Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti (PMTI) tadqiqotchilari tomonidan Filippinda elektr energetikasi tizimida amalga oshirilgan islohotlar o‘rganildi.
O‘tgan asrning 80-yillarida Filippinda elektr energiyasi asosan monopol mavqega ega Milliy energetika korporatsiyasi (NPC) tomonidan ishlab chiqarilar va yetkazib berilardi.
Tizimning noto‘g‘ri boshqarilishi, bozor qoidalariga amal qilinmasligi mamlakatda elektr energiyasi tanqisligini yuzaga keltirdi. 2001-yilga kelib, vaziyat inqiroz darajasiga yetdi. Bu esa sohadagi islohotlarni tezlashtirib yubordi.
Islohotlar jarayoni
2001-yilda Filippinda energetika tizimini isloh qilish to‘g‘risidagi qonun qabul qilindi. Shunga ko‘ra, quyidagi vazifalarni amalga oshirish rejalashtirildi:
- ishlab chiqarish va yetkazib berish tizimidagi davlat aktivlarini xususiylashtirish;
- elektr energiyasi uchun tariflarni bozor qoidalariga muvofiqlashtirish;
- tariflarni mustaqil tartibga soluvchi organ sifatida Elektr energiyasi narxlarini tartibga solish komissiyasini (ERK) tashkil etish;
- elektr energiyasining ulgurji bozorini shakllantirish;
- uzoq muddatli chakana iste’molni rag‘batlantirish.
Islohotlarni amalga oshirish jarayonida quyidagi institutsional muammolar yuzaga keldi:
- elektr energetikasi tizimiga davlat tomonidan aralashuvning kuchliligi;
- elektr energiyasini ishlab chiqarish tizimini xususiylashtirishda yuzaga kelgan qiyinchiliklar (investorlar ishonchining yo‘qligi);
- tizimni tartibga solish mexanizmining yaxshi ishlamasligi.
Islohotlar davomida muammolar yuzaga kelgan bo‘lsa-da, yutuqlarga ham erishildi. Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) va aksiz solig‘i, shuningdek, davlat xarajatlarining cheklanishi tufayli 2004-yilning oxiri va 2005-yilning boshida elektr energiyasi tariflari 30 foizga oshirildi.
Natijada 2005-yil so‘ngiga kelganda, Milliy energetika korporatsiyasining (NPC) moliyaviy taqchilligi YIMga nisbatan 5 foizdan 0,2 foizgacha qisqardi.
Xulosa
Islohotlar muvaffaqiyati hukumatning kuchli siyosiy irodasini namoyon etdi. Islohotlarning dastlabki bosqichida davlat kompaniyasining turli ko‘rinishdagi qarzdorligi ortib bordi.
Bu esa mamlakatning umumiy fiskal barqarorligiga xavf tug‘dirdi. Narxlarni tartibga soluvchi mustaqil regulyator tashkil etilganidan keyin ham elektr energiyasini ishlab chiqaruvchi korxonalarni xususiylashtirish muvaffaqiyatli kechmadi.
Tizimga bozor mexanizmlari faol tatbiq etilganidan so‘nggina davlat energetika kompaniyasining budjetga salbiy ta’siri kamaydi va elektr energiyasini ishlab chiqarish va yetkazib berishda ijobiy natijalar ko‘zga tashlana boshladi.
Mavzuga doir: