Birlashgan Arab Amirliklarini boshqaruvchi al-Nahayon arab shayxlari uchun siyosat so‘nggi yillarda biznesning muhim tarkibiy qismiga, biznes esa siyosiy ta’sirni kuchaytirishning samarali usuliga aylandi. Bloomberg maqolasida eng badavlat oila qanday qilib tadbirkorlikdan nafaqat boyligini, balki qudratini ham oshirish yo‘lida foydalanishi haqida hikoya qilinadi.
Shayx Taxnun ibn Zayd al-Nahayon odatda mol-mulk ko‘z-ko‘z qilinadigan hududda yeng ichida yashashining o‘zi bilan ham e’tiborga loyiqdir. Bu sirlilik BAA qirollik sulolasi a’zosi atrofida ko‘plab mish-mishlarni keltirib chiqaradi. Ularning ba’zilariga ko‘ra, aynan u dunyodagi eng boy oila davlatining katta qismini boshqaradi.
BAAda tasdiqlangan dunyo neft zaxiralarining taxminan 6 foizi joylashgan. Uni sotishdan tushadigan foydaning katta qismi an’anaga ko‘ra hukumat vakillari qo‘lida yig‘ilishini hisobga olganda, al-Nahayonlarning badavlatligi yuzasidan hayratlanadigan hech narsa yo‘q. Biroq xonanda Riannaning ich kiyimlar liniyasidan tortib, Ilon Maskning SpaceX kompaniyasigacha bo‘lgan turli-tuman loyihalarga investitsiyalar oilaga o‘z boyligini misli ko‘rilmagan darajagacha oshirish imkonini berdi.
Al-Nahayonlarning davlatini aniq hisoblab chiqish murakkab vazifadir, chunki BAAda davlat budjeti va hukmron sulola boyligi o‘rtasidagi chegaralar doim ham aniq-ravshan bo‘lmaydi. Oilaning ba’zi aktivlari xususiy mulk hisoblanadi, boshqalari rasman hukumat tuzilmalariga tegishli bo‘ladi. Ammo mol-mulkning rasmiy jihatdangina al-Nahayonlarga taalluqli bo‘lgan qismi ham ularni mintaqadagi boshqa neft magnatlaridan, shu jumladan, Saudiya Arabistoni monarxlaridan boyroq qiladi.
Shayx Taxnun (aytgancha, uning jiu-jitsu bo‘yicha qora belbog‘i bor) oilaga ham jamoatchilik oldida, ham yopiq eshiklar ortida vakillik qiladi. Aynan u ADQ farovonlik suveren fondiga rahbarlik qiladi va mamlakatning eng yirik banki — First Abu Dhabi Bank’ni boshqaradi. Taxnun nazorat qiladigan boshqa oilaviy korxonalar orasida International Holding Company investitsiya kompaniyasi ajralib turadi, so‘nggi besh yil ichida uning qiymati 28 ming foizga o‘sib ketdi.
Al-Nahayonlar 2017-yildan buyon to‘rt marta Angliya chempioniga aylanishga ulgurgan “Manchester Siti” futbol klubiga, shuningdek, butun Yevropa bo‘ylab o‘ndan ortiq qasrlar va saroylarga ham egalik qiladi. Oilaning yuksalishida Royal Group poydevor vazifasini o‘tadi — u moliyadan tortib, robototexnikagacha bo‘lgan eng turfa sohalarga ixtisoslashgan va 27 mingdan ziyod xodimi bo‘lgan kompaniyalar tarmog‘idir. So‘nggi 20 yil ichida u nisbatan oddiy korxonadan taxminan 300 milliard dollarlik gigantga aylandi.
Al-Nahayonlarning boyligi bilan birga, ularning mintaqadagi va butun dunyodagi ta’siri ham oshib bormoqda. Biznes-imperiyani rivojlantirish va siyosiy vositachilikda asosiy rol shayx Taxnunga tegishlidir. U tomonidan tasdiqlangan investitsiyalarni Turkiya va Misrda ekspertlar uning akasi, Abu-Dabi amiri va BAA prezidenti shayx Muhammad ibn Zaydning global ta’sirni kengaytirish bo‘yicha loyihasining navbatdagi qadami deb talqin qiladi.
Taxnun, Muhammad va ularning to‘rt nafar aka-ukalari — davlatning asoschisi va birinchi rahbari Zayd ibn Sulton al-Nahayonning uchinchi rafiqasidan ko‘rgan o‘g‘illari. Ular orasida hukumatdagi yana bir muhim shaxs hukumat rahbari o‘rinbosari shayx Mansur hisoblanib, u Markaziy bankni va Emirates Investment Authority federal hukumat suveren fondini ham boshqaradi.
