O‘zbekistonda 2016—2022-yillarda 122 ta oliy ta’lim muassasasi (OTM) ochilgan. Bu haqda Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi “Daryo”ga taqdim etgan axborotida keltirilgan.
Foto: Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
Olti yillik ko‘rsatkichlar
Hisob-kitoblarga ko‘ra, o‘tgan olti yil ichida respublikada yoshlarni oliy ta’limga qamrab olish darajasi 9 foizdan 38 foizga oshgan. 2026-yilga borib bu ko‘rsatkich 50 foizga yetkazilishi rejalashtirilgan.
O‘zbekistonda 2016-yilda OTMlar soni 77 ta bo‘lib, talabalarning 58 ming 22 nafari bakalavriat, 5 ming nafari magistratura yo‘nalishida tahsil olgan. Bundan olti yil avval 24 ming 368 nafar professor-o‘qituvchi, 7 ming 766 nafar ilmiy darajaga ega o‘qituvchilar talabalarga dars bergan.
2022-yilga kelib yuqoridagi raqamlar ancha o‘sdi. Bu davrda mamlakatdagi OTMlar soni 122 taga ko‘payib, jami 199 tani tashkil etdi. Jumladan, Toshkent shahrida 86 ta, boshqa hududlarda 113 ta OTMlari faoliyat yuritdi. Shundan davlatga qarashli OTMlar soni 114 ta, nodavlat va xorijiy OTMlar 85 ta bo‘ldi.
O‘tgan yili 30 ming 950 nafar professor-o‘qituvchi, 11 ming 761 nafar ilmiy darajaga ega o‘qituvchilar talabalarga dars bergan.
“Respublikada birgina 2021-yilning o‘zida 25 ta yangi OTM faoliyati yo‘lga qo‘yildi. 2022-yilda “Yangi O‘zbekiston” universiteti tashkil etildi va unga ko‘p yillar Yevropadagi eng nufuzli universitetlardan birini boshqargan germaniyalik taniqli professor rektor sifatida tanlandi. Qolaversa, Qoraqalpog‘istonda ham 4 ta yangi oliygoh tashkil etildi”, – deyiladi vazirlik axborotida.
2022-yil dekabr oyida mamlakatdagi jami talabalar soni 967 ming 725 nafarni tashkil etdi. Shundan bakalavriat yo‘nalishida 942 ming 740 nafar, magistraturada 24 ming 985 nafar talaba tahsil olayotgani ma’lum.
Qo‘shimcha qilinishicha, o‘tgan olti yil ichida oliy ta’limga qabul uchun kvotalar soni ham sezilarli oshirilgan. Xususan, bakalavriat yo‘nalishiga qabullar 2016-yilda 58 ming 22 ta bo‘lgan. Bu raqam 2022-yilga kelib 190 ming 375 taga yetgan. Magistraturada 2016-yilda 5 ming nafar talaba o‘qish imkoniyatiga ega bo‘lgan bo‘lsa, 2022-yilga kelib bu ko‘rsatkich 16 ming 933 taga yetgan.
Xorijda malaka oshirayotgan o‘qituvchilar
Vazirlik xabariga ko‘ra, 2022-yilga kelib oliy ta’limda dars berayotgan professor-o‘qituvchilarning oylik-maoshi 2017-yilga nisbatan 4 barobarga oshirilgan.
Tizimda yo‘lga qo‘yilgan muhim mexanizmlardan biri – professor-o‘qituvchilarning xorijdagi oliy ta’lim hamda ilmiy-tadqiqot maskanlarida malaka oshirishi va stajirovka o‘tashini ta’minlashdir.
Mahalliy va xorijiy OTMlarining o‘zaro hamkorlik va grant dasturlari doirasida 2021-yilda 1 ming 345 nafar, 2022-yilning sentyabr oyi holatiga 2 ming 50 nafar professor-o‘qituvchi xorijiy oliy ta’lim hamda ilmiy-tadqiqot muassasalariga malaka oshirish va stajirovka o‘tash uchun yuborildi.
OTMlarida ta’lim sifati va samaradorligini oshirish uchun 2022-yilning sentabr oyi holatiga 1 ming 35 nafar xorijiy yetakchi olimlar, mutaxassis-amaliyotchilar va yuqori malakali o‘qituvchilar tegishli bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari hamda magistratura mutaxassisliklariga o‘quv mashg‘ulotlarini hamda soha mataxassislariga mahorat darslarini o‘tish uchun jalb etilgan.
