Amerikalik milliarderning terrorchiga aylangan nabirasi, Atlantikada to‘qnashib ketgan ikki suv osti kemasi va AQSHning birinchi prezidentiga aylangan Vashington. Kun xronologiyasida 4-fevral

4-fevral sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan amerikalik milliarderning terrorchiga aylangan nabirasi, Atlantikada to‘qnashib ketgan ikki suv osti kemasi hamda AQSHning birinchi prezidentiga aylangan Vashingtonga oid faktlar o‘rin olgan.

Amerikalik milliarderning terrorchiga aylangan nabirasi

1974-yil 4-fevral kuni amerikalik milliarder Uilyam Rendolf Xerstning 19 yoshli nabirasi Patrisiya Xerst Berkli shahridagi universitetda terrorchilik guruhi tomonidan o‘g‘irlab ketilgan. U o‘lchami 2 metrga 63 santimetrli shkafda 57 kun saqlangan. Dastlabki ikki hafta hatto ko‘zlari bog‘langan, og‘ziga tiqin tiqilgan holatda bo‘lgan.

Patrisya Hearst Corporation gazeta nashriyotining egasi mediamagnat Uilyam Rendolf Xerstning oilasida dunyoga kelgan. U bobosining o‘limidan uch yil o‘tib tug‘ilgan va oiladagi besh qizning uchinchisi bo‘lishiga qaramay hech narsaga ehtiyoj sezmay ulg‘aygan — Xerst yaqinlari uchun hozirgi kurs bo‘yicha 30 milliard dollar meros qoldirgandi.

Qizning bolaligi Xilsboro shahrida kechgan. Patti bu yerda qizlar uchun mo‘ljallangan Kristal-Springs maktabiga qatnagan, undan chiqib Monteredagi Santa-Katalina maktabiga borgan. Nasl-nasabi badavlat insonlarga borib taqalsa-da, Xerst vaqtining katta qismini o‘ziga sarflagan — ota-onasi uni deyarli nazorat qilmagan va qizning xavfsizligi uchun yetarlicha e’tibor qaratmagan.

Katta maktabdan keyin Patrisiya Atertondagi Menlo kollejiga o‘qishga kirgan, u yerdan san’at tarixini o‘rganish uchun Kaliforniya universitetiga o‘tgan. Taxminan shu vaqtlarda qiz o‘zining maktab o‘qituvchisi — Kristal-Springsda matematikadan dars bergan Stiven Uid bilan uchrashishni boshlagan. Xerstning ota-onasi Ketrin va Rendolf qizini tushunmagan hamda uning tanlovini qabul qilmagan. Ammo Patti ozodlikka o‘rganib qolgani bois yon bosishni istamagan. U Xilsboroga ko‘chib ketgan, buyumlarini Uidning uyiga olib kelib, to‘yga tayyorgarlik ko‘rishni boshlagan. 1974-yil boshida tantanali marosim rejalari keng muhokama qilingan. O‘shanda Patrisiya 19 yoshda va Kaliforniya universitetining 2-bosqich talabasi edi.

4-fevral kuni Patrisiya Xerst va Stiven Uid Berklidagi kvartirasida o‘tirishganida noma’lum shaxslar bostirib kirgan. Bosqinning maqsadi milliarderning qizi bo‘lgan, ular shu orqali katta pul undirishni niyat qilgan. Pattining o‘g‘irlanishi puxta rejalashtirilgan edi — barchasi kutilmaganda va tez sodir bo‘lgan.

