O‘zbekistonda Prezident farmoni bilan 1-maydan mehnatga haq to‘lash miqdorlari 7 foizga oshirilmoqda. “Daryo” “eng kam ish haqi miqdori” tushunchasi, uning yillar davomida o‘zgarish ko‘rsatkichlari, buning aholiga ta’siri va Markaziy Osiyodagi vaziyatni o‘rgandi.
2019-yilning 1-sentabridan “eng kam ish haqi miqdori” tushunchasi bekor qilinib, uning o‘rniga mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori hamda bazaviy hisoblash miqdori joriy qilingan edi.
Mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori
Mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori maosh, ustamalar, qo‘shimcha haq, gonorar, qo‘shimcha ish uchun kompensatsiya to‘lovlari va rag‘batlantiruvchi tusdagi to‘lovlarning boshqa turlari, shuningdek, qonunchilikda belgilangan ushlanmalar miqdorini aniqlashda qo‘llaniladi.
2019-yilning 1-sentabrida mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori 634 880 so‘m miqdorida belgilangan edi.
Prezident farmoni bilan mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori 2023-yil 1-maydan boshlab 920 ming so‘mdan 980 ming so‘mga oshiriladi. Demak budjet tashkilotida ishlovchi xodimlar oyliklari shuncha foizga oshadi.
Bazaviy hisoblash miqdori
Bazaviy hisoblash miqdori quyidagilarni aniqlashda qo‘llaniladi:
- soliqlar, yig‘imlar, jarimalar, davlat bojlari va ko‘rsatilayotgan davlat xizmatlari uchun boshqa to‘lovlarning miqdorlarini;
- tadbirkorlik bilan shug‘ullanish uchun patent, litsenziya va boshqa to‘lovlarning qiymati, tashkilotlarning ustav va boshqa fondlari miqdori, mikrokreditlar va lizing, shuningdek boshqa moliyaviy-iqtisodiy ko‘rsatkichlarning cheklangan miqdorini.
2019-yilning 1-sentabrida bazaviy hisoblash miqdori 223 ming so‘m etib belgilangan edi.
2023-yil 1-maydan bazaviy hisoblash miqdori 300 ming so‘mdan 330 ming so‘mga oshadi.
Demak 1-maydan boshlab bazaviy hisoblash miqdoriga bog‘langan to‘lovlar ham oshadi. Masalan, ma’muriy jarimalar, soliqlar, davlat bojlari va shu kabi boshqa to‘lovlar.
Oyliklar qanday hisoblanadi?
O‘zbekistonda mehnatga haq to‘lashning 22 ta razryadi bor. Har bir razryadning oklad ish haqi turlicha bo‘ladi.
Aholi o‘zining okladi qancha bo‘lishini jadval asosida hisoblab ko‘rishi mumkin. Buning uchun razryad ro‘parasidagi koeffitsiyentni 920 ming (1-maydan 980 ming so‘m) so‘mga ko‘paytirish kerak.
Masalan, 9-razryadda ishlaydigan xodimlarning oklad ish haqini hisoblansa — 1,755x920 000=1 614 600.
Demak, 9-razryaddagi xodimlarning okladi — 1 mln 614 ming 494 so‘mni tashkil etadi.
Oklad — bu ish beruvchi har bir to‘liq ishlangan oy uchun xodimga to‘lashi shart bo‘lgan qat’iy miqdor. Xodimning ish haqi okladga teng yoki undan ko‘proq bo‘lishi mumkin. Ish haqi o‘z ichiga oklad, bonus va premiyalarni oladi.
Mutaxassis fikri
“Daryo” bilan suhbatda shaxsi sir saqlanishini xohlagan ekspert shaxsiy kuzatuvlari asosida inflyatsiyaga asosan yuqori daromadli toifadagi odamlarning iste’molidagi xususiyatlar ko‘proq ta’sir qilishini ta’kidlaydi.
Masalan, uy-joy, mashina, energiya manbalari, oziq-ovqat va hokazo, chunki ular narxlar qanchalik oshmasin iste’molini ma’lum darajaga yetguncha to‘xtatmaydi. Bu esa kam ta’minlangan aholiga moddiy ne’matlarni xarid qilish uchun boy qatlam bilan raqobatlashish imkoniyatlarini pasaytiradi.
Ekspertga ko‘ra, barchaga teng sharoitlar yaratish uchun davlat inflyatsiyani jilovlash va minimal, past maoshlarni indeksatsiya qilishi va uzoq muddatli strategiyalarda boylar maoshlari bilan farqini kamaytirib borish siyosatini yuritishi kerak.
Albatta, makroiqtisodchilar minimal ish haqini x foizga oshishi inflyatsiyani x foizga oshishiga xizmat qiladi degan raqamlarni beradi, lekin ko‘pchilik manfaati ustun bo‘lgan demokratik jamiyatlarda aholining aksariyat qismi qaysi kventilda bo‘lsa ularning manfaati nuqtayi nazaridan siyosat yuritilishi kerak, O‘zbekiston sharoitida aynan quyi daromadli qatlam manfaatlari ustun qo‘yilishi kerak deb o‘ylayman.
Ijtimoiy tarmoqlarda ayrim fuqarolarning ish haqi oshirilishiga bildirgan salbiy reaksiyasi haqida:
Fikrimcha, bu miqdor odatdagiday 10-15 foiz emas balki 7 foiz, u ham aynan minimal ish haki qiymatini atigi 6,5 foiziga tengligi (980.000/920.000*100%) shuningdek, may oyida oshiriladigan ish haki, pensiya, nafaqalarni mart oyida e’lon qilinishi oqibatidir.
Qo‘shni mamlakatlarda vaziyat qanday?
Qozog‘istonda 1992-yildan buyon “eng kam ish haqi miqdori” tushunchasi amalda.
2023-yildan boshlab mamlakatda eng kam ish haqi miqdori oshirildi — 70 ming tenge ( 1,757 mln so‘m).
Qirg‘izistonda esa eng kam ish haqi miqdori 2337 somni tashkil etadi (305 ming so‘m).
Turkmanistonda esa 2023-yildan boshlab eng kam oylik ish haqi 1160 manat deb belgilangan. Bu ko‘rsatkich 3,778 mln so‘mga teng.
Tojikistonda eng kam oylik ish haqi 536 somoniyga teng bo‘lib, u hozirgi kunda 560 ming so‘mga teng.
Avvalroq O‘zbekiston va boshqa mamlakatlarda o‘rtacha oylik ish haqi qanchaligi haqida ma’lumot berilgandi.
Izoh (0)