Qirollik oilasi Royal Group orqali nafaqat butun dunyo bo‘ylab kompaniyalarga sarmoya kiritadi, balki xodimlarni, shu jumladan, mashhur oshpazlarni va tansoqchilarni chaqirtirib oladi. AQSH prezidenti ma’muriyati sobiq maslahatchisi va Muhammad ibn Zaydning ko‘p yillik konsultanti Richard Klark qayd etishicha, tarmoq otgan imperiyada ushbu tuzilma al-Nahayonlar tavakkal qilishga tayyor bo‘lgan yagonasi bo‘lib qolmoqda. Boshqa investitsiyaviy korxonalar, jami aktivlari 1,2 trillion dollardan oshadigan Mubadala Investment Co. va Abu Dhabi Investment Authority, asosan an’anaviy, barqarorlikni saqlab turishga mo‘ljallangan suveren fondlar sifatida faoliyat yuritadi.
Chet ellik binzesmenlar ko‘pincha oila bilan hamkorlik haqida Taxnunning superyaxtasida o‘tirib kelishib oladi, al-Nahayonlarda bunday yaxtalardan uchta bor. Kema mehmonlari orasida Uoll-stritning nufuzli tadbirkorlari tez-tez ko‘zga tashlanib turadi, ular muloqotni yo‘lga qo‘yishga va shayxlarga o‘z hurmatini namoyish etishga intiladi.
“Nima uchun shayx Taxnun bilan ko‘rishganimdan mamnun bo‘lganimni so‘rayapsizmi? — dedi AQSH sobiq prezidenti Donald Trampning yaqinlari davrasiga kiruvchi xususiy investor va milliarder Tom Barrak. — Chunki u — dunyodagi eng yirik biznesmenlardan biri. Uning uyida har kuni kechqurun katta-katta tadbirkorlar, suveren fondler investorlari, boshqaruvchi sheriklar mehmon bo‘ladi”.
Taxnun ishlarni shaxsan o‘zi olib borishni afzal ko‘radi, ammo ba’zi vazifalarni o‘ziga yaqin ishonchli vakillariga yuklaydi. Kelib chiqishi marokashlik bo‘lgan moliyachi Sofiya Abdullatif Laskiyni uning yaqin doirasidagilardan biri deb hisoblash mumkin, u shayx bilan qariyb 20 yildan buyon hamkorlik qilib keladi.
“Men butun dunyo bo‘ylab rahbarlik lavozimlarini egallagan ko‘plab odamlar bilan muloqotda bo‘lganman, — dedi Sem Zell. — Ular orasida Abu-Dabi vakillari, shu jumladan, shayx Taxnun va Sofiya eng yuqoridagi o‘rinni egallaydi”.
Royal Group’ning ba’zi investitsiyalari qiymati so‘nggi yillar mobaynida sezilarli darajada oshib ketdi. Bu ro‘yxatda alohida o‘rinni International Holding Company (IHC) egallaydi, u 2017-yildan buyon butun dunyo bo‘yicha bir milliard dollardan qimmatroq bizneslar ichida eng yaxshi natijalarni ko‘rsatib kelmoqda. Asosiy egasi Royal Group bo‘lgan IHC o‘zining butun tarixi davomida baliqchilikka ixtisoslashgan va unchalik taniqli bo‘lmagan investitsiyaviy korxonadan BAAning eng qimmatbaho kompaniyasiga aylanib ketdi, hozirgi paytda uning narxi McDonald’s Corp va Nike Inc.’nikidan balandroq turadi. Ammo IHC’ning shiddat bilan o‘sishi ham ba’zi investorlarni o‘ziga jalb qilmaydi — ular operatsiyalarning yetarli darajada shaffof emasligidan tashvishga tushadi. Xavotirlar shu bilan bog‘liqki, kompaniya MSCI global fond indeksiga (dunyo fond bozoridagi vaziyatni aks ettiruvchi fond indeksiga) kiritilmagan va fondlar tahlilchilari tomonidan baholanmaydi.
Ko‘pchilik xalqaro banklar IHC’ning ortiqcha oshirib yuborilgan bozor qiymati qarshisidagi qo‘rquv tufayli u bilan ish olib borishdan bosh tortmoqda — uning bozor qiymati balans qiymatidan qariyb 18 marta kattaroq (taqqoslash uchun, Uorren Baffetning Bershire Hathaway xolding kompaniyasi bozor qiymati uning balans qiymatidan 1,5 barabar ziyodroq). Shunga qaramay, al-Nahayonlar oilasining ta’sir sohalari va qiziqishlari xilma-xil ekanligi baribir IHC uchun zarur ko‘makni ta’minlash imkonini beradi.
