Ikki yillik pandemiyadan so‘ng oyoqqa turgan o‘zbek turizmi. Soha qanday tiklanmoqda?

Turizm Oʻzbekiston iqtisodiyotining muhim tarmoqlaridan biri. Oʻtgan olti yil davomida sohada yaxshi oʻzgarishlar qilindi. Biroq oldinda turizmni ideal darajada rivojlantirish uchun bajariladigan ishlar talaygina.

Sayyohlar soni va xizmatlar eksporti

Hisob-kitoblarga koʻra, 2019-yilda respublikaga kirib kelgan sayyohlar soni 2016-yilga nisbatan 3,3 baravarga oshgan. Oʻsha yili qariyb 6,7 million nafar turist Oʻzbekistonda sayohat qilgan. Buning natijasida 1,6 milliard dollarlik turistik xizmatlar eksporti amalga oshirilgan. Mazkur koʻrsatkich 2016-yilda 430,7 million dollarga teng boʻlgan.

Madaniyat va turizm vazirligining “Daryo”ga maʼlum qilishicha, 2020-yilda mamlakatga 7 million nafardan ortiq xorijiy sayyoh tashrifi kutilgandi. Biroq, ogʻir pandemiya sharoitida barcha sohalar qatori turizm ham qattiq zarbaga uchradi, sayyohlar soni sezilarli darajaga kamaydi. Yaʼni 2020-yilda respublikaga 1,5 million nafar sayyoh kelgan, 261 million dollarlik turizm xizmatlari eksport qilingan.

2021-yilda Oʻzbekistonga nisbatan koʻproq – 1,9 million nafar xorijiy sayyohlar kelgan va 422,1 million dollarlik turizm xizmatlari eksport qilingan.

2022-yilda turistlar soni yana keskin oʻsib, qariyb 5,2 million nafar xorijiy sayyohlar Oʻzbekistonga tashrif buyurdi va koʻrsatkichlar 2017-yilga (2,7 million nafar) nisbatan 1,9 baravarga oʻsdi. Oʻtgan yili turizm xizmatlari eksporti hajmi ham oshib, 1,6 mlrd dollarga yetgan (2017-yilda 531 million dollar boʻlgan).

2022-yilda ichki sayohat qiluvchilar soni ham 2017-yilga nisbatan (10,5 million nafar) 107 foizga oʻsib, 11,3 million nafarni tashkil qildi.

2023-yilda respublikaga 2020-yilda kutilganidek, 7 million nafar turist kelishi va 2 milliard dollarlik xizmatlar eksport qilinishi kutilmoqda. Pandemiyaning salbiy taʼsirida kutilmalar va oʻsish koʻrsatkichlari uch yilga kechikdi deyish mumkin.

Investitsion holat

Vazirlik axborotida turizmga jalb qilinayotgan investitsiyalar ulushi ortayotgani ham keltirilgan. Jumladan, 2021-yilda sohada investitsiya loyihalari doirasida umumiy qiymati 11,4 trillion soʻm mablagʻ oʻzlashtirilib, 495 ta loyiha amalga oshirilgan.

Davlat investitsiya dasturi asosida mahalliy hokimliklar bilan birga 1,2 milliard dollarlik 62 ta loyihadan 562,7 million dollar investitsiya oʻzlashtirilib, 31 ta loyiha ishga tushirilgan.

2022-yil yakuniga qadar, turizm sohasida jami qiymati 21,6 trillion soʻmlik 727 ta loyihalar ishga tushirilib, tarmoqda qoʻshimcha 22 mingdan ziyod yangi ish oʻrni yaratilgan.

Tadbirkorlikni rivojlantirish, investitsiya jalb qilish hamda raqobatbardosh xizmatlarni yoʻlga qoʻyishga berilgan eʼtibor natijasida turizm bozoriga Hilton, Marriott, Hyatt, Wyndham, InterContinental Hotels Group va Accor kabi yetakchi mehmonxona brendlari kirib kelmoqda. Ular nafaqat Toshkent, balki, Buxoro, Samarqand va Xiva shaharlariga ham qiziqish bildirib, oʻz faoliyatlarini tashkil qilmoqda.

Oʻzbekiston prezidentining 2021-yil 30-dekabrdagi PQ-72-sonli qarori bilan tasdiqlangan “Investitsiya dasturi”ga xizmatlar sohasida qiymati 6 milliard 217 million 900 ming dollar boʻlgan 144 ta loyiha kiritilgan. Shundan 3 milliard dollari (78 ta loyiha) turizm va madaniy meros sohalariga toʻgʻri keladi.

