O‘tgan yili avtomobilsozlik o‘sib, farmatsevtika pasaydi. O‘zbekiston sanoatini nimalar kutmoqda?

O‘zbekistonda sanoat qay darajada rivojlanmoqda? O‘tgan 2022-yilda mazkur sohada nimalarga erishildi? Joriy yildagi kutilmalar qanday? Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi sektor mudiri Nozimjon Ortiqov “Iqtisodiy sharh” jurnalining ikkinchi sonida eʼlon qilingan maqolasida ushbu savollarga javob bergan.

Bugungi kunda O‘zbekiston yalpi ichki mahsulotining uchdan bir qismi sanoat hissasiga to‘g‘ri kelib, iqtisodiyotda band bo‘lganlarning deyarli 14 foizi mazkur sohada faoliyat yuritadi. O‘tgan 5 yil davomida mamlakatdagi sanoat korxonalari soni 2 baravar ortib, 100 mingtaga yaqinlashdi.

2022-yilda nimalarga erishildi?

Jahon bozorlaridagi noaniqliklarga qaramasdan o‘tgan yili O‘zbekistonda sanoati o‘sishi 5,2 foizni tashkil etdi.

Xususan, sanoatning asosiy tarmoqlari kesimida o‘sish surʼati ishlab chiqarishda 5,6 foiz, elektr, gaz, bug‘ bilan taʼminlash va havoni konditsiyalashda 14 foiz bo‘ldi. Tog‘-kon sanoatida esa o‘sish qayd etilmadi.

Ishlab chiqarish sanoati tarmoqlari kesimida o‘sish surʼatlariga eʼtibor qaratilsa, avtomobilsozlik (37,8 foiz), tamaki (23,7 foiz), qog‘oz va qog‘oz mahsulotlari (10,2 foiz) ishlab chiqarishda keskin o‘sish bo‘lganini kuzatish mumkin. Farmatsevtika (-5 foiz), koks va neftni qayta ishlash (-3,8 foiz) va nometall mineral (-4 foiz) mahsulotlar ishlab chiqarishda pasayish kuzatilgan.

2022-yilda sanoat mahsulotlari ishlab chiqarishning yuqori o‘sish surʼatlari Andijon (22,6 foiz), Qashqadaryo (10,5 foiz), Sirdaryo (9,5 foiz), Namangan (9,4 foiz) va Samarqand (9 foiz) viloyatlarida qayd etildi.

Mamlakatning sanoat va ishlab chiqarish salohiyatini oshirish, iqtisodiyot tarmoqlariga yuqori texnologiyalarni keng joriy etish maqsadida 2022-yilda sanoat tarmoqlariga 138,9 trillion so‘mdan ziyod investitsiyalar kiritildi.

Sanoat tarmoqlari kesimida eng ko‘p investitsiyalar ishlab chiqarish (qayta ishlash) tarmog‘i hissasiga to‘g‘ri kelib, jami 76,4 trillion so‘mlik (sanoatdagi kapital qo‘yilmalarning 55 foizi) investitsiyalar amalga oshirilgan.

Jumladan, 2022-yilda qo‘shimcha 19 ta erkin iqtisodiy zona va 400 dan ziyod kichik sanoat zonasi tashkil etilib, ularning infratuzilmasiga 10 trillion so‘m yo‘naltirildi. Mazkur raqamlar 2021-yildagi ko‘rsatkichlarga taqqoslansa, investitsiyalar hajmi 28,7 foizga oshgani oydinlashadi.

Tog‘-kon sanoatida 21,1 trillion so‘mlik investitsiyalar amalga oshirilgan bo‘lib, bu ko‘rsatkich 2021-yilga nisbatan 8,1 foizga ko‘paygan. Xususan, sanoatni zarur xomashyo bilan taʼminlash maqsadida o‘tgan yilda geologiya-qidiruv ishlari 3 baravarga ko‘paytirilib, 600 tadan ziyod yangi kon aniqlandi. Samarqand, Sirdaryo, Namangan va boshqa hududlarda metallni qayta ishlash bo‘yicha 19 ta yirik loyihalar amalga oshirildi.

Sanoat tarmoqlaridagi investitsiya loyihalari

Davlat investitsiya dasturi doirasida 2022-yilda to‘qimachilik va tikuv-trikotaj tarmog‘ida 327,5 million dollarlik investitsiyalar o‘zlashtirildi. Natijada Qashqadaryoda “Bunyodkor” MCHJ va Andijonda “Asaka tekstil” MCHJ tomonidan ip gazlama va tikuv-trikotaj mahsulotlari, Shahrixon tumanida “Saxovat teks” MCHJ va Vobkent tumanida “WBM Romitex” MCHJ tomonidan ip kalava, Farg‘onada “Avilon Kokand Plus” MCHJ tomonidan trikotaj mato bo‘yash va tayyor mahsulot, Yuqori Chirchiq tumanida “G‘uzor Tekstil Impeks” MCHJ va Yakkabog‘ tumanida “Rus-Dost Tekstil” MCHJ tomonidan ip gazlama ishlab chiqarish loyihalari yakunlanib foydalanishga topshirildi.

Kimyo sanoatida jami 20 ta loyiha doirasida 170,9 million dollarlik investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bunda yirik loyihalardan “Samarqandkimyo” AJ korxonasida mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish kompleksini tashkil etish” loyihasi bo‘yicha 60 million dollar, “Navoiyazot” AJda polivinilxlorid ishlab chiqarishni tashkil etish (II-bosqich)” loyihasi doirasida 35 million dollar hamda “Navoiyazot” AJda quruq siansol ishlab chiqarish” loyihasi doirasida 37,3 million dollar o‘zlashtirildi.

