Turkiya va Suriyadagi zilzila nega halokatli oqibatlarga olib keldi?

Turkiya va Suriyada 6-fevral kuni 7,8 magnitudali zilzila yuz berib, hodisa oqibatida 5 000 nafardan ortiq odam halok bo‘ldi. Ma’lumotlar doimiy ravishda yangilanmoqda. Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on mazkur zilzila 1939-yildan beri eng kuchli yer silkinishi hisoblanishini ma’lum qildi. The Hill nashri zilzilaga sabab bo‘lgan omillar va uning vayronkor oqibatlari haqida ma’lumot beradi.

Zilzilaga nima sabab bo‘ladi?

Yer qobig‘i harakatlana oladigan tektonik plitalar deb ataladigan bir necha qatlamlardan iborat. Ba’zan ular bir-biriga tegib ketishi natijasida bosim paydo bo‘lishi mumkin. Agar bosim yetarli darajada oshsa, u zilzilaga sabab bo‘ladi. Turkiya va Suriya misolida Arab plitasi Anadolunikiga tegib ketishi ortidan zilzilani keltirib chiqargan.

Tarixdagi eng kuchli zilzila 1960-yilda Chilida sodir bo‘lgan 9,5 balli zilzila hisoblanadi. 2011-yilda Yaponiya qirg‘oq chizig‘ida 9,0 balli zilzila yuz bergan, bu esa 2011-yilda sunami va Fukusima atom elektr stansiyasiga zarar yetkazgan. Zilzilaning halokatli oqibatida nafaqat uning kuchi, balki infratuzilma ham muhim rol o‘ynaydi.

Turkiya va Suriyadagi zilzila erta tongda, odamlar uxlab yotganida sodir bo‘ldi. Shuningdek, 200 yildan ortiq vaqt davomida bunday kattalikdagi tabiiy ofatni boshdan kechirmagan mintaqada ham kuzatildi, odamlar va binolar esa yer silkinishiga tayyor bo‘lmagan.

Turkiya va Suriyadagi vayronagarchilikka nima sabab bo‘ldi?

Zilzila ko‘plab vayronagarchilik va qurbonlar keltirgan bo‘lsa-da, yer silkinishdan to‘xtamadi. Turkiyada birinchi zilziladan keyin 145 ta aftershok (zilziladan keyin sodir bo‘ladigan seysmik tebranishlar) qayd etilgan. Aftershoklar dastlabki zilziladan taxminan 10 marta kuchsizroq bo‘ladi, Turkiyadagi holat bo‘yicha bu 6 magnitudani tashkil qilishi kutilgan. Biroq aftershoklar ham Rixter shkalasi bo‘yicha 7,5 magnitudaga ega bo‘ldi, ya’ni dastlabki zilzila bilan bir xil darajada.

Suriya va Turkiyadagi zilzila misolida aftershoklar zilzila oqibatida zarar ko‘rgan binolarni silkitib, zararni yanada kuchaytirdi. “Bu juda kuchli zilzila, shuning uchun keyingi silkinishlar bir necha kun va, ehtimol, haftalar davom etishi mumkin”, — deyiladi xabarda.

Boshqa xavflar

Tibbiy brigadalar qishki haroratda binolar ostida qolgan odamlarni qutqarishga harakatlanar ekan, boshqa xavf-xatarlar paydo bo‘ladi. Masalan, seysmik silkinish yerni beqarorlashtiradi, ya’ni mustahkamligiga, yerning zilzilaga sezuvchanligiga ta’sir o‘tkazishi mumkin.

Mavzuga doir: Oxirgi 100 yil ichida sodir bo‘lgan dunyodagi eng kuchli 10 ta zilzila (video+foto)