Elektr energetika tizimidagi islohotlar Turkiyada qanday natija berdi?

Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) mutaxassislari Turkiyada elektr energetikasi tizimida amalga oshirilgan islohotlar qanday natija bergani va buning omillarini o‘rgandi.                                                                                                                                    

Elektr energetikasi tizimini isloh qilishning zarurati:

— o‘tgan asrning 90-yillari oxirlarida Turkiyada davlat byudjeti ko‘rsatkichlari yomonlashdi;     

— elektr energiyasi uchun subsidiya ajratish davlat uchun moliyaviy jihatdan qiyinchiliklarni yuzaga keltirdi;

— 2002—2007-yillarda elektr energiyasini ishlab chiqarish xarajatlari sezilarli darajada oshdi, biroq tariflar o‘zgarmadi. Oqibatda mavjud infratuzilmani ta’mirlash va yangisini qurish imkoniyati cheklandi. 

Islohotlarni o‘tkazishdan ko‘zlangan asosiy maqsad:

• elektr energiyasi uchun oshib borayotgan talabni qondirish;
• elektr energetikasi tizimi samaradorligini oshirish;            
• davlat budjeti ko‘rsatkichlarini yaxshilash;
• xususiy investitsiyalarni jalb qilish va tizimdagi monopoliyani tugatish;
• Yevropa Ittifoqiga a’zo bo'lishning dastlabki talablarini bajarish.

Institutsional islohotlar borasida:

— elektr energiyasini ishlab chiqarish, yetkazib berish, taqsimlash, ulgurji va chakana savdosini yo‘lga qo‘yish bo‘yicha davlat korxonalari xususiylashtirildi;

Tariflarni qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha:

— 2008-yilning yanvar oyida elektr energiyasi uchun tariflar 20 foizga oshirildi;

— bozordagi taklifga muvofiq har chorakda elektr energiyasi uchun tariflarning o‘zgarish mexanizmi joriy qilindi;

— 2008-yil oxiriga kelib, tariflar 50 foizgacha oshirildi. 

Islohotlarning asosiy natijalari: 

— elektr energiyasi uchun oshib borayotgan talabni qondirish imkoniyati paydo bo‘ldi;

— raqobat muhiti shakllandi, ishlab chiqarish va taqsimlash samaradorligi oshishiga erishildi. 

— budjeti hisobidan ajratiluvchi subsidiyalarni kamaytirish hisobiga davlat xarajatlari qisqardi va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash davom ettirildi. 

 Xulosalar: 

• iqtisodiyotni erkinlashtirish elektr energetikasi sohasidagi islohotlarga bevosita ijobiy ta’sir ko‘rsatadi;
• jadal iqtisodiy o‘sish aholi turmush darajasining oshishiga olib kelganligi sababli aholi tizimdagi islohotlarni ijobiy qabul qildi. 2008-yilda tariflarning 50 foizga oshishi aholi daromadlariga jiddiy ta’sir ko‘rsatmadi. Chunki aholi daromadlari muntazam oshib bordi;
• mustaqil institutlar va tashkilotlarning ishtiroki islohotlar doirasida zarur texnik (siyosatdan holi) qarorlarni qabul qilishni osonlashtirdi.