27-yanvar sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan yonib ketgan “Appolon-1” ekipaji, Braziliyada 242 kishining o‘limiga sababchi bo‘lgan tungi klubdagi yong‘in hamda Moskvada o‘tkazilgan Leninning dafn marosimiga oid faktlar o‘rin olgan.
“Appolon-1” ekipajining halokati
1967-yil 27-yanvar kuni “Apollon” dasturi doirasida o‘tkazilgan sinovlar uch nafar astronavtning o‘limi bilan yakunlangan edi. Halokat bu boradagi texnologiyani qayta ko‘rib chiqish va Oyga qo‘nish muddatini 1,5 yilga kechiktirishga majbur etgandi.
“Apollon-1” missiyasi prezident Jon Kennedi davrida e’lon qilingan Oyga qo‘nish dasturining birinchi parvoziga aylanishi kerak edi. Ammo kemaning Yerdan uchib ketishi amalga oshmagan — u startdan bir oy oldin uchish maydonchasida yonib ketgan.
“Apollon-1” Saturn-1B raketasi tomonidan uchiriladigan yer atrofidagi orbitada boshqariluvchi birinchi sinov parvozini amalga oshirishi kerak edi. Uning yordamida “Saturn-Apollon” kompleksidagi start tizimlari ishi va yer atrofidagi stansiyalar nazoratini kuzatishga xizmat qiladigan tizimlarning uchirish operatsiyasini sinovdan o‘tkazishi kerak edi. Parvoz kosmik kemaning holatida kelib chiqib ikki haftagacha davom etishi mumkin bo‘lgan.
27-yanvar kuni qo‘mondonlik-xizmat moduliga uch nafar ekipaj a’zosi — ikkinchi suborbital parvozni amalga oshirgan Virjil Griss, ochiq kosmosga chiqqan birinchi amerikalik Edvard Uayt va Rojer Chaffi chiqqan. Shu kuni NASA plugs-out test nomli maxsus sinovni o‘tkazishni rejalashtirilgan — bunda kema ichki quvvat manbalari hisobiga quvvatlanishi kerak.
Mazkur tizim muvaffaqiyatli o‘tsa, kema kosmosga uchishga tayyor hisoblanadi. Ekipaj kun davomida kosmik kapsulada qolib, turli texnik muammolarni, jumladan, kislorod bakidan chiqayotgan hid bartaraf etish va aloqa bilan bog‘liq ishlarni bajargan. “Qo‘shni binolarda bo‘la turib bir-birimizni eshitmaymiz-u, qanday qilib Oyga uchmoqchisizlar?”, — deya baqirgan Griss.
Texniklarning so‘zlariga ko‘ra, Griss apparat oxiriga yetkazilmaganidan qattiq norozi bo‘lgan va jamoa ham rahbariyatga kemaning tayyor emasligidan shikoyat qilgan. Bundan tashqari, Griss o‘zining baqirayotgani hech qanday harakatni paydo qilmayotganini ko‘rib, namoyishkorona uyidagi limon daraxtidan limonlarni yulib, kosmodromga olib kelgan kosmik kemaga ilib chiqqan (AQSHda o‘ta ishonchsiz texnikani “limon” deb atashadi”).
Astronavtlar chek-list ustidagi ishlarni yakunlab bo‘lgan vaqtda modul ichida kutilmaganda yong‘in yuzaga kelgan. U tezda kema ichidagi bosimning oshib ketishiga olib kelgan, natijada ichidan ochiladigan lyuk bekilib qolgan.
Alanda tezda kabina bo‘ylab tarqalishi natijasida 25,5 soniyada harorat 1000 darajagacha ko‘tarilgan va kema ichidagi butun kislorod yonib bo‘lgan. Keyinroq tergov avariya kartinasini tasvirlab bergan. Soat 18:30 da bort tarmog‘ida kuchlanish sodir bo‘lgani qayd etilgan. Oradan 8 soniya o‘yib, astronavtlardan kimdir “Olov!”, deya baqirgan.
Ikki soniya o‘tib, Chaffi “Kabinamiz yonyapti!”, degan. Keyingi yetti soniya davomida kema bilan aloqa uzilgan, ularning oxirgi gapi quyidagicha edi: “Bizda kuchli yong‘in — kelinglar, tashqariga chiqamiz, biz yonyapmiz! Aaa…”. Shundan keyin hech kimning ovozi eshitilmagan. Mazkur voqea 17 soniya davom etgan xolos.
.jpg)
Yaqin atrofda bo‘lgan texniklar astronavtlarni chiqarib olishga uringan, biroq ularning barchasi bo‘g‘ilib o‘lgandi. Tergov chaqnash simlarni bog‘lanishidagi muammo sabab kelib chiqqanini aniqlagan, ammo masala faqat bunda emasdi. Kema ichining tez yonuvchan elementlar bilan qoplangani ham qator savollarni yuzaga keltirgan.
