2022-yilda markaziy banklar tomonidan yillik oltin sotib olish hajmi so‘nggi 55 yildagi eng yuqori ko‘rsatkichga yetdi. O‘zbekiston ham o‘tgan yilda o‘z oltin zaxiralarini 34 tonnaga boyitdi. Bu haqda “Daryo”ga Jahon Oltin Kengashining hisobotidan ma’lum bo‘ldi.
Ma’lumotlarga ko‘ra, jahon markaziy banklari 2022-yilda o‘z zaxiralariga 70 milliard dollarga teng 1136 tonna oltin qo‘shdi, bu 1967-yildan beri eng ko‘p ko‘rsatkichdir.
Hozirgi vaqtda Markaziy banklar mablag‘ni saqlash vositasi sifatida oltinni tanlamoqda, chunki u notinch vaqtlarda o‘z qiymatini saqlab qolishi kutilyapti.
Shuningdek, qimmatbaho metall valyuta va obligatsiyalardan farqli o‘laroq, hech qanday emitent yoki hukumatga tayanmaydi.
2022-yilda Turkiya eng ko‘p oltin xarid qilgan mamlakatga aylangan. Uning rasmiy oltin zaxiralari 148 tonnaga oshib, 542 tonnani tashkil etdi. Bu rekord darajadagi eng yuqori ko‘rsatkichdir.
“Yilni sof sotuvchi sifatida boshlaganiga qaramay, O‘zbekiston Markaziy banki yilni oltinning sof xaridori sifatida yakunladi”, — deyiladi hisobotda.
Ta’kidlanishicha, mamlakatning oltin zaxiralari 34 tonnaga oshgan. Markaziy Osiyo davlatlaridan Qirg‘iziston (6 tonna) va Tojikiston (4 tonna) ham asosiy xaridorlar qatoriga kirgan.
Jahon Oltin Kengashi ma’lumotlariga ko‘ra, o‘tgan yili markaziy banklar tomonidan sotib olingan oltinning taxminan uchdan ikki qismi oshkor etilmagan.
O‘zbekistonning oltin-valyuta zaxiralari keskin ko‘paydi
2023-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, O‘zbekistonning oltin-valyuta zaxiralari 35,8 mlrd dollarni tashkil qildi.
Zaxiralar o‘tgan oyga nisbatan 2,3 mlrd dollarga ko‘paydi. Ular asosan oltin va xorijiy valyutadan iborat. Dekabr oyida ikkalasi ham ko‘paygan:
- valyuta — 1,7 mlrd dollarga ko‘paydi (umumiy 11,6 mlrd dollar);
- oltin — 600 mln dollarga ko‘paydi (umumiy 22,46 mlrd dollar).
Dekabrda O‘zbekistonning oltin-valyuta zaxiralari ketma-ket ikkinchi oy ko‘paydi. Mamlakat zaxiralarida taxminan 395 tonna oltin bor va noyabrga nisbatan 3 tonnaga kamaygan.
O‘zbekiston 2022-yilning noyabr oyida yetti oydan so‘ng ilk marta oltin sotdi. Mamlakatning oltin zaxiralari kamayishiga bu holat ham o‘z ta’sirni o‘tkazgan.
O‘zbekiston nega oltin sotmoqda?
Global oltin narxlari mart oyida 2 050 dollar atrofida shakllangan edi. Biroq geosiyosiy vaziyat oqibatida narxlar yil davomida 1 650 dollardan ham tushib ketdi.
Bu holatda O‘zbekiston ko‘proq oltin sotib ola boshladi va qimmatbaho metallni xarid qilish bo‘yicha jahonda yetakchilardan biriga aylandi.
“Biz uchun ikkita omil bor: joriy narx va kelajakdagi narx. Narx ko‘tarilmoqdami yoki u o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga yetib, pasayyaptimi? Bu biz izlayotgan daqiqa. Agar narx ko‘tarilayotgan bo‘lsa, kutganimiz ma’qul”, — degan edi O‘zbekiston Markaziy banki raisi o‘rinbosari Behzod Hamroyev.
Noyabr oyiga kelib vaziyat birmuncha yaxshilandi va jahonda oltin narxlari 1 800 dollargacha ko‘tarildi. Ayni shu davrdan boshlab O‘zbekiston yana oltin sotishni boshlagan.
