pul emas.
Keyin arzonroq joylarda yashash tavsiya qilinadi. Masalan, Amerikaga keliboq San-Fransisko, Chikago markazida, Nyu York yoki Vashingtonda manaman degan xonadonlarda yashamasligingiz, kichikroq va arzonroq kvartiralarda yashashingiz mumkin. Yaʼni siz shunga tayyor bo‘lishingiz kerak. Muhojirlik sinovlariga, o‘zga yurtda hayotni noldan boshlashga o‘zingizda kuch topa olishingiz lozim.
AQSHga kelganingizda ozgina bo‘lsa ham cho‘ntagingizda pulingiz bo‘lsin. Chunki bu yerda hech kimdan qarz so‘ray olmaysiz, qarz beradiganlarni ham topish qiyin. Albatta, kelib, bank hisobi ochish mumkin. Bank xizmatlaridan foydalana olasiz. Lekin u yerdan kredit olish uchun ham o‘ziga xos moliyaviy tarix kerak.
Umuman olganda, Amerikada arzonroq joyning o‘zi yo‘q. Vashington, Nyu York yoki boshqa qimmat shaharlarda har kuni ovqatlana olishingiz, o‘zingizga qaray olishingiz uchun oyiga 1500 dollardan 2000 dollargacha pul kerak. Va bu bilan siz kambag‘al hisoblanasiz. Lekin oilangiz bo‘lsa, buncha pul bilan yashash ilojsiz.
Qo‘shma shtatlarda inflyatsiya nihoyatda yuqori. Deylik, O‘zbekistondan kelayotgan oilalar er-xotin va ikki farzanddan iborat bo‘ladi. Bu sizga kamida uch yotoqxonali uy kerak degani. Yaʼni siz uyni ijaraga olayotgan bo‘lsangiz ham, sotib olayotgan bo‘lsangiz ham davlat har bir farzandingiz uchun alohida yotoqxona bo‘lishini xohlaydi. Odatda odamlar darrov uy sotib ololmaydi, ijaraga oladi. Sizga ijaraga kvartira berayotgan bizneslar, binolarning egalari ham qonuniy talablarni inobatga olishi kerak.
AQSHning aksariyat hududlarida siz ikki farzandingiz bilan bir xonali uyda yashay olmaysiz. Chunki bu noqonuniy hisoblanadi. Vashington yoki unga qo‘shni Baltimor shahrida siz ikki farzandingiz va o‘zingiz uchun ijaraga uy olmoqchi bo‘lsangiz, uni eng arzoni, agar omadingiz chopsa, 1500 — 2000 dollarga topishingiz mumkin. Lekin gap ancha xarob ahvoldagi kvartira haqida ketmoqda. Sal yashash uchun osonroq, qulayliklari bor joylar oyiga 3000 — 3500 dollargacha boradi. To‘rt aʼzolik oilaga haftasiga yegulik uchun 400—600 dollargacha sarflashga majbur bo‘lasiz.
Amerika orzusi ketidan kelganlar, Amerika orzusi bilan yashaganlar va hayajon bilan bu yerga kelib qolganlar, albatta qiynaladi. Chunki real hayot bu yerda oson emas va kutganingizdek bo‘lib chiqmaydi. Oyoqqa turib olguningizcha ancha xavotirda bo‘lsiz, ruhan qiynalasiz. Yaʼni bu yerda hayot siz kutganingizdan ancha boshqacha, achchiq haqiqat har doim ham sizni xursand qilmaydi. Qiynalishga tayyor bo‘lib kelish kerak. Boshida ozgina shokka tushib, keyin darrov o‘ziga kelib, hayotini iziga tushirib olganlar ham juda ko‘p.
Nafaqat o‘zbekistonliklar, balki ko‘pchilik muhojirlar odatda xizmat ko‘rsatish sektorida ishlaydi. Mehmonxona, keksalarga qarash xizmatlari bu yerda keng tarqalgan. Balki ingliz tilingizni charxlab olguningizcha haydovchilik qilarsiz, taksi xizmatlarida ishlarsiz, qorovul bo‘lishingiz ham mumkin. Yoki hamshiraning yordamchisi bo‘lish mumkin. Restoranlarda, kichik va o‘rta bizneslarda ishlashadi. Lekin AQSHga kelib, o‘zi istagan sohasida ozgina tajriba orttirib, karyerasi avj olganlar ham ko‘p.