Qizning o‘g‘irlanishini o‘sha vaqtlarda u qadar mashhur bo‘lmagan Simbionistik ozodlik armiyasi (SLA) ekstremistik guruhi tomonidan tashkillashtirilgan edi. Terrorchilarga o‘zini irqchilarga qarshi inqilob yetakchisi deya hisoblagan afroamerikalik Donald Defriz boshchilik qilgan. SLA Amerika ozodligi va teng huquqli bo‘lishi uchun kurashgan — ular usuli bosqin, hujumlar va boshqa turdagi zo‘ravonliklar bo‘lgan. Ayrim ma’lumotlarga ko‘ra, Defriz avvaliga Patrisiyani guruhning qamoqda o‘tirgan ikki a’zosiga almashtirmoqchi bo‘lgan, ammo reja barbod bo‘ladi. Shunda SLA milliarder oilasidan Kaliforniyadagi barcha ehtiyojmandlarni oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashni talab qiladi, ammo bu Pattining otasi uchun imkonsiz edi. Natijada uzoq davom etgan muzokaralardan keyin Rendolf 2 million dollar miqdorida xayriyani amalga oshiradi, ammo qizini qaytarib ololmaydi.

Keyinroq aniqlanishicha, SLA’ning rejalari boshqacha bo‘lgan, Defriz har qanday usul bilan Pattini o‘ziga og‘dirib olib, uni siyosiy kurash ramziga aylantirmoqchi edi. Sudda ko‘rsatma bergan qiz asirlikning dastlabki 1,5 oyida qo‘l va oyoqlari boylangan holda shkaf ichiga saqlanganini, ham jismonan va ruhan qiynoqqa solinganini aytgan. Shundan keyin unga SLA a’zoligiga qo‘shilish taklifi berilgan. Patti o‘ylab o‘tirmay rozilik bildiradi va unda “Tanya” taxallusi berilgan.

1974-yil 3-aprelda Xerstlar oilasi Patrisiyaning ovozi yozilgan audioyozuvni oladi — unda qiz asirlikda qolish yoki tinchlik uchun SLA’ga qo‘shilish yo‘lidan birini tanlashga majbur bo‘lganini aytgan. 15-aprel kuni qiz yangi “do‘stlari” bilan San-Fransiskodagi Hibernia bankini o‘marishda ishtirok etgan. Xatolikka yo‘l qo‘yib bo‘lmasdi — Pattining yuzini kuzatuv kameralari qayd etadi. Qiz jinoiy guruhning boshqa o‘g‘irliklarida ham ishtirok etgan.

Patti va uning sheriklari sentabr oyiga kelibgina qo‘lga olinadi. Uning advokatlari qiz o‘g‘irlik, tahdid va shantaj qurboni bo‘lgani hamda omon qolish uchungina jinoyat sodir etganini isbotlashga uringan. Patrisiyaning boshqa tanlovi yo‘q edi.

Shunga qaramay, sud Patrisiyani 7 yilga ozodlikdan mahrum etgan, ekspertiza esa unda jiddiy ruhiy muammolar borligini aniqlagan. Ayblov hukmi 1976-yil 20-martda chiqarilgandi. Xerst ustidan jarayon keng ommaga yoritilgan va bu prezident Jimmi Karterni qamoq jazosini qisqartirishga aralashishiga sabab bo‘lgan. Patrisiya bir yildan keyin, 1979-yil 1-fevralda ozodlikka chiqqan.

Qamoqdan chiqqan Patti mahbuslik davrida tanishib qolgan politsiyachi — Bernard Shouga turmushga chiqqan. Erkak 2013-yilda saratondan vafot etgandi. Er-xotinning ikki qizi bor — model va aktrisa Lidiya, shuningdek, muxbir Jillian.

AQSHning birinchi prezidentiga aylangan Vashington

Amerika Qo‘shma Shtatlari saylovchilar kollegiyasi 1789-yil 4-fevral kuni Jorj Vashingtonni AQSHning birinchi prezidenti etib saylagan edi. Saylovlar bilvosita saylov tizimi asosida, saylovchilar kollegiyasi tomonidan o‘tkazilgan, unda har bir shtatdan saylovchilar yagona blokda ovoz bergan va o‘z ovozlarini saylovchilar irodasiga mutanosib ravishda taqsimlamagan.

Bu kabi tizimda faqat mamlakat prezidenti, vitse-prezident, federal okrug saylov tizimi bo‘yicha saylanuvchilar saylangan. Bugungi kunda saylovchilar soni 538 kishini tashkil etadi.

