“Kimdir meni yo‘q qilmoqchi, ammo buni uddalay olmayapti”. Muyassar Razzoqova 6 yildan beri “zapret”da ekanligi hamda O‘zbekistondan ketish istagi haqida

O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston xalq artisti Muyassar Razzoqova san’ati bilan nafaqat yurtimizda, balki jahon sahnalarida ham o‘zini ko‘rsatolgan ijodkor sanaladi. Uni o‘zbek operasining timsollaridan biri deyish ham mumkin. Muyassar Razzoqova “Daryo” muxbiri bilan suhbatda uzoq yillik ijodiy tanaffusiga nima sabab bo‘layotgani haqida so‘zlab berdi.

— Keyingi paytlarda juda ko‘p jurnalistlar intervyu berishimni so‘rashdi. Ammo barchasini rad etib kelayotgan edim. Chunki hozirgi ijodim havas qilgudek emas. Hayotimdan nolimayman, turmush o‘rtog‘im va farzandlarim hamisha meni qo‘llab-quvvatlaydi. Ammo 2017-yildan beri ijodimga bo‘layotgan munosabat meni tashvishlantiryapti. Muhtaram prezidentimiz inson qadrini ulug‘layotgan bir paytda madaniyat sohasidagi ba’zi insonlar menga nisbatan aksini qo‘llashyapti. Alisher Navoiy nomidagi davlat akademik katta teatrida ishlayman. Ammo keyingi paytlarda meni umuman spektakllarda ishtirok etishimni istashmayapti. Sahnaga chiqolmaydigan darajada keksa yoki ovozsiz emasman. Bunday holatdagi ijodkorga rol bermaslik jinoyat bilan barobar. Teatrimizga Ramiz Usmonov direktor bo‘lib kelganidan keyin menga rol bermay, ishdan bo‘shatish haqidagi gap-so‘zlar paydo bo‘ldi. Yoniga kirib, buning sababini so‘rasam, faqat “tepadan”, degan javobni olaman. So‘nggi besh yilda O‘zbekiston davlat konservatoriyasida ham juda og‘ir kunlarni boshimdan o‘tkazdim. Rektor Kamoliddin O‘rinboyev ham o‘z ixtiyori bilan ishni tashlab ketsin, degandek munosabatda bo‘ldi. “Menga kun berishmayapti”, deb ariza yozib, ishdan ketmoqchi ham bo‘ldim. Chunki har kuni ishga borsam, arzimas bahonalar bilan asabimga tegaverishdi. Faqatgina o‘quvchilarim sabab ishni tashlab ketolmayapman.

— “Yomon munosabatda bo‘lishdi”, deganda nimani nazarda tutyapsiz? Hamkasblaringizga jiddiy ayblov qo‘yyapsiz.

— Opera san’ati bo‘yicha o‘tkaziladigan respublika tanlovlarida va xalqaro musobaqalarga chiqadigan nomzodlarni saralashda hamisha hakamlar hay’ati a’zosi sifatida ishtirok etardim. 2005-yilda xalqaro musobaqalarda hay’at a’zosi bo‘lib ishtirok etgan odamni, respublika bo‘yicha o‘tkaziladagan “Yoshlar bahori” kabi oddiy tanlovlardan ham chetlashtirishdi. Men professorman, ammo meni tanlov hay’at a’zoligidan chetlatib, kollejlarda dars beradigan oddiy o‘qituvchilarni qo‘yishdi.
2021-yilda teatrda biror marta sahnaga chiqarishmadi. Oxiri tig‘ borib suyakka qadalganidan keyin, sahnada bir-ikki ko‘rinishimga ruxsat berishdi. Bundan madaniyat vaziri Ozodbek Nazarbekov xabardormikan, deb bir necha marta qabuliga yozildim. Har gal yordamchisi qandaydir bahonalar bilan ortimga qaytaradi. Bunday munosabatning sababini tushunmadim. Agar bitta odam shunday munosabatda bo‘lsa, muomalam yoki o‘zim yoqmasam kerak, deb tushunardim. Ammo hammadan bunday yomon munosabatni kutmagandim. Menimcha, kimdir meni yo‘q qilishni istayapti, ammo buni uddalay olmayapti.

