O‘zbekistonda so‘nggi 5 yilda klasterlar tomonidan ishlab chiqarish 32 baravarga oshdi
Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) ekspertlari tomonidan O‘zbekistonda 2018—2022-yillarda klasterlarning rivojlanish tendensiyasi va xususiyatlari o‘rganildi.
Hozirgi vaqtda klasterlar dunyo mamlakatlari iqtisodiyotining samarali o‘sish drayveri sifatida iqtisodiy faoliyatning qariyb 50 foizini qamrab olgan. Masalan, AQSHda 380 ta klaster bor va YIMning 60 foizi ularning hissasiga to‘g‘ri keladi.
Italiya sanoatida band bo‘lganlarning 43 foizi 206 ta klasterda mehnat qiladi va mamlakat eksportida ushbu klasterlarning ulushi 30 foizni tashkil etadi.
Xitoyda 60 dan ortiq maxsus klasterlar 30 mingga yaqin korxonani birlashtiradi va ularda 3,5 million kishi mehnat qiladi. Mazkur korxonalarda yiliga 200 milliard dollarga teng mahsulot ishlab chiqariladi.
O‘zbekistonda 2018—2022-yillarda 506 ta klaster shakllantirildi. So‘nggi besh yilda ular tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmi 32 baravar oshdi va 2022-yil natijalariga ko‘ra 28,7 trillion so‘mga yetdi.
2018—2022-yillarda klasterlarga yo‘naltirilgan investitsiyalar hajmi 5,2 marotaba, tizimda band bo‘lganlar soni esa 2,5 marotaba ortdi.
Klasterlarning jami sanoat mahsulotlari eksportidagi ulushi 2019-yilda 5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2022-yilda 11,4 foizga yetdi.
2018—2022-yillar oralig‘ida klasterlar tizimida mehnat unumdorligi 12,9 baravar, investitsiyalarning rentabellik (ARR) koeffitsiyenti 1 dan 1,4 gacha oshdi. Bu klasterlashtirish loyihalari juda samarali ekanligidan dalolat beradi.
Sanoatning ishlab chiqarish tarmog‘ida klasterlarning ijtimoiy–iqtisodiy samaradorligi va uning hududiy mehnat taqsimotidagi o‘rni agregatlashgan Klaster quvvati (Pc) integral indeksi orqali baholandi.
Har bir indeks qiymati 0 dan 1 gacha (0≤Pc≤1) oraliqda baholanadi. Agar qiymat 0 dan 1 ga yaqinlashsa, bu iqtisodiyotning klasterlashganlik darajasi yuqoriligini ko‘rsatadi.
Hisob-kitoblar sanoatning ishlab chiqarish tarmog‘ida Klaster quvvati (Pc) integral indeksi 0,201 ni tashkil etishini ko‘rsatdi. Bu tahlillar iqtisodiyotni klasterlashtirish salohiyati yuqoriligini, sohaga investitsiyalarni, shu jumladan xorijiy investorlarni, tadbirkorlik subyektlarini qo‘shimcha jalb qilish imkoniyati mavjudligini ko‘rsatadi.
Dunyoning rivojlangan mamlakatlari tajribasiga ko‘ra, klasterlashtirish iqtisodiyotda mehnat unumdorligi va samaradorlik ko‘rsatkichlari oshishiga olib keladi.
Sanoat tarmoqlarida klasterlashtirish xomashyodan tayyor mahsulotgacha bo‘lgan to‘liq ishlab chiqarish tizimini shakllantirish, shuningdek, bu tizimga ilm-fan, savdo, logistika kabi sohalarni jamlash imkonini beradi.