AQSh davlatchiligining shakllanishi davrida turli shtatlarda fuqarolarning saylov huquqlari to‘g‘risida turli xil g‘oyalar mavjud edi: birinchi navbatda, bu tafovutlar qora tanli aholining huquqlari, shuningdek, mulk, ta’lim va yashash joyiga tegishli. Shtatlarning mustaqilligi fundamental ahamiyatga ega edi: kichik davlatlar yirik davlatlarning irodasi fonida ularning fikri hech qanday rol o‘ynamasligidan qo‘rqqan.

1787-yilda AQSHda kuchli siyosiy partiyalar, milliy OAV va umuman tezkor aloqa tizimi mavjud bo‘lmagan. Bunday sharoitda hatto nomzodning o‘limi to‘g‘risidagi xabar ham tezkorlik bilan saylovchilarga yetib bormasdi. AQSH “otalari” mamlakat aholisining savodsizligi tufayli, saylovchilarning xayrixohligini har xil turdagi populistlar va ekstremistlar egallashi mumkin, deya taxmin qilgan.

Jorj Vashington 1732-yilning 22-fevral sanasida Shimoliy Amerikadagi Virjiniya shtatida boy zodagon oilasida dunyoga kelgan. Tarixiy faktlarning guvohlik berishicha, bo‘lg‘usi prezidentning shajarasi Buyuk Britaniyaning Tyudor va Styuart qirollik xonadoniga XII asrdan beri sidqidildan xizmat qilib kelgan shonli ritsarlarga borib taqalardi.

Jorj dastlabki ta’limni uyda olgan. Fantaziyasi boy bo‘lgan Jorj bo‘sh vaqtlarida otda sayr qilar, tengdoshlari bilan Potomak daryosi bo‘yida dengiz janglari o‘yini bilan mashg‘ul bo‘lar va katta bo‘lganda admiral bo‘lishni orzu qilar edi. Qolgan vaqtlarda esa matematika, geometriya va yer o‘lchash asoslarini qunt bilan o‘rganadi. Uning fikricha, bu ilmlar uning kelajakda o‘z mulkidan samarali foydalanishda juda foydali edi. Bundan tashqari, yosh Jorj kalligrafiya san’atini ham mustaqil o‘rganar — vasiyat, shartnoma, oldi-sotdi va oldi-berdi shartnomalarini daftarlariga ko‘chirib yozish orqali o‘zining husnixatini mukammal darajaga yetkazish bilan birga o‘rganishga ancha vaqt sarflardi.

11 yoshga to‘lgan Jorjning otasi Avgustin Vashington vafot etadi va 11 yoshli Jorjning tarbiyasi bilan akasi Lourens Vashington shug‘ullana boshlaydi. Yosh Jorj 15 yoshga to‘lganda uning akasi Lourens yirik mulkdor lord Ferfaksning qiziga uylanadi. Akasining bu nikohi Jorj Vashingtonga kelajakda ancha foyda keltiradi. Lord Ferfaks yosh Jorjga tarix va boshqa fanlarni ham o‘rganishga hamda eng yaxshi yer o‘lchovchi mutaxassis bo‘lib kamol topishida yordam beradi.

Jorj Vashington 1758-yilda Virjiniya Qonunchilik Kengashi deputatligiga saylangan. Bu lavozimda bo‘lg‘usi prezident 1774-yilgacha faoliyat yuritadi. Yirik mulkdor sifatida Vashington o‘z tajribasidan Buyuk Britaniyaning o‘sha davrdagi siyosati eskirganini anglab yetgan. Buyuk Britaniyaning mustamlakalaridagi sanoatning rivojlanishini, savdo-sotiqni bosim ostida ushlab turishga, nazorat qilishga intilishi AQShning ma’rifatparvar doiralarida borgan sari norozilik keltirib chiqara boshlaydi. Jorj Vashington Virjiniyada ittifoq tashkil qiladi. Ittifoq ingliz mahsulotlarini boykot qilishga chaqiradi.