Akademik xonandalik va opera tayyorlov kafedrasi mudiri sifatida bu yerda bo‘layotgan ishlardan xabardor bo‘lib turishim kerak. Ammo amaliyotda buning butunlay aksi. Masalan, qabul jarayonida kafedra mudirining ishtirok etmasligini qanday tushunish mumkin? Eng alam qilgani, o‘zbek opera fakultetida bu tilni umuman bilmaydigan uchta rus pedagogi imtihonlarni qabul qildi. Ular o‘zbek operasini qayerdan bilsin, hatto yurtimiz mustaqillikka erishmagan yillarda ham fakultetimiz imtihonlari bu tartibda o‘tmagan. Hech bo‘lmaganda, abituriyentlar tilini tushunadigan va o‘zbek san’atidan xabardor bo‘lgan bitta o‘qituvchi imtihon oluvchilar qatorida bo‘lardi! Bu gapimni millat ajratish deb bilmang, o‘zbek operasiga ichim achigani uchun bu gaplarni aytyapman. Rektorning qabuliga kirib, buning sababini so‘rasam “tepadan shunday buyruq bo‘lgan”, degan javobni oldim.

Hozir kursimda 15 nafar talaba tahsil olyapti. Eng yomoni, taqiqlar nafaqat menga, balki kursimdagi yigit-qizlarga nisbatan ham qo‘llanyapti. Qo‘limda ishonchli dalillarim bor. Bir necha yildirki, mening kursimda o‘qiyotganlarni teatrga ishga qabul qilishmaydi va xalqaro musobaqalarga chiqishiga ruhsat berishmaydi. Bir-ikkita talaba taqiqlardan qo‘rqib, boshqalarning etagini tutgandi. Bir yil o‘tib, “o‘lik ovoz” bilan qaytib keldi. Ammo uni qaytadan shogirdlikka olmadim.

— Ramiz Usmonov Alisher Navoiy nomidagi davlat akademik katta teatriga rahbar bo‘lganida ko‘pchilik endi opera san’ati rivojlanishini taxmin qilgandi. Chunki u ham mashhur opera xonandasi. Nahotki opera xonandasi o‘z hamkasbiga shunday munosabatda bo‘lsa?

— Ramiz Usmonov “Oyligingizni olavering, ammo sahnaga chiqmaysiz”, deydi. U erkak kishi bo‘lsa-da, ayol kishi bilan kurashib, sahnaga chiqishimni istamayapti. O‘zi-ku 40 yoshida ovozdan qoldi, ammo bu boshqalar ham sahnadan ketishi kerak, degani emas. Bir kungi bahsimizda “Siz mendan 20 yosh kattasiz”, deydi. To‘g‘ri, ammo bu sahnaga chiqarilmasligim uchun asos bo‘lolmaydi-ku. Unga nisbatan adovatim yo‘q, ammo professional ijodkor sifatida aytolaman, u haqiqiy opera xonandasi emas. Olti yil davomida birorta davlat tadbirida ishtirok etganim yo‘q. 35 yil davomida sahnada turgan insonni nega birdan yer yutib ketgandek yo‘qolib qolayotgani hech kimni qiziqtirmayapti. Bunday munosabatlardan keyin O‘zbekistondan ketishga jiddiy ahd qilgandim. Ammo turmush o‘rtog‘imning yuragiga stend qo‘yilgan, uni tashlab ketolmayapman. Agar turmush o‘rtog‘imning ahvoli yaxshilansa, Buyuk Britaniyaga ketishni rejalashtiryapman. Mendan ranjishmasin, O‘zbekistonda ijod, asl san’at yo‘q. Dodimni kimga aytishni bilmayapman.

— Munosabatlarning o‘zgarishida o‘zingizning ham aybingiz bordir? Bu haqida o‘ylab ko‘rganmisiz?