Hududiy investitsiya loyihalari hamda tadbirkorlik subyektlarining tashabbuslari bilan jami qiymati 10,5 trillion soʻm boʻlgan 689 ta loyiha amalga oshirilishi va 17 ming 426 ta yangi ish oʻrinlari yaratilishi kutilmoqda.

Vazirlik axborotiga qaraganda, respublikada 2022-yil 1-iyul holatiga qiymati 5,7 trillion soʻm boʻlgan 378 ta loyiha amalga oshirildi va natijada 9 ming 584 ta yangi ish oʻrinlari yaratildi

Turizm infratuzilmasi va tadbirkorlik

Madaniyat va turizm vazirligi bergan maʼlumotlarga koʻra, respublikada 2018—2022-yillar davomida jami 6 ming 788 ta yangi sanitariya-gigiyena shoxobchasi foydalanishga topshirildi. Avtomobillarga yoqilgʻi quyish stansiyalarining sanitariya-gigiyena shoxobchalari bilan taʼminlanish koʻrsatkichi 20 foizdan 96,9 foizga yetkazildi.

Turizm obyektlarida 3 ming 652 ta Wi-Fi nuqtalari tashkil etildi, 1 ming 901 ta yoʻl koʻrsatkichlar oʻrnatildi, 132 ta axborot markazlari barpo qilindi. 440 ta yangi turizm obyektlari oʻrganilib, ushbu obyektlarning 250 tasi turizm marshrutlariga kiritildi.

Bundan tashqari, turizm obyektlari atrofidagi yer maydonlarini obodonlashtirish, suv va yoʻl infratuzilmalarini yaxshilash maqsadida respublika budjeti mablagʻlaridan 1 trillion soʻm ajratildi.

Sohada xorijiy va mahalliy sayyohlarga joylashtirish xizmatini koʻrsatuvchi tadbirkorlikni rivojlantirish muhim hisoblanadi.

2016-yilda Oʻzbekistondagi joylashtirish vositalari soni 609 tani tashkil etgan. 2022-yil iyuldagi koʻrsatkichlarni 2016-yil natijalari bilan taqqoslansa, joylashtirish vositalari soni 2,6 baravarga oshgani va ularn 1 ming 579 taga yetgani maʼlum boʻladi. Joylashtirish vositalari 2017-yilda 767 ta, 2018-yilda 914 ta, 2019-yilda 1 ming 188 ta, 2020-yilda 1 ming 308 ta, 2021-yilda 1 ming 442 tani tashkil etgan.

2022-yilning 1-avgust holatiga koʻra, respublikada 61 ta yangi mehmonxona va 122 ta xostellar faoliyati yoʻlga qoʻyildi.

Mahalla fuqarolari yigʻinlari, togʻli va olis qishloqlarda mahalliy aholini ish bilan taʼminlash va maqbul narxlardagi joylashtirish vositalariga boʻlgan ehtiyojni taʼminlash maqsadida joylarda oilaviy mehmon uylari tashkil qilinmoqda.

2018-yilda 106 ta oilaviy mehmon uylari faoliyati yoʻlga qoʻyilgan boʻlsa, 2022-yilning 1-iyuliga kelib, ularning soni 2 ming 667 taga yetdi. Shundan 223 tasi 2022-yilning oʻzida foydalanishga topshirilgan.

Oʻzbekistonda 2016-yilda turistik tashkilotlar soni 484 tani tashkil etgan boʻlsa, 2022-yilning 1-iyul holatiga ularning soni 1 ming 604 taga yetdi. Shundan 2022-yil davomida 112 ta yangi turistik tashkilotlar ish boshladi va 350 ga yaqin yangi ish oʻrni tashkil qilindi.

Turizm sohasiga gidlarni tayyorlash yoʻnalishida ham ijobiy natijalar kuzatilmoqda. Jumladan, 2018-yilda gidlar 574 nafarni tashkil etgan boʻlsa, 2022-yilning 1-iyul holatiga ularning soni 2,4 ming nafarga tashkil qiladi.

Sohada tadbirkorlarni qoʻllab-quvvatlash maqsadida 100 ga soliq va bojxona imtiyozlari, xarajatlar va kreditlarni bir qismini qoplash, subsidiya hamda grantlar berish, foizsiz ssudalar koʻrinishida davlat tomonidan qoʻshimcha koʻmak va preferensiyalar berildi. 

Yoshlarni turizm sohasidagi tashabbuslarini qoʻllab-quvvatlash maqsadida 2022-yilning avgust oyidan boshlab, turoperatorlik faoliyatlarni yoʻlga qoʻyishlari uchun 50 million soʻmdan grant mablagʻlari berilmoqda.