Keyinchalik aniqlanishicha, asosiy muammo azot aralashgan emas, balki toza kislorod bilan to‘ldirilgani bo‘lgan. Fojia oqibatida boshqariluvchan “Apollon” dasturi 1,5 yilga kechikka, birinchi parvoz esa 1968-yil oktabrda amalga oshirilgan, Oyga esa qo‘nish 1969-yilda ro‘y bergan.
Braziliyada 242 kishining umriga zomin bo‘lgan yong‘in
2013-yil 27-yanvar kuni kechasi Braziliya janubidagi Santa-Mariya shahrida joylashgan Kiss tungi klubida sodir bo‘lgan yong‘in 242 kishining o‘limiga sababchi bo‘lgandi.
Hodisa oqibatida, shuningdek, 630 kishi jarohat olgan. Yong‘in kamida 1000 nafar 16—20 yosh oralig‘idagi mahalliy talabalar ishtirok etgan rok-guruhlardan birining konserti vaqtida yuzaga kelgan. Bunga pirotexnika vositalardan noto‘g‘ri foydalanish sabab bo‘lgan. Qurbonlarning aksariyati shovqin so‘ndiruvchi poliuretan po‘kaklarning yonishidan hosil bo‘lgan gazdan zaharlanib o‘lgan.
Guvohlarning so‘zlariga ko‘ra, Gurizada Fandangueira guruhining chiqishi davomida sahnada bo‘lgan musiqachilardan biri “kumush yomg‘ir” deb ataluvchi pirotexnikadan foydalangan. Undan sachragan uchqunlar shiftdagi tovush so‘ndiruvchi qoplamaning yonishini hosil qilgan. Musiqachilar avvaliga suv bilan, keyin esa o‘t o‘chirgich bilan alangaga qarshi kurashib ko‘rgan. Biroq ularning urinishlari samarasiz ketgan, bino uch daqiqa ichida zaharli gazga to‘lgan.
Qayd etilishicha, xavfsizlik xodimlari chiqish eshiklarini yopib qo‘ygani bois, zudlik bilan evakuatsiyani amalga oshirish imkonsiz bo‘lgan va bu o‘z navbatida vahima hamda tiqilinchni yuzaga keltirgan. Versiyalardan biriga ko‘ra, qo‘riqchilar yong‘in yuzaga kelganidan dastlab bexabar bo‘lib, pulni to‘lamagan tashrif buyuruvchilar binodan chiqib ketishiga yo‘l qo‘ymagan.
Klubning birgina chiqish yo‘li bo‘lgan, shu sababdan o‘t o‘chiruvchi va qutqaruvchilar binoga kirish uchun devorlardan teshik ochishga majbur bo‘lgan. Tergovchilarning ta’kidlashicha, klub maksimum 700 kishilik tadbirni tashkil etish bo‘yicha litsenziyaga ega bo‘lgan. Fojia yuz bergan vaqtda esa binoda mingdan ortiq odam bor edi.
Braziliyada sodir bo‘lgan voqea sabab uch kunlik umummilliy motam e’lon qilingan. Klubning ishlashiga ruxsat bergan sakkiz nafar o‘t o‘chiruvchi rasmiy hujjatlarni soxtalashtirish va ishiga mas’uliyatsiz yondashganlikda ayblangan. Sud ularni aybdor deb topib, faqat ikki nafarini qamoq jazosiga hukm etgan.
Shuningdek, klubning ikki egasiga va konsert bergan guruh a’zolariga ham ayblov e’lon qilingan. Biroq oradan shuncha yil o‘tgan bo‘lsa-da, boshqa hech kim sud qilinmagan.
Moskvada Leninning dafn marosimi
1924-yil 27-yanvar kuni Moskvada Leninning dafn marosimi bo‘lib o‘tgan. Butun umri davomida u haqida turli mish-mishlar yurgan, Leninning o‘zini masalan, nemis josusi va agenti deb atashgan. Ammo eng katta gap-so‘z uning o‘limi bilan bog‘liq. Mavzoleydagi jasad Leninga tegishli emasligi uning tashrif buyuruvchilar uchun ochilgan zahoti boshlangan.
Sovet Ittifoqi tarqalgach, Leninning jasadi sun’iy nusxa ekani to‘g‘risidagi mish-mishlar yana tarqala boshlagan. Ularga javoban birinchi balzamning o‘g‘li Ilya Zbarskiy shunday deb yozgandi: “Men mavzoleyda 18 yil ishladim va aniq bilamanki, Leninning jasadi ajoyib holatda saqlangan. Sun’iy qo‘g‘irchoq haqidagi gap-so‘zlar va uydirmalar haqiqatga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydi”.
Ammo Zbarskiyning bayonoti mish-mishlar tarqalishini to‘xtata olmagan. 1990-yillar oxirida gazetalarda Lenin jasadi almashtirib qo‘yilgani to‘g‘risida bir nechta versiyalar paydo bo‘lgan. Yetakchi mutaxassis professor Yuriy Romakov mavzoleydagi jasad Leninning o‘ziga tegishli ekani, u ajoyib holatda saqlanib, almashtirishga muhtoj emasligini bildirgan.