2022-yildan boshlab 41 ta OTMlariga moliyaviy akademik mustaqillik berildi. Ular o‘zini-o‘zi moliyalashtirishda, akademik va tashkiliy boshqaruv sohalarida qo‘shimcha vakolatlar va mustaqillikka ega bo‘ldi. O‘zini o‘zi moliyalashtirishga o‘tadigan OTMlariga ta’lim bozoridagi talab va taklifdan kelib chiqib, muassasaning ilmiy-pedagogik salohiyati, uning moddiy-texnik bazasi imkoniyatlarini inobatga olib, yangi bakalavriat ta’lim yo‘nalishlari va magistratura mutaxassisliklarini ochish, talabalarni to‘lov-kontrakt asosida o‘qishga qabul qilish parametrlari va to‘lov-kontrakt asosida o‘qitish qiymatini belgilash huquqi beriladi.
Mehnat staji, ish tajribasiga ega bo‘lgan fuqarolar o‘zlari ishlayotgan korxonaning yuqori tashkilotlari tavsiyasi bilan imtihonsiz, suhbat asosida oliy o‘quv yurtiga kirish imkoniyati yaratildi.
Har bir tashkilot 100 tagacha xodimiga shunday yo‘llanma berishi mumkinligi ham qayd etildi.
Talabalarga berilayotgan imtiyozlar
2022/2023-o‘quv yilidan boshlab test sinovi topshiriladigan fanlar majmuasi va fanlar ketma-ketligi bir xil bo‘lgan beshtagacha bakalavriat ta’lim yo‘nalishlarini hamda bir vaqtning o‘zida barcha ta’lim shakllarini tanlash imkoniyati yaratildi. Bunga qadar abituriyentlar faqat bir ta’lim shaklini tanlashi mumkin edi.
Vazirlik axborotida sirtqi va kechki ta’lim shakllari qayta tiklanib, masofaviy ta’lim shakli joriy etilgani va qabul kvotalari oshirilgani ham muhim o‘zgarishlardan biri sifatida qayd etilgan.
Tizimda talabalarni moddiy qo‘llab-quvvatlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2021/2022-o‘quv yilida barcha OTMlarida koronavirus infeksiyasiga qarshi ixtiyoriy ravishda emlangan talabalarga kontrakt miqdorlariga nisbatan 10 foiz chegirma bonusi berildi. Shu bilan birga, talabalar uchun to‘lov-kontrakt miqdorini teng ulushlarda bo‘lib, o‘quv yili davomida to‘rt marta to‘lash imkoni yaratildi.
Bundan tashqari, to‘lov-kontrakt asosida davlat OTMga qabul qilingan, ota-onasi yoki ularning biridan ayrilgan muhtoj qizlar, boquvchisi yo‘q yolg‘iz ayollarni Qoraqalpog‘iston Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari hamda davlat OTMlari OTMlari hisobidan o‘qitish tartibi joriy etildi. Unga ko‘ra, hokimliklar har o‘quv yilida 100 nafardan xotin-qizlar uchun mahalliy budjetning qo‘shimcha manbalari hisobidan bazaviy to‘lov-kontrakt summasini to‘laydi. Moliyaviy barqaror OTMlari esa 50 nafargacha xotin-qizni budjetdan tashqari mablag‘lari hisobidan bepul o‘qitib beradi.
“Temir daftar”ga kiritilgan oilalarning davlat OTMlarida ta’lim olayotgan farzandlariga birinchi o‘quv yili uchun to‘lov-kontraktning to‘liq summasini davlat budjeti mablag‘lari hisobidan qoplab berish yo‘lga qo‘yildi.
Shu bilan birga, xotin-qiz talabalarga foizsiz ta’lim krediti beriladi. Ta’lim kreditining foiz stavkalarini so‘ndirishni Moliya vazirligi huzuridagi Ta’lim kreditini moliyalashtirish jamg‘armasi hisobidan tijorat banklariga to‘lash orqali amalga oshiriladi.
Talaba xotin-qizlar ta’lim kreditining asosiy qismini o‘qish muddati tugagandan so‘ng yettinchi oydan boshlab 7 yil davomida qaytarishlari mumkin.