Jorj Vashington Britaniya koloniyalarining huquqlarini himoya qilishni o‘zining asosiy maqsadi etib belgilagan. Ingliz hukumati soliqlar miqdorini belgilab berar va bu ko‘pincha Amerikani hali ko‘rmagan Angliyadagi lordlar tarafidan adolatsiz amalga oshirilar edi. Bunday mantiqsizlikning oldini olish uchun 1769-yilda Jorj Vashington soliqlar faqat mahalliy qonunchilik organlari tomonidan belgilanishini anglatadigan qarorni tasdiqlatgan.

Buyuk Britaniyaning bosimi va zulmi kuchayib borgan sari xalqning metropoliyaga nisbatan nafrati ham o‘sib boradi. Sitamlarning cheki yo‘qligini tushungan Jorj Vashington kun kelib koloniya va metropoliya o‘rtasida urush kelib chiqishi muqarraligini tushunadi. Yangi qit’a endilikda Buyuk Britaniyadan abadiy ajralishni tanlagan edi.

1775-yilda Shimoliy Amerikaning sharqiy qirg‘og‘ida joylashgan 13 ta mustamlaka vakillari Jorj Vashingtonni kontinental armiyaning bosh qo‘mondonligiga saylaydi. Bu Amerikaning mustaqillik uchun kurashi boshlanganini bildirar edi. Kontinental armiya askarlari asosan ko‘ngillilardan iborat bo‘lib, kontinental armiya ko‘pincha harbiy ta’minot, oziq-ovqat, harbiy ta’lim beruvchi mutaxassis kadrlar borasida tanqislikni sezar, bunday muammolar bir qaraganda professional Buyuk Britaniya harbiylari uchun yutuq ham edi. Ammo baxtli tasodifmi yoki taqdirmi, ingliz harbiylari tartibsiz harakatlanayotgan amerikaliklarning qo‘shinlariga qarshi harakat qilmaydi. Qamalda qolgan inglizlar 1776-yilning mart oyida Bostondan ketishga majbur bo‘ladi. Bu kun hozirga qadar Massachusetsda Evakuatsiya kuni sifatida nishonlab kelinadi.

Boston amerikaliklar ixtiyoriga o‘tgach, Jorj Vashington Nyu-Yorkni mudofaa qilish uchun yo‘l oladi. Jorj Vashington qo‘l ostidagi qo‘shinlar sekin-asta Nyu-York, Nyu-Jersi va Filadelfiyada yutuqlarga erisha boshlaydi. Saratogadagi janglar amerikaliklarning mustaqillik uchun kurashidagi tub burilish bo‘ladi. Fildelfiyadagi mag‘lubiyatdan umidsizlangan askarlarda yana ozodlik va Buyuk Britaniya istibdodidan ozod bo‘lish mumkinligiga ishonch hosil bo‘ladi. Saratoga janglaridan so‘ng Fransiya amerikaliklar bilan sulh tuzishga majbur bo‘ladi.

1776-yilning 4-iyul sanasida 13 shtatdan iborat Britaniya koloniyalari Mustaqillik deklaratsiyasini qabul qiladi. Mustaqillik deklaratsiyasi bilan bir qatorda “Valyuta haqidagi qonun” ham qabul qilinib, bu qonun Amerika shtatlariga o‘z pulini chiqarishni taqiqlab, barcha oldi-berdi shartnomalarini oltin va kumush tangalar standarti bo‘yicha olib borish majburiyatini yuklaydi. AQSh endi mustaqil davlat edi.

Atlantikada to‘qnashgan ikki suv osti kemasi

2009-yil 4-fevral kuni Atlantika okeani tubida Britaniyaning HMS Vanguard hamda Fransiyaning Le Triomphant nomli atom suv osti kemalari bir-biri bilan to‘qnashib ketgandi. Ikkala atom submarinasi ham 16 tadan ballistik raketalar bilan qurollangan edi. Fransuz kemasi bortida 101 kishi, inglizlarnikida esa 140 kishi bo‘lgan.

