Korrupsiya darajasi, iqtisodiy erkinlik indeksi: O‘zbekistonning xalqaro reytinglardagi o‘rni qanday o‘zgarmoqda?

2022-yilda O‘zbekiston turli xalqaro reytinglardan joy oldi va o‘z o‘rnini mustahkamladi. “Daryo” mamlakatning bunday reytinglardagi o‘rni qanday o‘zgargani haqida ma’lumot beradi.

Iqtisodiy erkinlik indeksi (Index of business freedom)

Iqtisodiy erkinlik indeksi Heritage Foundation tadqiqot markazi tomonidan 1995-yildan beri The Wall Street Journal bilan hamkorlikda tuzib kelinadi. Indeks 0 dan 100 gacha bo‘lgan shkala bo‘yicha baholanadi. Unda 100 ball maksimal erkinlikni ifodalaydi.

Iqtisodiy erkinlikning umumiy indeksi to‘rtta keng toifaga birlashtirilgan o‘nta komponentdan iborat:

• qonun ustuvorligi;
• davlat aralashuvi darajasi;
• tartibga solish samaradorligi;
• ochiq bozorlar.

2022-yilda O‘zbekistonning iqtisodiy erkinligi indeksi 55,5 ballga teng bo‘lib, 2021-yilga nisbatan 2,8 balga pastlagan va dunyo bo‘ylab 117-o‘rinni egallagan. 2021-yilda mamlakat 58,3 ball bilan 108-o‘ringa chiqqan edi.

2020-yilda O‘zbekiston 114-o‘rinda, 2019-yilda — 140-o‘rinda, 2018-yilda — 152-o‘rinda edi.

2022-yilda O‘zbekiston Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi 41 mamlakat orasida esa 27-o‘rinni egallab turibdi. Uning umumiy reytingi mintaqaviy va jahon o‘rtacha ko‘rsatkichlari (60 ball)dan past.

Biznes yuritish osonligi reytingi (Ease of doing business)

Doing Business reytingi kichik va o‘rta biznes yuritish osonligi darajasini ifodalaydi. Hozirgi paytda bunda jami 11 indikator baholanadi: yangi ishni tashkil qilish, qurilishga oid ruxsatnomalar olish, elektroenergiyaga ulanish, mol-mulkni ro‘yxatdan o‘tkazish va boshqalar.

Doing Business — mamlakatlar investitsiyaviy iqlim holatini tavsiflovchi eng ommaviy reytinglardan biri. 2020-yilda O‘zbekiston 76-o‘rindan 7 pog‘onaga ko‘tarilib, 69-o‘rinni egallagan edi.

Shundan so‘ng, 2020-yil avgust oyida Jahon banki ushbu yillik reytingni nashr etishni vaqtincha to‘xtatgani haqida bayonot bergan.

Ekologik samaradorlik indeksi (The environmental performance index)

Ekologik samaradorlik indeksi — Yel universiteti qoshidagi Ekologik siyosat va huquq markazining aralash ko‘rsatkichi bo‘lib, u mamlakat yutuqlarini ekologiya va tabiiy resurslarni boshqarish nuqtai nazaridan o‘lchaydi. Ushbu indeks har ikki yilda bir marta e’lon qilinadi va 180-ta mamlakat undan joy oladi.

2022-yilgi reyting yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston 38,2 ko‘rsatkich bilan dunyo bo‘ylab 107-o‘rinni egalladi.

Taqqoslash uchun, mamlakat 2012-yilda 130-o‘rinda bo‘lgan. Ikki yildan so‘ng e’lon qilingan hisobotda, O‘zbekiston reytingda o‘z o‘rnini mustahkamlagani aks etgan — 2014-yil 117-o‘rin. 

Shundan so‘ng, mamlakatning ekologik samaradorlik indeksidagi o‘rni pasayib borgan: 2016-yilda 118-o‘rin, 2018-yilda esa 136-o‘rin. 2020-yilda esa biroz o‘sish kuzatilgan — 134-o‘rin.

Bilim iqtisodiyoti indeksi (Knowledge Economy Index)

Bilim iqtisodiyoti indeksi bilimga asoslangan iqtisodiyotning rivojlanish darajasini tavsiflovchi kompleks ko‘rsatkichdir.

Indeks davlatlar tomonidan o‘z siyosatidagi og‘ir muammolarni tahlil qilish va mamlakatning bilimga asoslangan rivojlanish modeliga o‘tishga tayyorligini o‘lchash uchun ishlatilishi kerak.