Noyabr oxirida IHC navbatdagi mahalliy konglomerat aksiyalarini chiqarib, buning evaziga biznesdagi ulushni qo‘lga kiritdi, unga esa BAAda qiymati bo‘yicha uchinchi o‘rinda turuvchi Alpha Dhabi Holding kompaniyasi ham kirdi, u shayxlarning tadbirkorlik imperiyasi tojidagi yana bir javohirga aylandi. Al-Nahayonlarga tegishli korxonalarning shiddat bilan o‘sishi oilaning qudrati o‘sib borayotganidan dalolat beradi, deb yozadi Bloomberg. Uzoq vaqtlar davomida neft poytaxti Dubay deb hisoblanib kelingan, ammo hozirgi paytda shayxlarning to‘g‘ridan to‘g‘ri boshqaruvi ostida bo‘lgan Abu-Dabi oldingi planga chiqdi.
Al-Nahayonlar boshqa, eng xilma-xil sohalarda o‘zlarini namoyon qilmoqda: ular yaqinda Ferrari tematik parkini, shuningdek, Parij Luvrining mahalliy filialini va “Formula-1” trassasini ochdi.
BAA, Saudiya Arabistoni va Qatar, qazilma yonilg‘i davri tugamasidan, har qanday yo‘l bilan o‘z iqtisodiyotlarini xilma-xillashtirishga intilmoqda. Ushbu mamlakatlar tadbirkorlari AQSH va Yevropa moliyaviy qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan, Xitoy esa koronavirusga qarshi choralar tufayli inqirozga g‘arq bo‘layotgan bir paytda yuzaga kelayotgan ko‘plab imkoniyatlarga yopishmoqda.
International Holding Company’ga al-Nahayonlar global orzu-havaslarining timsoli deb qarash mumkin. Direktor Said Bashar Shyub avgustda kompaniya Indoneziya, Turkiya va Hindistondagi korxonalarga bir necha milliard dollar sarmoya kiritmoqchi ekanini aytgandi. Investitsiyalarning asosiy qismi oziq-ovqat, sog‘liqni saqlash bozorlari va infratuzilmalar o‘rtasida taqsimlanadi.
Aksariyat rivojlanayotgan mamlakatlarda bo‘lgani kabi, BAAda ham biznes va siyosat chambarchas bog‘liq bo‘lib qolmoqda, ikkala sohani esa aynan al-Nahayonlar birlashtirmoqda. Muhammad ibn Zayd rahbarligi ostida davlat dunyodagi ko‘plab jarayonlarga faol aralashishni boshladi: Liviya milliy armiyasi bosh qo‘mondoni Xalifa Xaftarni qo‘llab-quvvatladi, 2017-yilda Qatarga qarshi embargoga qo‘shildi hamda Yamanda Saudiya Arabistoni va Eron o‘rtasidagi proksi-urushda qatnashdi.
Shunga qaramasdan, BAA so‘nggi vaqtlarda mintaqada keskinlikni kamaytirish bo‘yicha sa’y-harakatlar olib bormoqda. Mamlakat hukumati o‘z ta’sirini yumshoqroq usullar bilan oshirishga harakat qilmoqda — shu jumladan, iqtisodiy bitimlar tuzish orqali. Masalan, o‘tgan yili shayx Taxnunning Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdo‘g‘on bilan uchrashuvidan keyin IHC Turkiyaning qayta tiklanuvchi manbalardan energiya ishlab chiqaruvchi kompaniyasining 50 foizini sotib oldi.
Arab biznesmenlari va siyosatchilari hindistonlik tadbirkor Gautam Adanining uchta kompaniyasiga qariyb ikki milliard dollar sarmoya kiritdi, undan sal avvalroq esa mamlakatlar savdo sohasidagi hamkorlik haqida kelishib olgandi. Abu Dhabi Development Holding Company inqirozli iqtisodiyotni qo‘llab-quvvatlash chorasi sifatida Misr korxonalaridagi ulushlarini ko‘paytirdi.
Abu-Dabida siyosat va biznes kesishgan yana bir yaqqol nuqta —sun’iy intellekt va bulutli hisoblashlar bilan shug‘ullanuvchi Group 42 kompaniyasi bo‘lib, u Amirliklar tarixida birinchi marta Isroilda o‘z bo‘linmasini ochdi va qurol eksport qiluvchi mahalliy davlat kompaniyasi — Rafael Advanced Defence Systems bilan hamkorlik haqida shartnoma imzoladi.
“Shayx Taxnun har qanday murakkab missiyaning ishonchli koordinatoriga aylandi, — dedi siyosiy risklar bo‘yicha Eurasia Group konsalting kompaniyasi Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika bo‘linmasi rahbari Ayham Komil. — Yaqinda qo‘lga kiritgan yutuqlari uni Muhammad ibn Zayd va umuman Abu-Dabi uchun favqulodda foydali shaxsga aylantirib qo‘ydi”.
Izoh (0)