Tilni bilsangiz, tirishqoq, Amerika universitetlarini bitirgan bo‘lsangiz, uquvingiz va tajribaga qarab omad ham keladi. Imkoniyatlar eshigi ham ochiqroq bo‘ladi.
So‘ngi vaqtda Meksika chegarasi orqali noqonuniy ravishda AQSHga borishga urinayotganlar soni ortgani to‘g‘risida xabarlar ko‘paydi. Afsuski, ular orasida vatandoshlarimiz ham borligi aytiladi. Uyi, mashinasi, mol-mulkini sotib bo‘lsa ham Meksika chegarasidan o‘tishga urinishadi. Mamlakatga noqonuniy tarzda kirganlarga Amerikada yashash imkoni bormi?
Birinchidan, hech kimga chegarani buzib, Amerikaga kirishni aslo tavsiya qilmayman. Bu xavfli, bu jinoyat. Chegaradan bunday kirib kelayotganlarga jiddiy choralar ko‘riladi, jinoiy javobgarlikka tortilasiz. Bedarak ketganlar ham ko‘p. Yillar davomida shu yo‘l bilan AQSHga kirmoqchi bo‘lganlar bilan gaplashib kelaman. Juda ko‘p murojaat qilishadi. Kelib, bu yerda hisbda o‘tirganlarni ham bilamiz.
Bir amallab Meksikaga kelib, buyog‘iga qanday kirsam ekan deb o‘ylanib o‘tirganlar ham bor. Ularning ko‘pidan o‘zim intervyular olishga harakat qilganman. Yashirinib yurganlari ham mavjud. Chegaraga kelib: “o‘z yurtimda hayotim xavf ostida, menga boshpana bering”, desangiz, Amerika har doim ham sizga ishonmasligi mumkin. Chegara xizmatidan o‘ta olmagan bo‘lishingiz, AQSHdagi tanishlaringiz sizni u yerdan olib keta olmaydi. Yaʼni bu nihoyatda qaltis va xavfli tavakkal.
Bugun ham kamida ikkita odamga “bunday qilmang”, deb maslahat berdim. Odamlar sizdan maslahat so‘rashadi, vaqtingizni zoye ketkizishadi, ammo bilganidan qolmaydi. O‘zboshimchalik ko‘plab balolarga yetaklashi mumkin.
Shunday o‘zbekistonliklar borki, ular borini sotib, oilasidan voz kechib, hatto turmush o‘rtog‘i va farzandlari hayotini xavf ostiga qo‘yib bo‘lsa ham Amerikaga kelishga harakat qiladi. Bu — xavfli safar. Bunday qilmaslik kerak. Noqonuniy kelgan bo‘lsangiz sizga Amerikada ham kun yo‘q. To‘g‘ri, Qo‘shma shtatlarda 12 millionga yaqin hujjatsiz immigrant bor. Lekin siz “ulardan biriga aylanib olsam, mening ham ishlarim joyida bo‘ladi, men ham Qo‘shma shtatlarda bemalol yashab yurar ekanman”, deb tasavvur qilayotgan bo‘lsangiz, xato qilasiz. Chunki har bir migrantning boshidan nima o‘tayotganini uning o‘zi biladi.
To‘g‘ri, bu yerda 10-15 yildan beri hujjatsiz yashayotgan muhojirlar bor. Ular kimningdir yordamiga tayanadi, balki kimdir ish bergan va boshini silaydi. Lekin bu siz ham ulardan biriga aylanib qolishingiz mumkin degani emas. Qo‘shma shtatlarda noqonuniy migrantlar hech kimga yoqmaydi. Va bir amallab yashab yurganlariga qarab havas qilish noto‘g‘ri.
Islombek Umaraliyev suhbatlashdi.
Izoh (0)