Ashxobod tajribasi: odamlar zilziladan emas, balki binolar tufayli halok bo‘ladi
Turkmaniston seysmik xavfli zonada joylashgan. 1948-yil 6-oktabrga o‘tar kechasi Ashxobodda XX asrning eng dahshatli zilzilalaridan biri sodir bo‘lgan. Shahardan uncha uzoq bo‘lmagan joyda yerda kengligi yarim metrli yoriqlar paydo bo‘lgan.
Uyqudagi shaharda 9-10 magnitudali zilzila qayd etilgan, bir necha soniya ichida deyarli barcha binolar vayron bo‘lib, o‘n minglab odamning o‘limiga olib kelgan. Sovet harbiy ekspertlari zilzilalar yuzlab yadro kallaklarini portlatish bilan teng ekanini ta’kidlagan.
Yer silkinishlari takrorlangan, ba’zida ularning kuchi 4 yoki 5 ballga yetgan. 6 va 7-oktabr kunlari havo sovishni boshlagan. 9-oktabr kuni esa havo harorati 35-37 darajagacha ko‘tarilgan. Chang bo‘roni boshlangan. Ashxobod zulmatga botgan.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, Turkmaniston va Eronni ajratib turadigan Balxan-Kaspiy hududi va Kopetdog‘ tog‘ tizmasi yuqori seysmik faol hudud bo‘lib, bu halokatli zilzilalar bilan tasdiqlangan: Uzun-Adin (Krasnovodsk) 1895-yil, Germab 1929-yil, Kazanjik 1946-yil, Ashxobod 1948-yil, Balxan 2000-yil.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining (BMT) Taraqqiyot dasturi yaqinda “Turkmanistonning seysmik xavfni baholash, ehtimoliy zilzilalarning oldini olish va ularga javob berishda milliy salohiyatini kuchaytirish” loyihasini ishga tushirdi. Loyihaning yetakchi mutaxassisi Japar Karayev Turkmanistonda seysmik xavfni baholashda kompleks yondashuvning ahamiyati haqida gapirdi.
Karayev zilzilalar kutilmaganda va doimiy ravishda sodir bo‘lishini, ofat ko‘lami binolarning mustahkamligiga bog‘liqligini ta’kidladi.
“Odamlar zilziladan emas, binolardan o‘ladi”.
Seysmik xavfni kamaytirishning yana bir yo‘li aholi, shuningdek, davlat va ixtisoslashtirilgan tuzilmalarning tayyorgarligidir. Xususan, seysmik xavfli hududlarda yashovchilar, hech bo‘lmaganda zilzila paytida bino yoki boshqa inshootning vayron bo‘lishi odatda bir zumda emas, balki o‘nlab soniya ichida sodir bo‘lishini bilishi kerak.
“Tuzilmalarning halokatli qulashi sirt to‘lqinlarining ta’siridan keyin boshlanadi. Bu paytdagi o‘n soniyani zilziladan omon qolish uchun ishlatish kerak”
Eziz Boyarov, Ashxobod
