O‘zbekistonda 2022-yilda aholi jon boshiga hisoblangan yalpi ichki mahsulot (YIM) hajmi joriy narxlarda 24,9 mln so‘mni yoki 2,25 ming dollarni tashkil etdi. Bu haqda Statistika agentligi xabar bermoqda.
Taqqoslash uchun 2021-yilda O‘zbekistonda YIM kishi boshiga 21 mln so‘m bo‘lgan edi.
O‘tgan yilda O‘zbekiston YIM hajmi joriy narxlarda 888,3 trln so‘mni tashkil etdi va 2021-yil bilan taqqoslaganda 5,7 foizga o‘sdi.
YIMning o‘sishi mamlakatda ko‘proq mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarilganligini anglatadi va bu davlat budjetiga soliq tushumlarini ko‘paytiradi.
YIMning kamayishi iqtisodiy tanazzulning belgisi bo‘lishi mumkin: odamlar kamroq sotib oladi, kompaniyalar kamroq ishlab chiqaradi, biznes va davlat daromadlari pasayadi.
Shuningdek, 2022-yilda aholi jon boshiga YIM hajmining real o‘sishi 2021-yilga nisbatan 3,5 foiz, 2018- yilga nisbatan esa 13,4 foiz bo‘lgan.
O‘zbekiston doimiy aholisining o‘rtacha soni 2018-yilda 32,9 mln kishi, 2019-yilda 33,5 mln kishi, 2020-yilda 34,2 mln kishi, 2021-yilda 34,9 mln kishi va 2022-yilda 35,6 mln kishini tashkil etgan.
Aholi jon boshiga YIM muayyan davrda joriy narxlardagi YIM hajmini mamlakatning o‘rtacha aholisi soniga bo‘lish orqali aniqlanadi.
YIMga qanday holatlar o‘z ta’sirini ko‘rsatadi?
Birinchidan, ish va ish haqi orqali ta’sir ko‘rsatish mumkin. Agar kompaniya mahsulot miqdorini ko‘paytirish uchun ishlab chiqarishni kengaytirsa, u yangi ishchilarni yollaydi va ish haqini oshiradi.
Ikkinchidan, soliqlar orqali. Kompaniyalar o‘z foydalaridan budjetga soliq to‘laydi va ulardan davlat o‘qituvchilar, shifokorlar va boshqa toifadagi ishchilarga ish haqi, ijtimoiy nafaqalar to‘laydi. Fuqarolarni ish bilan ta’minlaydigan infratuzilma loyihalariga pul ajratadi.
Shunga ko‘ra, kompaniyalar qancha ko‘p ishlasa, mahsulot ishlab chiqarsa va sotsa, ularning soliq tushumlari shunchalik yuqori bo‘ladi va davlat ko‘proq mablag‘ sarflashga qodir bo‘ladi. Misol uchun, yo‘llar va metrolar, tibbiy asbob-uskunalar va maktablarni ta’mirlash imkoniyatlari oshadi.
Iqtisodiyot juda tez o‘sganda, narxlar ham u bilan birga osmonga ko‘tarilsa, yaxshi oqibatlarga olib kelmaydi. Biroq har qanday holatda ham bitta fuqaro uchun YIMning o‘sishi, ishsizlik ko‘payganidan, aholi daromadlari pasayishidan yaxshiroqdir.
Inflyatsiya va YIM
Inflyatsiya, ya’ni tovar va xizmatlar narxining oshishi hamyonimiz uchun eng sezgir o‘lchov vositasidir. Inflyatsiya oshishi, iste’mol narxlari indeksi oshganini bildiradi.
Agar yil oxirida inflyatsiya qayd etilgan bo‘lsa, demak, ma’lum bir miqdordagi pulga bir yil oldingiga qaraganda kamroq tovar va xizmatlar sotib olish mumkin bo‘ladi.
Yuqori inflyatsiya shaxsiy budjetga qattiq ta’sir qiladi, chunki pul qadrsizlanadi va siz odatdagi turmush darajasini saqlab qolish uchun ko‘proq pul sarflashingiz kerak.
Misol uchun, bir yil davomida bir kishining ish haqi 1 mln so‘mdan 1,1 mln so‘mga, ya’ni 1,1 barobar oshdi.
Agar inflyatsiya o‘sishini 15 foiz deydigan bo‘lsak, unda:
(1,1:1,15) * 100% = 96%
Ish haqi oshganiga qaramay, yil davomida real daromadlar 4 foizga kamaydi.
Inflyatsiya darajasi tovarlarga bo‘lgan talab va taklif nisbatiga bog‘liq, bu esa YIMning asosiy tarkibidir.
Izoh (0)