Oltin zaxiralari nima uchun kerak?
Oddiy til bilan aytganda, bu sug‘urta, davlatning “xavfsizlik yostig‘i”. Zaxiralar dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida favqulodda vaziyatlar uchun mavjud.
Zaxiralar odatda yuqori likvidli, ya’ni tez sotiladigan aktivlarda saqlanadi. Oltin va xorijiy valyuta ushbu talablarga javob beradi — ulardan istalgan vaqtda qarz to‘lash yoki investitsiyalar uchun foydalanish mumkin.
2017-yilgacha O‘zbekiston zaxiralari to‘g‘risidagi ma’lumotlar jamoatchilikka e’lon qilinmas edi. O‘sha yilning noyabr oyida zaxiralar 26 milliardni tashkil etishi ma’lum bo‘lgan. O‘shandan beri ular 10 mlrd dollargacha o‘sgan.
Zaxiralardan qanday maqsadlarda foydalanish mumkin va o‘rni qanday to‘ldiriladi?
Zaxiralardan turli mamlakatlarda turlicha foydalaniladi. Bu odatda to‘lov balansi taqchilligini moliyalashtirish, valyuta bozorida intervensiyalar o‘tkazish, milliy valyuta kursini ushlab turish, tashqi qarzlarni qoplash va boshqalarni o‘z ichiga oladi.
Zaxiralar mamlakatda qazib olingan oltin, xalqaro bozorga qimmatli qog‘ozlar chiqarilishi, savdo balansi profitsiti va boshqalar hisobiga to‘ldiriladi.
Masalan, O‘zbekistonda zaxiralar OKMK yoki NKMK tomonidan qazib olingan oltin hisobiga to‘ldiriladi. Oltin chetga sotilganda mamlakatdagi zaxiralar ham kamayadi. O‘zbekiston esa noyabrda mart oyidan beri birinchi marta oltin sotdi.
Joriy yilda narxlar qanday bo‘ladi?
Rossiyalik milliarder Mixail Fridmanga tegishli bo‘lgan Alfa Bank qimmatli qog‘ozlar bozori tahliliy bo‘lim boshlig‘i Boris Krasnojenov bozorda oltin narxi sezilarli o‘zgarishini aytib o‘tdi.
Uning hisob-kitoblariga ko‘ra, 2023-yilda oltinning narxi bir troya unsiyasi uchun o‘rtacha 1,9 ming dollar atrofida shakllanadi. Shu bilan birga, o‘zgaruvchanlik tufayli narx 1,7 ming dollardan 2,1 ming dollargacha keng doirada harakatlanishi mumkin.
“Oltin bahosi dinamikasiga Fed (AQSH Federal zaxira tizimi) stavkalari dinamikasi bo‘yicha qisqa muddatli kutilmalar, Xitoy iqtisodiyotidagi vaziyatning rivojlanishi, inflyatsiya dinamikasi, geosiyosiy omillar va global retsessiya kutilmalari ta’sir ko‘rsatadi”, — deya tushuntiradi Krasnojenov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, bir qator bozor ekspertlari 2023-yilda oltin narxi bir troya unsiyasi uchun 3 000—4 000 dollargacha oshishini taxmin qilmoqda.
“Agar dunyo Markaziy banklari inflyatsiyani nazorat qilish qobiliyatini yo‘qotsa, bu sodir bo‘lishi mumkin”, — deya qayd etadi ekspert.
Finam IC direktori Yaroslav Kabakovning fikricha, agar Fed stavkalarni oshirishda davom etsa va AQSH iqtisodiyoti retsessiyadan qocha olsa, dollar asosiy valyutalarga nisbatan mustahkamlanishda davom etadi va oltin narxi 2023-yilda ham hozirgi darajada saqlanib qolishi mumkin.
“Biroq o‘rta muddatli istiqbolda yuqori foiz stavkalari iqtisodiy o‘sishni sekinlashtiradi, bu esa dollar kursini zaiflashtiradi va oltin narxining navbatdagi ko‘tarilishiga olib keladi”, — deydi ekspert.
Izoh (0)