Sovet propagandasi Vladimir Lenin obrazini “mehribon bobo” ko‘rinishida yaratgan. Aslida inqilob yetakchisi qattiqqo‘l, qasoskor bo‘lib, qari emasdi: u 53 yoshida vafot etgan. 1918-yil 30-avgust kuni Moskvadagi Mixelson zavodida Leninga otilgan o‘q va shu kuni Patrograd favqulodda komissiyasi raisi Moisey Uriskiyning o‘ldirilishi “Qizil terror to‘g‘risida”gi qarorning imzolanishiga olib kelgan. Suiqasddan bir necha kun o‘tib, 512 nafar “burjuaz asir” qatl etilgan.
Estoniya va Latviyada antibolshevik bo‘linmalar shakllanganidan xabar topgan hukumat rahbari Inqilobiy harbiy kengashda Lev Troskiyning o‘rinbosari bo‘lgan Efraim Sklyanskiyga maktub yo‘llagan: “Ajoyib reja! Dzerjinskiy bilan uni oxiriga yetkazing. Yashillar nomi ostida (keyin ularga to‘nkaymiz) 10-20 chaqirib yo‘l bosib, quloqlar, poplar, pomeshchiklarni osamiz. Osilganlar uchun mukofot puli 100 ming rubl”.
Maksim Gorkiy Lenindan Nikolay II ning ashaddiy tanqidchisi bo‘lgan buyuk knyaz Nikolay Mixaylovichni otuvdan saqlab qolish uchun o‘tinib so‘raganida, Xalq komissarlari kengashi rahbari “inqilobga tarixchilar kerak emas”, deya javob qaytargan.
Bu Leninning eng dahshatli fikrlari emas. U majburiy mehnat lagerlari tizimining yaratilishida ishtirok etgan — 1919-yil oxiriga kelib Rossiyada bunday lagerlardan 21 tasi faoliyat yuritardi. U yerda siyosiy kurash yoki jinoyat olamiga aloqador bo‘lmagan tasodifiy odamlar ham saqlangan.
“Zo‘ravonlik dunyosini poydevorigacha yo‘q qilish” va uning xarobalarida o‘zining yangi dunyosini qurish istagiga qaramay, 1917-yil oktabr inqilobidan keyin Sovet hukumati chor tuzumi va Muvaqqat hukumatdan bir qator majburiyatlarni meros qilib olishga majbur bo‘ladi. Vladimir Lenin va uning sheriklari “qochib ketgan burjua vazirlari”dan nafaqat siyosiy, balki ma’naviy va huquqiy jihatdan ham qanchalik uzoqlashishga harakat qilmasin, ba’zi jihatlarda Sovet Rossiyasi Rossiya Respublikasining bevosita vorisi sifatida harakat qilgan. Bolsheviklar inqilobiy voqealardan oldin paydo bo‘lgan pensiya huquqiy munosabatlarini tan olgan. Hisob-kitoblar 1913-yilgi Sanoat mehnati ustavi asosida amalga oshirilgan.
Innovatorlarga xos tarzda Lenin texnologik taraqqiyot bilan hamqadam bo‘lishga harakat qilgan. U ovozli ommaviy eshittirish qurilmalarini yaratish loyihasi bilan qiziqqan, “qog‘ozsiz gazeta” haqida orzu qilgan va fransuzlarga murojaat qilishni orzu qilgan. Ko‘pincha aholini Sovet hokimiyatining mustahkamlanishi va Sovet tuzumiga “dushman tuhmati”ni rad etish to‘g‘risida xabardor qilish uchun radiogrammalar tuzgan.
1923-yil martga kelib Lenin insultni boshidan o‘tkazgan, siyosiy faollikdan chekingan. Uning yetakchi sifatidagi mavqei umume’tirof etilgan — partiyaning barcha a’zolari uning hokimiyatiga bo‘ysungan, u omma uchun inqilob va ijtimoiy o‘zgarishlarning ramzi edi. Biroq 21-yanvar kuni soat 18:50 da hukumat xabari bilan Lenin vafot etgani e’lon qilingan.
Leninning o‘limi sabablarining bir nechta versiyalari mavjud. Uning davolovchi shifokori, professor Osipovning so‘zlariga ko‘ra, Lenin 1922-yilning mart oyida kasal bo‘lib qolgan, o‘shanda bosh og‘rig‘i, o‘ng qo‘li va oyog‘ida falajlik belgilari, nutqida nuqsonlar paydo bo‘la boshlagan. Kasallik avj olib uning tanasini o‘ng qismi deyarli umuman ishlamay qolgan, nutqi to‘liq yo‘qolgan. Epileptik tutqanoqlarning birida uning yuragi to‘xtagan.
“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.
Izoh (0)