“Fojia oqibatlarini o‘ylash ham qo‘rqinchli. Yadroviy portlash yuz berishini kutish kerak emas, albatta, jiddiy radiatsiya xavfi esa sodir bo‘lishi mumkin. Eng yomoni biz jamoadan ham, jangovar kallaklardan ham ayrilishimiz mumkin edi. Bu juda keng ko‘lamli halokatga aylangan bo‘lar edi”, — degandi Buyuk Britaniya harbiy idorasining ismini oshkor etmagan manbasi.

Butun dunyoda keng muhokama qilingan hodisa 4-fevral kechasi yuz bergan. Atlantika suvlarida harakatlangan ikkala kema bir-biridan mustaqil ish olib borgan — ular hech qanaqa harbiy missiyani bajarmagan. Britaniya Harbiy-dengiz kuchlari vakillarining ta’kidlashicha, ikkita suv osti kemasining bir joyda bo‘lib qolishi “milliondan bir” ehtimollikka teng. Ko‘ngilsiz hodisa Vanguard va Le Triomphan’ning gidrolokatorlari ishdan chiqqani sabab sodir bo‘lgan. Ta’kidlanishicha, zamonaviy gidroakustik tizimlar shu qadar yaxshi bo‘lganki, atom suv osti kemalari bir-birini payqamay qolgan.

Amaldorlar sodir bo‘lgan voqea yuzasidan hech qanday izoh bermasdan, faqatgina suv osti kemalaridan hech qanaqa radiatsiya oqib ketmaganini bildirgan. Vanguard suv osti kemasi Shotlandiyaning Fasleyn shahrida joylashgan qirollik harbiy-dengiz bazasiga olib kelingan. Le Triomphant esa o‘zi mustaqil fransuzlarning Brest bazasiga qadar yetib borgan.  

Keyinroq Fransiya va Buyuk Britaniya Mudofaa vazirliklari avariya rostdan ham yuz berganini tan olishga majbur bo‘lgandi, ayrimlar harbiy idoralarni to‘qnashuvni yashirishga uringanlikda ayblagan. Suv osti kemalarining bir-biriga urilib ketilishiga oid xabarlarning rasman e’lon qilinmagani jahon matbuoti tomonidan ham tanqid qilingan. Holat yuzasidan rasmiy tergov o‘tkazilib, to‘qnashuv sabablarini aniqlash taklif etilgan.

Yadroviy qurolsizlanish kampaniyasi rahbari Keyt Xadson “yadroviy reaktorlarga ega ikkita suv osti kemasining to‘qnashuvi juda katta hududdagi dengiz tubini zararlashi mumkin edi”.

Fransiya mudofaa vaziri Erve Moren ular “favqulodda oddiy texnologik muammo sabab to‘qnashib ketganini”ni aytgan. Uning so‘zlariga ko‘ra, bunday muammoni suv osti kemalarini aniqlash imkonsiz.

Ta’kidlash kerakki, Buyuk Britaniya Qirolli harbiy-dengiz floti va Fransiya Harbiy-dengiz kuchlariga tegishli suv osti kemalari bilan bog‘liq mojaro bundan oldin ham sodir bo‘lgandi. Jumladan, 2008-yilning iyunida Britaniyaning HMS Superb atom suv osti kemasi Qizil dengiz akvatoriyasida suv osti qoyasi bilan to‘qnashib ketgan. Hodisa oqibatida yuzaga kelgan nosozlik sabab kema yuz yuzasiga suzib chiqishga majbur bo‘lgan. Ekipajning 112 nafar a’zosini hech biri jabrlanmagan. O‘shanda radiatsiya sizib chiqishi yoki Qizil dengiz ekologiyasida biror zarar yetkazish holati aniqlanmagan.

2007-yil 29-martda esa Fransiyaning Le Rubis atom suv osti kemasi dengiz tubi bilan to‘qnashib ketgan, ammo u mustaqil bazaga qaytishga muvaffaq bo‘lgan. Voqea submarina O‘rtayer dengizi akvatoriyasida yuz bergan. G‘avvoslar kema korpusini ko‘zdna kechirib, uning old qismiga biroz zarar yetganini aniqlagan, xolos.