Oʻzbekistonda 91 ta xorijiy mamlakat uchun vizasiz rejim tadbiq etilgani ham sayyohlik rivojlanishiga ijobiy taʼsir koʻrsatmoqda. 2018-yil 15-iyuldan elektron kirish vizalarini berish tizimi yoʻlga qoʻyildi va bu tizimdan 57 ta davlat fuqarolari foydalanish imkoniyatiga ega boʻldi hamda 101 mamlakat fuqarolari uchun vizasiz tranzit rejimi joriy etildi.

Shu bilan birga, xorijiy sayyohlarga bir qator qulayliklar yaratildi. Xalqaro aeroportlarda “yashil” va “qizil” yoʻlak tizimi yoʻlga qoʻyildi, tashrif buyuruvchilar aeroportdan oʻrtacha hisobda 2-3 soatda chiqib ketish vaqti 15-20 daqiqada amalga oshiriladigan tizim yaratildi.

Mamlakatga tashrif buyurgan sayyohlarni roʻyxatga olish tizimini takomillashtirish va soddalashtirish maqsadida xorijiy fuqarolarni roʻyxatdan oʻtkazish tartibi butunlay elektron shaklga oʻtkazildi (ye-mehmon tizimi).

Bularning samarasi oʻlaroq, Oʻzbekiston oʻtgan yil mobaynida Nyu-York Times (AQSH) va Gardian (Buyuk Britaniya) nashrlarining reytinglarida “Dunyoning turizm boʻyicha eng ommabop mamlakati”, Wegoplace sayohatchilar portali tomonidan “Dunyoning eng xavfsiz 5 mamlakatidan biri” hamda CrescentRating (Singapur) va Mastercard tashkilotlari tomonidan “Dunyoning ziyorat turizmi boʻyicha eng ommabop 10 ta mamlakatidan biri” sifatida yuqori oʻrinlarda eʼtirof etildi.

Ziyorat turizmi

Bugun turizm yoʻnalishlari qatorida ziyorat turizmi alohida oʻringa ega. Oʻzbekistonda mazkur yoʻnalishda ham yaxshi natijalarga erishilmoqda.

Hisob-kitoblarga qaraganda, 2019-yilda respublikaga tashrif buyurgan 6,7 million nafar xorijiy sayyohlarning 88 foizi musulmon mamlakatlari hissasiga toʻgʻri keldi.

2018-yilda uzoq xorij davlatlaridan 325 ming 827 nafar sayyoh Oʻzbekiston boʻylab sayohat qilgan va ularning 35 foizi, yaʼni 115 ming 621 nafari musulmon sayyohlar boʻlgan. 2019-yilda musulmon sayyohlar soni jami uzoq xorij mamlakatlaridan kelgan sayyohlar soniga nisbatan 34 foizni tashkil qilgan.

2021-yil 9-fevraldagi prezident farmoniga koʻra, 2021-yil 1-martdan boshlab, Bahrayn, Qatar, Kuvayt, Ummon sultonligi fuqarolari 10 kungacha vizasiz rejim tizimi orqali Oʻzbekistonda sayohat qilish imkoniyatiga ega boʻldi.

Bugungi kunda Oʻzbekistonda 8 mingdan ortiq madaniy meros obyektlari boʻlsa, shulardan 200 tadan ortigʻi YUNESKOning Jahon madaniy meʼrosi roʻyxatidan oʻrin olgan.

Oʻzbekistonning ziyorat turizmi salohiyati jahon hamjamiyati tomonidan ham tan olinyapti. Masalan, 2007-yilda Toshkent shahri, 2020-yilda Buxoro shahri Taʼlim, fan va madaniyat masalalari boʻyicha Islom tashkiloti (ISESCO) tomonidan “Islom olami madaniyati poytaxti” deb eʼlon qilingan.

2019-yilning 21—23-fevral kunlari Buxoro shahrida oʻtkazilgan “I Xalqaro ziyorat turizmi forumi”da Oʻzbekistonni ziyorat turizmi markazlaridan biri sifatida eʼtirof etish toʻgʻrisida “Buxoro deklaratsiyasi” qabul qilingan.

Mastercard va CrescentRating tashkilotlari tomonidan tuzilgan “Jahon musulmon sayohati indeksi 2019” xalqaro reytingiga koʻra, Oʻzbekiston dunyoda musulmon sayyohlarni jalb qilayotgan mamlakatlar yigirmataligiga kirdi.

Shu bilan birga, respublika Halal Travel Frontier 2020 hisobotida islomiy merosni qayta tiklash orqali musulmonlar turizmi bozorida yangi trendga asos solgan mamlakat sifatida eʼtirof etilgan.