— Rahbarlarga nisbatan hech qachon negativ fikrda bo‘lmaganman. Ammo tan olaman, Ozodbek Nazarbekov san’atkorlik paytida uni otarchi degan bo‘lishim mumkin. Men opera xonandasi sifatida o‘zbek estradasini tan olmayman. Bu tinglovchi va fuqaro sifatidagi shaxsiy fikrim. Hamma “zapret” tepadan bo‘layotganini aytishadi, prezidentimiz san’atni rivojlantirish uchun bor imkoniyatni yaratyapti, pastda o‘tirgan ayrimlar san’atni tiriklayin o‘ldiryapti. Operani rivojlantirish uchun qarorlar chiqarildi, shu kungacha biror marta bunday islohotlar qilinmagan. Ammo kadrlarning nomunosibligi sohani yanada oqsoqlantiryapti. Ramziddin Usmonov rahbar bo‘lishga munosib kadr emas.

— Fikringizni asoslab berolasizmi?

— Solistlar to‘g‘ri tanlanishi va xorij festivallariga eng yaxshilarni olib borish kerak. Mana, Janubiy Koreyaga borib kelishdi. O‘sha yerlik tanishlarim “Buncha kuchsiz truppa, bundan yaxshiroqlari yo‘qmi?” deyishdi. Keyin Ozarbayjonda o‘tkazilgan tanlovga borishdi. Boradiganlar yana o‘sha-o‘sha. Bunday munosabat faqat menga emas. Bobomurod Xudoyqulov ismli dirijyor bor, uning ham barcha spektakllarini tortib oldi. Ramiz Usmonov Denis Vlasenko ismli rossiyalik do‘stini olib kelib,  teatrimizga asosiy dirijyor qilib qo‘ydi. O‘zimizda A’zamjon Azimov, Bobomurod Xudoyqulov kabi mahoratli o‘zbek dirijyorlari bor-ku. Denis Vlasenko tayyorgarlik jarayonida bizga yordam berish uchun ishlamaydi, notalarni o‘zi uchun o‘rganadi. Orkestr, xor va hatto solistlar ham faqat u uchun ishlayapti. Yuqorida aytib o‘tgan o‘zbek dirijyorlari o‘zbek opera sahnasida “pishgan”, nega teatr tayyor kadrlardan foydalanmasligi kerak? Eng alam qiladigani, teatrimizdan tajriba quyoni sifatida foydalanayotgan rus dirijyori malakasini oshirib, albatta, bu yerdan ketadi. Teatr esa rivojlanmay qolaveradi.

— 1993-yili Qirg‘izistonda davlat rahbarlari ishtirokida konsert o‘tkazilgandi. Sahnadagi ishtirokimdan so‘ng O‘zbekistonning birinchi prezidenti Islom Karimov barcha o‘zbek san’atkorlarini qutladi. Tadbirdan keyin men bilan gaplashib olishi kerakligini aytdi. O‘sha vaqtda “O‘zbekistonga opera kerakmi?” degan gaplar yurardi. Birinchi prezidentga ham opera teatrini yopish to‘g‘risidagi taklifni kiritishgan ekan. Birinchi prezident bu boradagi fikrim bilan qiziqdi. “Albatta, O‘zbekistonga opera kerak. Opera jahon klassik san’ati, usiz mamlakat rivojlangan mamlakatlar qatoriga kirolmaydi”, dedim. Mana shu suhbat asnosida opera teatridagi oylik maoshning kamligini ham aytib o‘tdim. “10-15 yildan keyin o‘zbek operasi tinglovchilari ortadi, biz ham jahonga chiqamiz”, degan va’dalarni berganman. Yashirmayman, o‘sha paytda Fransiyadagi “Grant” katta teatriga ishga taklif qilishayotgan paytlar edi. Davlat rahbariga va’da berdim, deb barcha takliflarni rad etganman. Ammo 25 yildan keyin bunday vaziyatga tushishimni bilganimda, hech qachon bunday ish tutmagan bo‘lardim, — deydi O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston xalq atristi Muyassar Razzoqova.

Eslatib o‘tamiz, Muyassar Razzoqova 1964-yili Nukus shahrida dunyoga kelgan. 1988-yili hozirgi O‘zbekiston davlat konservatoriyasini tamomlab, Alisher Navoiy nomidagi akademik katta teatriga solist sifatida ishga qabul qilingan. 2020-yili “Mehnat shuhrati” ordeni bilan taqdirlangan.