Shuningdek, joriy yilda 2035-yilgacha kimyo va gaz-kimyo sanoatini strategik rivojlantirishning maqsadli dasturi ham tasdiqlandi. Unga muvofiq, “Navoiy kimyo texnoparki”, “Farg‘ona kimyo texnoparki” va “Qoraqalpog‘iston kimyo texnoparki” direksiyalari davlat ro‘yxatidan o‘tkazildi. Ushbu texnologik klasterlarda 2022—2027-yillarda 9,9 milliard dollarlik to‘g‘ridan to‘g‘ri investitsiyalar va xorijiy kreditlar jalb qilinib, 44 ta loyiha amalga oshiriladi. Natijada metanol, polietilentereftalat (pet), monoetilenglikol (meg), pvx, kalsiylangan soda va boshqa turdagi mahsulotlar ishlab chiqarilishi yo‘lga qo‘yiladi.

Strategiyada nimalar belgilangan?

Milliy iqtisodiyot barqarorligini taʼminlash va yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushini oshirishga qaratilgan siyosatni davom ettirish uchun 2022—2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasida sanoatni yanada rivojlantirish bo‘yicha bir qator maqsadlar belgilangan.

Xususan, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga oshirish, tabiiy gazni qayta ishlash darajasini 8 foizdan 20 foizga yetkazish, avtomobil sanoatida ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga va eksport hajmini 2 baravarga ko‘paytirish, qurilish materiallari ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga oshirish ko‘zda tutilgan.

Shuningdek, to‘qimachilik sanoati mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga ko‘paytirish orqali tayyor mahsulot eksporti hajmini 5 milliard dollarga hamda sohada ish o‘rinlarini 570 ming nafarga yetkazish nazarda tutilgan. Elektrotexnika sanoatida yuqori qiymatli mahsulotlar ishlab chiqarish hajmini 2 baravarga va eksportini 3 baravarga oshirish, oziq-ovqat sanoatida oziq-ovqat mahsulotlari hajmini 7,4 million tonnaga, sut bo‘yicha qayta ishlash darajasini 32 foiz, go‘sht bo‘yicha – 25 foiz, meva-sabzavotda – 28 foizga yetkazilishi belgilangan.

Joriy yildagi kutilmalar

Respublikada 2023-yilda sanoat bo‘yicha katta maqsadlarga erishish ko‘zlangan va hukumat tomonidan soxani qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha bir qator ishlar amalga oshiriladi.

Jumladan, sanoat zonalari va yirik investitsiya loyihalari infratuzilmasi uchun 1,7 trillion so‘m yo‘naltirilishi belgilangan.

“G‘ijduvon” va “Qo‘qon” erkin iqtisodiy zonalari hududi kengaytirilib, Qoraqalpog‘iston va Qashqadaryoda “Urgut” erkin iqtisodiy zonasining filiallari tashkil etiladi.

Iqtisodiy rivojlanishi orqada bo‘lgan 4 va 5-toifadagi 60 ta tumanga 27 ta turdagi soliq imtiyozi, subsidiya va preferensiyalar beriladi.

Yuqori o‘sish surʼatlariga erishish maqsadida Samarqandda mineral o‘g‘it, Navoiyda quruq sianid tuzi va texnik gaz ishlab chiqarish loyihalarini tezlashtirish ko‘zda tutilgan. Shu bilan birga, “Pistali” konida 6-gidrometallurgiya zavodini ishga tushirish, “Yoshlik-1” mis koni negizida 3-misni boyitish fabrikasi loyihasini yakunlash rejalashtirilgan.

Joriy yilgi rejaga muvofiq, so‘nggi vaqtda sanoat drayveriga aylangan to‘qimachilik tarmog‘iga 300 million dollardan ortiq investitsiya kiritiladi.

2023-yilda davlat investitsiya dasturi doirasida umumiy qiymati 128,7 million dollarlik 7 ta loyiha, hududiy dasturlar doirasida qo‘shimcha 76 ta loyiha ishga tushishi kutilmoqda.

Bundan tashqari, Ohangaron shahrida tashkil etilayotgan “Ohangaron Tech Industrial” texnoparkida umumiy qiymati 191,3 million dollarlik 10 ta loyiha shakllantirilgan bo‘lib, joriy yilning I choragida ularning 3 tasini qurish ishlari boshlanadi. Yana 2 ta loyiha bo‘yicha ishlar to‘liq yakunlanadi hamda ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yiladi.

Avtomobilsozlik sanoatida 7 ta loyiha doirasida 114,7 million dollar o‘zlashtirish ko‘zda tutilgan. Xususan, yirik loyihalardan qiymati 80 million dollar bo‘lgan elektromobillarni ishlab chiqarish loyihasi boshlanib, uning 20 million dollari o‘zlashtiriladi va Andijon tumanida “Zamonaviy quyuv ishlab chiqarishini tashkil qilish va avtomobillarning cho‘yan detallariga mexanik ishlov berishni o‘zlashtirish” loyihasi ishga tushishi rejalashtirilgan (qiymati 31,2 million dollar).

Xulosa qilib aytganda, 2023-yilga rejalashtirilgan sanoat loyihalarining amalga oshirilishi mamlakat iqtisodiyotining taraqqiyoti va xalq farovonligi o‘sishiga xizmat qiladi.