2022/2023-o‘quv yilidan boshlab davlat OTMlarining magistratura bosqichida o‘qiyotgan barcha xotin-qizlarning kontrakt-to‘lovlarini qaytarish shartisiz davlat budjetidan moliyalashtiriladi.
Yotoqxona muammosi qanday yechim topmoqda?
Oliy o‘quv yurtlariga o‘qishga kirgan viloyatlik talabalar turar joy muammosi bilan to‘qnash keladi. Tizimda barcha talabani yotoqxona bilan ta’minlash imkoniyati mavjud emas va ulardan ayrimlari ijarada turishga majbur. To‘lov shartnoma bilan birga ijara haqini to‘lash ota-onaga og‘irlik qiladi. Mazkur muammolarni bartaraf etish maqsadida 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida davlat-xususiy sheriklik asosida 100 ming o‘rinli yotoqxonalarni barpo etish va talabalarni turar joy bilan ta’minlash darajasini 60 foizdan oshirish belgilangan.
“Birgina 2022 - yilda jami 30 ming 956 o‘rinli yotoqxonalarni barpo etish ishlari boshlangan. Shundan 2022 - yilgi rejaga muvofiq jami 18 ming 827 yotoq o‘rinli talabalar turar joyi barpo etilib, qo‘yilgan vazifa 100,1 foiz bajarildi. Bu bilan talabalarni yotoqxona bilan ta’minlanish darajasi 47 foizga yetkazildi.
Bundan tashqari, berilgan imkoniyatlardan foydalanib, oliy ta’lim muassasalarining o‘z mablag‘lari hisobidan bo‘sh turgan 7 ta binoni rekonstruksiya va ta’mirlash hisobiga talabalar uchun qo‘shimcha 2 ming 520 o‘rinli joy yaratilmoqda”, – deyiladi vazirlik axborotida.
Shu qatorda 2021-yildan boshlab yotoqxona bilan qamrab olinmagan, ijara huquqi asosida yashaydigan davlat OTMlari talabalarining 60 foiziga ular tomonidan to‘lanadigan oylik ijara to‘lovining 50 foizi davlat budjeti hisobidan qoplab beriladigan bo‘ldi.
Ijara to‘lovining qoplab beriladigan qismi Toshkent shahrida bazaviy hisoblash miqdorining 1 baravari (300 ming so‘m), qolgan hududlarda 0,5 baravari (150 ming so‘m)dan oshmasligi lozim.
Ijara to‘lovining qoplab beriladigan qismi birinchi navbatda, ehtiyojmand oila farzandlariga, o‘rnak ko‘rsatgan va faol talabalar uchun qoplab beriladi. Shuningdek, OTMlari tomonidan ularning budjetdan tashqari mablag‘lari hisobidan ijara huquqi asosida yashaydigan boshqa talabalarga ham oylik ijara to‘lovining bir qismi qoplab berilishi mumkin.
Xalqaro reytinglarga kirayotgan o‘zbek universitetlari
Vazirlik oliy ta’limni 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasida O‘zbekistondagi kamida 10 ta OTMni xalqaro agentliklar reytinglarida mingtalikka kiritish belgilanganinini ma’lum qildi.
Foto: Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi
2022-yilning 8-noyabr kuni QS Asia University Rankings-2023 (Osiyo universitetlar reytingi) reyting natijalari e’lon qilindi. Unda 23 ta davlatdan 760 ta universitet ishtirok etdi va O‘zbekistonning 8 ta univertiteti ular orasidan munosib o‘rin egalladi. “Toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligi mexanizatsiyalash muhandislari instituti” Milliy tadqiqot universiteti hamda O‘zbekiston milliy universiteti kuchli 500 talik universitetlar qatoridan joy oldi.
Bundan tashqari, 2021-yilda Buyuk Britaniyaning eng nufuzli xalqaro reyting tashkilotlaridan biri QS’ning Yevropa va Markaziy Osiyo davlatlari reytingida respublikadagi 4 ta OTM, 2022-yilda agentlik yuritadigan dunyo universitetlarining “Fan sohalari” reytingida O‘zbekiston milliy universiteti ilk bor “Matematika” sohasida dunyoning kuchli 500 talik qatoridan o‘rin egalladi. Agentlik reytingiga ko‘ra, O‘zbekiston OTMlari ichida birinchi marta Toshkent davlat yuridik universiteti 4 yulduzli oliygoh sifatida baholandi.
Izoh (0)