Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti ekspertlari O‘zbekiston bank tizimida raqobat darajasini tahlil qildi.
Mazkur tadqiqotda Herfindal-Hirshman indeksidan (HHI) foydalanildi. Herfindal-Hirshman indeksi bozor konsentratsiyasining umumqabul qilingan o‘lchovlaridan biriidir va bozor raqobatbardoshligini aniqlash uchun ishlatiladi. HHI 1 500 dan past bo‘lgan bozor raqobatbardosh bozor hisoblanadi, HHI 1 500 dan 2 500 gacha bo‘lgan bozor o‘rtacha konsentratsiyalangan va HHI 2 500 yoki undan yuqori bo‘lgan bozor yuqori darajada konsentratsiyalangan bo‘ladi.
So‘nggi 5 yilda O‘zbekiston bank tizimida raqobat aktivlar bo‘yicha ham, kreditlar bo‘yicha ham, depozitlar bo‘yicha ham ortib bormoqda.
2018-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra aktivlar bo‘yicha HHI indeksi 1 520 bo‘lgan bo‘lsa, 2022-yil 1-dekabrda esa bu ko‘rsatkich 1 016 gacha pasaydi. Kreditlar bo‘yicha ushbu ko‘rsatkich 1 709 dan 1 082 gacha tushdi.
Depozitlar bozorida bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asosan faoliyat olib borilishi sababli banklar o‘rtasida depozitlar uchun kuchli kurash mavjud va bu kurash yildan yilga ortib bormoqda. Ushbu tendensiya depozitlar bo‘yicha HHI indeksining 919 dan 852 gacha tushganida ham yaqqol namoyon bo‘lmoqda.
Aktivlar
Davlat ulushi mavjud eng yirik top-5 banklarning (“O‘zmilliy bank”, “Sanoatqurilishbank”, Asaka bank, Ipoteka bank, Agrobank) bank tizimi aktivlaridagi ulushi 70,9 foizdan 60,5 foizgacha kamaydi.
Davlat ulushi mavjud boshqa banklar ulushi 11 foizdan 18 foizgacha oshgan bo‘lsa, xususiy banklar ulushi 18,1 foizdan 21,5 foizgacha ko‘paydi.
2025-yilga borib, bank tizimi aktivlarining umumiy hajmida davlat ulushi bo‘lmagan banklar aktivlari ulushini 60 foizgacha oshirish rejalashtirilgan.
Mazkur davrda bank tizimiga Tenge bank, TBC bank, “Anorbank”, Uzum (Apelsin) bank va Poytaxt bank kirib keldi. Ushbu banklarning jami aktivlardagi ulushi 1,8 foizga yetdi.
Kreditlar
Top-5 banklarning jami kredit portfelidagi ulushi 77 foizdan 64 foizgacha kamaydi. Xususiy banklar ulushi 11,6 foizdan 16,6 foizgacha ko‘paygan bo‘lsa, davlat ulushi mavjud boshqa banklar ulushi 19 foizga yetdi. Xususiy banklardan “Kapitalbank”, “Hamkorbank”, Ipak yo‘li bank kreditlar bozorida davlat ulushi mavjud banklar uchun ham, boshqa xususiy banklar uchun ham jiddiy raqobatchiga aylandi.
“Kapitalbank”ning jami kredit portfelidagi ulushi 1,2 foizdan 3,8 foizgacha oshgan bo‘lsa, Ipak yo‘li banki ulushi 1,8 foizdan 2,1 foizga ko‘paydi. “Hamkorbank” esa bozordagi 3 foizlik ulushini saqlab kelmoqda.
Depozitlar
2018-yilning boshida top-5 banklar bank tizimidagi jami depozitlarning 51,2 foizga egalik qilgan bo‘lsa, 2022-yil 1-dekabr holatiga kelib ularning ulushi 46,9 foizgacha qisqardi.
Xususiy banklar tomonidan jalb qilingan depozitlar ulushi 34,1 foizdan 36,4 foizgacha ko‘paydi. Davlat ulushi mavjud boshqa banklarning depozit bozoridagi ulushi 2 foiz bandga — 14,7 foizdan 16,7 foizgacha oshdi.
Depozitlar bozorida davlat ulushi mavjud banklar va xususiy banklar o‘rtasidagi raqobatdan ko‘ra xususiy banklar o‘rtasidagi o‘zaro raqobat kuchliroq hisoblanadi.
“O‘zKDB bank”ning ushbu bozordagi ulushi 8,6 foizdan 3,6 foizgacha kamaygan bo‘lsa, “Kapitalbank” o‘z ulushini 4,8 foizdan 10,9 foizga yetkazib oldi. “Hamkorbank” depozitlari ulushi 5,5 foizdan 3 foizgacha kamaydi.
Depozitlar uchun raqobatning kuchayishi muddatli depozitlar bo‘yicha foiz stavkalarining jozibadorligida ham o‘z aksini topadi.
Masalan, 2017-yilning aprel oyida kompaniyalarning muddatli depozitlari bo‘yicha o‘rtacha foiz stavkasi 5,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2017-yilning dekabr oyiga kelib 12,1 foizgacha ko‘tarildi. 2022-yilning dekabr oyida esa 16,9 foizga yetdi.
Jismoniy shaxslarning muddatli depozitlari bo‘yicha o‘rtacha stavka esa so‘nggi 2 yilda 20 foizni tashkil etib kelmoqda.
Izoh (0)