2022-yilda O‘zbekiston ushbu indeksda 42,4 ko‘rsatkich bilan 83-o‘rinni egallab, 2021-yilga nisbatan 8 pog‘onaga yuqorilagan.

Korrupsiya darajasi bo‘yicha Transparency International reytingi

Korrupsiya indeksi davlat sektorida korrupsiya darajasini aks ettirib, u 100 balli shkalada baholanadi. 0 ball korrupsiyaning yuqori darajasini, 100 ball esa aksincha, eng past darajani bildiradi. 

Baholashda qator manbalardan, shu jumladan, ekspertlar baholari va ishbilarmon doiralar vakillari o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnomalardan foydalaniladi.

2022-yilda O‘zbekiston 180 ta davlat orasida 31 ball bilan 126-o‘rinni egalladi. Mamlakat ballarini 3 taga oshirib, o‘rnini 14 pog‘onaga yaxshilashga (2021-yilda 140-o‘rin) muvaffaq bo‘ldi.

2020-yilda O‘zbekiston o‘z o‘rnini 7 pog‘onaga yaxshilab, 180 ta davlat orasida 146-o‘rinni egallagan edi. 

2019-yilda mamlakat 153-o‘rinda edi, 2018-yilda 158-o‘rinni,  2017-yilda 157 o‘rinni, 2016-yilda esa 156-o‘rinni egallagan.

GovTech Enablers indeksi

GovTech Enablers Jahon bankining raqamli ko‘nikmalar va davlat xizmatlaridagi innovatsiyalar bo‘yicha indeksi. 2022-yilda O‘zbekiston ushbu indeks bo‘yicha 2020-yilga nisbatan 65 pog‘ona yuqoriladi.

GovTech Maturity Index natijalariga ko‘ra, hukumat va davlat xizmatlari sektori bo‘yicha esa 37 pog‘ona yuqorilab, 198 mamlakat ichida raqamli transformatsiya sohasida yetakchi mamlakatlarning “A” guruhiga kirdi.

Yashash uchun eng arzon mamlakatlar reytingi

2022-yilda O‘zbekiston mazkur reytingda ishtirok etgan 139 mamlakat ichida 27,31 ko‘rsatkich bilan 133-o‘rinni egalladi.

Ekspertlar turli mamlakatlarda yashash qanchalik qimmatga tushishini baholagan. Bunda, ijara haqi, do‘konlardagi oziq-ovqat mahsulotlari narxi, shuningdek, hamyonbop restoranlarga tashrif buyurilganidagi o‘rtacha xarajat hisoblangan.

Reytingga asos sifatida Nyu-York shahri olingan, aynan u uchta ko‘rsatkich bo‘yicha ham 100 indeksiga ega.

Reyting mualliflarining hisob-kitobiga ko‘ra, O‘zbekistonda yashash Nyu-Yorkdan ko‘ra, 72,69 foizga arzon.

Elektron hukumat reytingi (E-Government Survey)

Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan har 2 yilda bir marta o‘tkaziladigan Elektron hukumat reytingining 2022-yilgi natijasida O‘zbekiston 18 pog‘ona yuqorilab, “yuqori/juda yuqori rivojlanuvchi” mamlakatlar qatoriga kirdi.

Hukumatning sun’iy intellektga tayyorlik indeksi (Government Artificial Intelligence Rea dines Index)

Buyuk Britaniyaning Oxford Insights tashkiloti tomonidan ishlab chiqilgan “Hukumatning sun’iy intellektga tayyorlik indeksi”da ko‘rsatilgan statistika bo‘yicha O‘zbekiston 160 ta davlat ichida 2019-yilda 158-o‘rinni, 2020-yilda 95-o‘rinni, 2021-yilda 93-o‘rin va 2022-yilda 79-o‘rinni (o‘sish +14) egallagan.

Yashash uchun eng qulay shaharlar reytingi

Har yili Economist Intelligence Unit (EIU) tomonidan butun dunyo bo‘ylab yashash uchun eng qulay shaharlar ro‘yxati e’lon qilinadi. 2022-yilgi natijalarga ko‘ra Toshkentda yashash sharoiti biroz yaxshilangan.

Deyarli barcha shaharlardagi kabi Toshkentda o‘tgan yildan beri vaziyat deyarli o‘zgarmagan — indeks 55—58 atrofida (100 dan).